درج کلید واژه هایی مانند ˈاسفند ؛ دهم ؛ سبلان ؛ روستاˈ در جستجوگرهای اینترنتی صدها مطلب درباره زمین لرزه مهیب ۱۷ سال قبل اردبیل را در مقابل دیدگان مخاطبان ردیف می کند ولی شاید کمتر فردی از اهالی بومی در چنین روزهایی به یاد مرگبارترین فاجعه دو قرن اخیر منطقه بیفتد.

به گزارش زیست آنلاین،به نقل از ایرنا،مشغله های زندگی پرهیاهو و پیچیده ، انسان امروزی را چنان در خود فرو برده که قسمت اعظم ساکنان روستاها و شهرهایی که در آن روز بزرگترین و دهشتناکترین حادثه طبیعی دو قرن اخیر منطقه اردبیل را تجربه کردند به شنیدن نام اسفند حساسیتی نشان نمی دهند و فقط ممکن است اتفاقی از موضوع قرار داشتن در یادروز چنین زمین لرزه ای به واسطه پخش خبر و یا گزارشی از رسانه ها آگاهی یابند. 

زمان به عنوان نعمتی بزرگ بر زخم خاطرات تلخ حوادث گوناگون و ناملایمات روزگار از سوی آفریدگار یکتا بر انسان ها ارزانی داشته شده است ولی گذشت زمان نباید عاملی در دچار شدن انسان ها به نوعی بی تفاوتی و بی احتیاطی در برابر حوادث تبدیل شود. 

سال ها قبل تعداد وقوع زمین لرزه های متوسط و قابل احساس برای انسان در منطقه اردبیل گاهی چنان زیاد می شد که افکار ساکنان منطقه را برای مدتی به خود مشغول می کرد و بسیاری از اردبیلی ها وقوع صدها زلزله پیاپی را که در اصطلاح زلزله شناسان به طوفان زلزله موسوم است در تابستان سال ۱۳۶۷ که مصادف با ایام محرم و تاسوعا و عاشورای حسینی به یاد دارند. 

بدون احتساب یک دهه اخیر باید گفت که دست کم طی چهار دهه گذشته هر سال چندین زمین لرزه متوسط حدود چهار ریشتری در شهرستان اردبیل اتفاق می افتاد به گونه ای که این لرزش ها به آسانی توسط ساکنان منطقه احساس می شدند.

ولی حدود ۱۰ سالی می شود که تعداد وقوع زمین لرزه های متوسط و محسوس منطقه اردبیل در مقایسه با سال های قبل از آن کاهش چشمگیری داشته و این موضوع تا اندازه ای از توجه ساکنان منطقه به این حادثه طبیعی کاسته است. 

البته در این دوره زمانی صدها زلزله خفیف در اردبیل و اطراف آن اتفاق افتاده اند ولی از میزان زلزله های محسوس کاسته شده است. 

در دوران کنونی هر از گاهی خبرهایی از وقوع حوادث طبیعی مانند طوفان ، آذرخش ، زلزله ، سیل و ... در نقاط دور و نزدیک دنیا می شنویم و امکان اینکه موارد مشابهی از آن ها در منطقه مورد سکونت ما هم اتفاق بیافتد وجود دارد و همین موضوع آمادگی همگان در برابر چنین حوادثی را ضروری می کند. 

دهم اسفند ماه دیگری در پیش است و با وجود گذشت ۱۷ سال هنوز لحظات ناخوشایند آن رویداد طبیعی برای بسیاری از مسوولان وقت ، خبرنگاران رسانه های گروهی ایرانی و خارجی و نیروهای امدادی که از استان های همجوار به کمک زلزله زدگان شتافته بودند از یاد نرفته است.

نزدیک شدن به دهم اسفند ماه امسال بهانه مناسبی است تا نسلی که در آن دوران به دنیا نیامده و یا کم سن و سال بودند و یا در زمان وقوع حادثه در اردبیل حضور نداشتند در جریان آن فاجعه طبیعی قرار گیرند. 

