فرونشستهای زمین که به صورت مکرر در نقاط مختلف استان فارس رخ می دهد، این پدیده را همچنان به عنوان یک مخاطره جدی برای استان مطرح کرده است و کارشناسان تاکید دارند که باید برداشهای بی رویه از منابع آب زیرزمینی برای جلوگیری از این فرونشستها کنترل شود.

به گزارش زیست آنلاین از مهر، خشکسالهای اخیر ضربات جبران ناپذیری را بر پیکره استان فارس وارد کرده است. خشکی تالابها و کمبود منابع آبی تنها بخشی از تبعات خشکسالی است. کم آبی باعث شده که طی این سالها کشاورزان و باغداران به منابع آبی زیرزمینی بیشتر از گذشته چشم بدوزند و این امر باعث شده که سطح سفره های آب زیرزمینی به شدت تنزل پیدا کند.

تحقیقات کارشناسان  به این نتیجه رسیده که فرونشستهایی که مکررا در سطح استان رخ می دهد ناشی از برداشت خارج از استاندارد آبهای زیرزمینی است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) در خصوص فرونشست زمین به خبرنگار مهر گفت: در سالهای اخیر در دشتهای مختلف کشور به ویژه در دشتهای استان فارس شاهد وقوع گسیختگی زمین بوده ایم.

طهمورث یوسفی با اشاره به اینکه بالاترین افت سطح ایستابی آب در کشور مربوط به  دشتهای استان فارس است، بیان کرد: طی گزارشات متعدد و بازدیدهای میدانی توسط کارشناسان سازمان زمین شناسی مرکز شیراز از فروچاله ها و درز و شکافهای رخ داده  در استان، سازمان زمین شناسی به عنوان متولی مطالعات مخاطرات زمین، این پدیده را به عنوان یکی از مخاطرات مهم  در استان و کشور می داند که راهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت دارد و با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی و رادار و نصب ابزار دقیق سریعا" رفتارسنجی و مطالعات آب- زمین شناسی و زمین شناسی مهندسی و ژئوتکنیک و بررسی فرونشست امکان پذیر است.

وی در خصوص مخاطرات ناشی از فرونشست افزود: ایجاد ترک و تخریب جاده ها و مسیرهای ارتباطی، شکسته شدن خطوط لوله و شریان های حیاتی، آسیب‌دیدگی کانالهای آبرسانی، ترک در پی سازه ها و دیوارهای جدا کننده، تخریب زمینهای کشاورزی،   آسیب به دامها و حیات وحش، جابجایی و تغییرشکل در مسیر راه آهن،   تخریب لوله جدار و تجهیزات سر چاهی، شکستگی زهکشها و لوله های فاضلاب، آلودگی آبخوان، تخلیه ناگهانی برکه های آب،  وقوع تلفات انسانی از جمله مخاطرات ناشی از فرونشست است.

یوسفی در ادامه به فرونشست زمین در روستای دیندارلو اشاره کرد و افزود: یکی از جاهایی که پدیده فرونشست در آن رخ داده روستای دیندارلو از توابع ششده فساست.



وی گفت: خشکسالی دهه اخیر و برداشت بی رویه آب درسالهای اخیر، گودالها و حفرات بزرگی و تونلهایی در زیر سطح ایجاد کرده اند و با رشد این گسیختگیها به سطح بویژه در بخشهای نزدیک به کوهستان و یا جاهایی که رخنمون سنگی نزدیک سطح قرار دارند سبب ایجاد شکاف در سطح می شود و در بخشهای مرکزی دشت با تراکم رسوبات، نشست و حرکات قائم به سمت پائین ایجاد می شود.

وی اظهار داشت: راستای شکافهای ایجاد شده در این روستا، شمال خاور- جنوب باختر است و در تصاویر ماهواره ای سال ۲۰۱۱ بصورت خط اثر و شکاف کوچک ظاهر شده که بنظر می رسد در بارندگیهای اخیر گسترش بیشتری کرده هر چند که این راستا طبق نقشه زمین شناسی هم امتداد با برخی شکستگیها و درزه بزرگ است اما تنها فرونشست سبب ایجاد شکاف های دشت شده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز)  گفت: گسله های هم راستا با این شکافها، سبب تشدید و گسترش بیشتر آن شده اند چون گسلها، گسیختگیهای بسیار عمیق هستند که سازندهای زمین شناسی را متاثر ساخته اند، اما فرونشست مربوط به پوشش آبرفتی دشت بوده و عمق تاثیر پذیری آن مربوط به عمق آبرفتی است بنابراین گسله ها و رخداد زلزله تنها تشدید کننده فرایند فرونشست هستند.  

یوسفی در خصوص عوامل موثر در فرونشست روستای دیندارلو بیان کرد: در دشت ششده، بر اساس گزارش های بدست آمده و آمار موجود سطح ایستابی به عمق ۳۰۰ متری سطح زمین رسیده که همین امر باعث خالی شدن فضای حفرات میان ذرات خاک شده و در نتیجه سبب تراکم خاک و نشست زمین می شود.

وی نوع خاک بستر روستا را در ایجاد این فرونشست موثر دانست و اظهار داشت: جنس خاک در منطقه روستای دیندارلو ماسه ای تا سیلتی- رسی و برخی قسمتها تپه های منفردگراولی – پبلی (خرده سنگی و قلوه سنگی) دیده می شود بنابراین رسوبات محل روستای دیندارلو نسبت به بخش های جنوبی خود درشت دانه تر بوده و بنظر می رسد رسوبات زیر پوشش آبرفتی ریز دانه و ماسه ای این روستا در اعماق بیش از ۱۰ متر یا بیشتر را رسوبات گراولی - پبلی تشکیل می دهند که برخی از بازمانده های این رسوبات گراولی - پبلی (خرده سنگ و قلوه سنگی) بصورت تپه های منفرد در محدوده روستا دیده می شود.