ساعت ۱۶ و ۲۸ دقیقه جمعه دهم اسفند ماه ۱۳۷۵ ساکنان اردبیل و نقاط همجوار با فعال شدن یکی از گسلهای دامنه سبلان یک زمین لرزه با بزرگی ۵/۵ ریشتر را تجربه کردند که باوجود خسارات و تلفات سنگین ؛ پیامدهای مثبت فراوانی را نیز برای مردم منطقه به ارمغان آورد.

این زلزله هرچند از لحاظ بزرگی در مقایسه با سایر زلزله های شدید شش ریشتر به بالا که در ایران زمین روی می دهند اهمیت زیادی نداشت ولی به لحاظ وضعیت ناهمواری های منطقه و نیز وجود خانه های سست و اماکن روستایی ساخته شده از کاه و گل روی گسل و یا در نزدیکی آن ، خسارات و تلفات فراوانی به بار آورد که در آن زمان باعث شگفتی بسیاری از کارشناسان جهان و حتی مردم عادی در کشورمان از بالا بودن میزان خرابی ها و تلفات انسانی و دامی شد. 

در آن روز زمین دامنه های کوه ۴۸۱۱ متری سبلان در غرب اردبیل غرش کنان کینه چندین ساله خود را بیرون ریخت و با وقوع زمین لرزه ، ساکنان بسیاری از منازل و دیگر اماکن روستاها در زیر خروارها کلوخ ، سنگ و الوار مدفون شدند. 

این زمین لرزه علاوه بر تخریب منازل و تاسیسات زیربنایی تعداد ۱۳۶ روستا به ۱۳۷ روستا هم در شهرستان های اردبیل ، گرمی مغان ، مشگین شهر ، سرعین و نیر زیان هایی وارد کرد. 

این زمین لرزه با ۷۶۰ نفر کشته ، صدها نفر مصدوم ، ویرانی ۲۳ هزار واحد مسکونی و تلف شدن ده ها هزار راس از احشام به همراه چندین میلیارد ریال خسارت به تاسیسات زیربنایی به عنوان یکی از سهمناک ترین حوادث طبیعی استان اردبیل در تاریخ ثبت شد.

زمین لرزه هنگامی روی داد که برخلاف قرار داشتن در آخرین ماه زمستان اکثر اهالی روستاها به لحاظ مطلوب بودن وضعیت جوی در بیرون از خانه ها مشغول کارهای مربوط به کشاورزی بودند و فقط جمعی از کودکان و زنان در منازل حضور داشتند. 

بطور یقین اگر این حادثه طبیعی در ساعات شب که اهالی روستاها در خواب بودند اتفاق می افتاد میزان تلفات انسانی به چندین برابر افزایش می یافت. 

افرادی چند از کل جمعیت این روستاها که از حادثه جان سالم به در برده بودند از نخستین لحظه پس از وقوع آن با استفاده از ابتدایی ترین وسایل و ابزاری که در اختیار داشتند به کمک مصدومان و در آوردن جنازه ها از زیر خروارها خاک و سنگ شتافتند. 

ساعاتی بعد آفتاب ؛ پرتوهای خود را از پهنه های دشت برچید و در آن سوی کوه افسانه ای سبلان از نظرها پنهان شد. 

هنگامی که شب ؛ تاریکی خود را بر روستاهای ویران شده گستراند نه از روشنایی برق خبری بود و نه از سرپناه های امنی که بتوان در کنار بخاری های آن ها از سرمای زمستانی و شبانگاهی دامنه های سبلان در امان ماند. 

شامگاه غم انگیز آن جمعه را که روستاهای سبلان به تلی از خاک بدل شده و زوزه ی گرک ها با صدای پیچش بادها در آمیخته بود بازماندگان هرگز نمی توانند فراموش کنند. 

اهالی روستاها که از وحشت حادثه هنوز به خود نیامده بودند و از سویی در اندوه کشته شدگان خود به سر می بردند به ناچار برای ادامه ی عملیات امداد ، گرم کردن خود و فراری دادن گرگ ها اقدام به آتش زدن چند حلقه لاستیک کهنه ی خودرو در کنار ویرانه ها کردند.

چند روز پس از ترکیدن بغض زمین ، آسمان نیز دگرگون شد و ریزش برف و نفوذ موجی از سرما و بوران شدید ضمن ایجاد مشکلات زیاد در کار امداد رسانی ، گرفتاری های بازماندگان را دو چندان کرد. 

یک ساکن روستای بنمار می گوید: هفت نفر از اعضای خانواده او در برابر دیدگانش زیر خروارها کلوخ ، سنگ و الوار مدفون شدند.

اصغر پناهی گفت: تا آن لحظه احتمال وقوع چنین حادثه ای در این منطقه هرگز به ذهن ما نمی رسید همه چیز در یک لحظه اتفاق افتاد و روستا از این رو به آن رو شد و ما که در دقایق اولیه از ابعاد حادثه بی خبر بودیم انتظار رسیدن سریع نیروهای امدادی به روستا را داشتیم. 

وی ادامه می دهد با گذشت ساعاتی متوجه گستردگی ابعاد زمین لرزه و ویرانی های گسترده ای که در چندین روستا برجای گذاشته است شدیم و روستای ما هم مانند سایر روستاهای آسیب دیده از کمک نیروهای امدادی از اردبیل بی نصیب نماند. 

یکی از اهالی روستای گلستان هم در حالکیه اشک بر گونه های پرچین و چروکش جاریست می گوید: در حالی که دقایق زیادی از وقوع زمین لرزه سپری نشده بود تعدای از جوانان و نوجوانان روستا با شنیدن ناله های ضعیف بستگان خویش از زیرآوار دیوانه وار با انگشتان خویش در حال کندن خاک بودند ولی افسوس که دستان بی رمق آنان یارای انجام این کار را نداشت. 

یکی از اهالی بخش ایردموسی نیز گفت: گسلی که با فعالیت آن در دهم اسفند ۱۳۷۵ این حادثه طبیعی در دامنه های سبلان به وقوع پیوست تا اندازه ای از این بخش فاصله داشت ولی تکان های شدید زمین سبب فروریختن تعدادی از منازل و نیز اماکن دامی در زادگاه ما شد.

وی یادآوری کرد: هرچند ۹ نفر از هم زادگاهی های عزیزمان و نیز صدها نفر از اهالی سایر روستاهای منطقه در حادثه زمین لرزه ، نقابی از خاک بر رخ کشیدند و تحمل این فاجعه برایمان سخت بود اما از آن به بعد به سبب توجه دولت و مردم به مقاوم سازی بناها چهره اکثر این روستاها دگرگون شده و اهالی تا اندازه ای با آرامش و اطمینان بیشتری درباره ایمنی نسبی که در مقابل وقوع حوادث طبیعی احتمالی مشابه ایجاد شده است به خواب می روند. 

پس از وقوع زلزله ی مذکور ، زمین در استان اردبیل همچنان ناآرام بود به طوری که تا پنج ماه بعد بیش از دو هزار و ۵۰۰ پس لرزه ی خفیف و متوسط در منطقه به ثبت رسید. 

به دنبال وقوع این زمین لرزه اکثر ساکنان منطقه به خصوص اهالی روستاهای دامنه سبلان که در گذشته به علت به وقوع نپیوستن حوادث طبیعی مهیب و ویرانگر از جمله زلزله در طول سال های متمادی هیچگاه به فکر ساختن منازل و اماکن دارای استحکام زیاد در برابر این گونه حوادث نبودند با مشاهده عمق فاجعه به خود آمدند تا در سریعترین زمان اقدام به مقاوم سازی بناهایشان کنند. 

کارشناسان ذیربط می گویند: زمین لرزه اردبیل که در بخش کوچکی نسبت به وسعت استان خرابی به بارآورد هشداری بود به نقاط همجوار که وضع بناهای آن ها شاید بدتر از روستاهای دامنه سبلان در قبل از زلزله است.

ساخت و سازهای انجام شده روی کوهپایه در شهرستان گرمی مغان ، روستاهای اطراف گردنه حیران و روستاهای شهرستان های خلخال ، اردبیل ، نیر ، نمین و بخش هیر توان مقاومت در برابر یک زلزله متوسط به مرکزیت آن منطقه را ندارند. 

این درحالیست که هر از گاهی زنگ خطر سوانح طبیعی در گوشه و کنار استان اردبیل با وقوع حوادثی چون سیل مشگین شهر و خلخال، آتش سوزی جنگل ها و مراتع در شهرستان نمین و رانش زمین در شهرستان های گرمی و خلخال و طوفان های مقطعی در مناطق مرکزی استان اردبیل با خسارات فراوان نواخته می شود. 

کارشناسان زلزله معتقدند که امکان وقوع زمین لرزه در مناطق لرزه خیز یک واقعیت است که باید با آن واقع بینانه برخورد کنیم و برای مقابله با این پدیده طبیعی به فکر کاهش عوارض ناشی از آن باشیم. 

آنان خودداری از احداث ساختمان ها روی گسل ، رعایت اصول صحیح در احداث سازه ها و مقاوم سازی ، نظارت دقیق بر ساخت و سازها و برنامه ریزی مناسب شهری را ازجمله راه های کاهش عوارض ناشی از زمین لرزه توصیف می کنند.

مدیرکل مدیریت بحران استان اردبیل می گوید: اردبیل در ردیف ‎ ۱۰استان ایران از نظر حوادث طبیعی قرار دارد و بعد از زلزله دو پدیده خشکسالی و سیل به عنوان پرخسارت ترین حوادث طبیعی در این استان محسوب می شوند. 

علی اسلامی افزود: ۵۶ فقره گسل با توان لرزه خیزی بالا در نقاط گوناگون استان اردبیل شناسایی شده است که بیش ترین تعداد این گسل ها در مناطق خلخال و گرمی قرار دارند و سه گسل در منطقه اردبیل نیز توان ایجاد زمین لرزه بیش از هفت ریشتر را دارند.

وی اظهار کرد: علاوه بر اینها چهار گسل بزرگ شامل گسل بزقوش - مغان ؛ گسل اردبیل شمال شرق و شمال غرب ؛ گسل ماسوله در جنوب شرق استان اردبیل و گسل رودبار – آستارا که امتداد آن از شهرستان نمین گذر می کند استان اردبیل را در محاصره خود قرار داده اند.

مدیرکل مدیریت بحران استان اردبیل یادآوری کرد: فعالیت امتداد گسل رودبار – آستارا در ۲۱ بهمن ماه جاری سبب وقوع زمین لرزه پنج و شش دهم ریشتری شد که بر اثر آن قسمت وسیعی از استان اردبیل نیز تکان خورد ولی خسارات و تلفاتی در بر نداشت.

اسلامی گفت: از ابتدای امسال تاکنون ۹۰ مورد زلزله در نقاط گوناگون استان اردبیل توسط دستگاههای لرزه نگار ثبت شده اند که ۱۸ فقره از آنها در بهمن ماه جاری اتفاق افتاده اند.

وی افزود: از ابتدای سال ۱۳۷۴ تاکنون زمین لرزه حدود دو درصد از مجموع میزان خسارات وارده براثر حوادث گوناگون طبیعی را در استان اردبیل به خود اختصاص داده است ولی از لحاظ تعداد ؛ زمین لرزه ۱۹ درصد مجموع حوادث طبیعی را دارا می باشد.

اسلامی ؛ تنها راه مقابله با خسارات و تلفات زمین لرزه را مقاوم سازی و رعایت موارد استاندارد و ایمنی در ساخت و سازها و اجرای پروژه ها دانست.

وی با اشاره به اینکه در چند سال اخیر اقدام زیادی در زمینه مقاوم سازی مساکن شهری و روستایی در استان اردبیل انجام شده است بیان کرد: با این حال هنوز ۷۵ هزار واحد مسکونی در نقاط گوناگون این استان نیاز به مقاوم سازی دارند.