وی گفت: در محل تغییر  رخساره خاک  و با توجه به مقاومت برشی و گسیختگی پایین رسوبات ریز دانه و ماسه ای  سبب ایجاد گسیختگی ( در منطقه دیندارلو) ناشی از نشست کلی دشت ششده است.

یوسفی میزان تغذیه منطقه (بارش سالیانه) را در این موضوع موثر دانست و افزود: در منطقه دشت ششده بارندگی سالیانه به حدی نبوده که برداشتهای آب را جبران کند بخصوص در ۱۰ سال اخیر با وقوع خشکسالی در استان، میزان تغذیه منابع زیرسطحی کاهش شدیدی داشته و همین امر تقویت کننده فرونشست  دشت و ایجاد گسیختگی زمین در دامنه ها و محل تغییر رخساره رسوبی است.

وی در خصوص نوع ساختمانهای احداثی دیندارلو بیان کرد: با بازدید منطقه روستای دیندارلو و ساختمانهای این روستا، بخش هایی که بر روی شکاف و تونل زیر زمینی نزدیک سطح قرار داشتند، دارای ترک و شکاف در سازه بودند و با فاصله گرفتن از این شکاف و تونلهای زیر زمینی میزان تخریب سازه ها کمتر شده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) ادامه داد: ابنیه های روستایی در مسیر شکاف، بدون اسکلت بتنی و فلزی و یا بدون ستون عمودی بتنی هستند، اگر چه داشتن پی مناسب با ضخامت قابل قبول، اسکلت بتنی و فلزی نقش مهمی در پیشگیری از صدمات زیاد می کند اما وجود شکافها و تونلهای زیر زمینی نزدیک به سطح، هر سازه مهندسی ساز را نیز می تواند متاثر سازد و با مطالعه و شناسایی مسیر شکاف و تونل زیر زمینی، با در نظر گرفتن حریم امن می توان ابنیه های روستایی را ساخت.

یوسفی افزود: در بین عوامل مؤثر در ایجاد فرونشست برداشت بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی، ضخامت لایه رسوبی و ویژگیهای مهندسی رسوبات و عوامل تکتونیکی عوامل اصلی ایجاد فرونشست در بیشتر دشت های ایران هستند.



وی گفت: برداشت بیش از حد مجاز از منابع آبهای زیرزمینی را می توان نتیجه سوء مدیریت منابع آب در بخش برداشت از یک سو و از سوی دیگر به هدر رفتن حجم عظیمی از آب در نتیجه نادرست بودن شیوه های کشاورزی و مصارف صنعتی و شهری یا بطور خلاصه مصرف نامتناسب دانست.

یوسفی بیان کرد: علاوه بر برداشتهای غیرمجاز ممکن است دلایل دیگری از جمله ساز و کارهای زمین ساختی این موضوع را تشدید کند که ضروری است مطالعات تکمیلی زمین شناسی  انجام شده و میزان تاثیر هر کدام از عوامل موثر بر فرونشست مشخص شود.

وی افزود: پدیده فرونشست زمین ناشی از برداشت آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان بارندگی‌های منطقه است و زمانی که میزان برداشت از آب‌های زیرزمینی بیشتر از میزان تغذیه آبخوان‌ها باشد، سطح آب زیرزمینی پایین رفته و فرونشست رخ خواهد داد زمانی که آبخوان برای مدت طولانی از آب خالی بماند، فضاهایی که با آب پر بودند به تدریج بسته می‌شوند و سطح زمین نشست می‌کند.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) گفت: فرونشست در مرکز دشت ها صورت می گیرد و بر اثر فرونشست ترک‌هایی در نزدیکی اتصال کوه و دشت رخ می دهد که در منطقه دیندارلو بر روی زمینی شکاف هایی به طول ۱۵۰ متر ایجاد شده است.

مدیر مرکز زمین شناسی و اکتشافات معدنی جنوب کشور(مرکز شیراز) در خصوص راهکارهای جلوگیری از ایجاد فرونشست تصریح کرد: با توجه به وقوع فرونشست در دشتهای فارس و گزارشات متعدد دریافتی توسط سازمان زمین شناسی مرکز شیراز این پدیده باید به عنوان یکی از مخاطرات مهم  در استان تلقی شده و رهکارهای بلند مدت و کوتاه مدت در نظر گرفت.

وی گفت: بعنوان راهکار درا‌ز‌مدت بر مبنای تجربه سایر کشورها، چاره ای جز اصلاح روشهای مدیریت منابع آب وجود ندارد و تا فرصت باقی است باید بسوی آن حرکت کرد، اما تا آن هنگام و بعنوان راهکار فوری و اضطراری حداقل میتوان به جلوگیری از ادامه فعالیت از چاههای حفر شده غیرمجاز که در بسیاری موارد تعداد آنها از چاههای مجاز بیشتر است مبادرت ورزید چه در غیر اینصورت و با ادامه روند موجود ضمن از دست دادن بخشهای عظیمی از منابع آب برای همیشه  پدیده هایی نظیر فروچاله ها و فرونشست های ناحیه ای با ابعاد نامعلوم و با آسیبهای جبران ناپذیر ، باز هم بوقوع خواهد پیوست.

یوسفی در خصوص راهکار کوتاه مدت فزود: در محدوده وقوع مخاطره، مطالعات بررسی فرونشست و رفتارسنجی با استفاده از مطالعات ژئوفیزیکی و رادار، نصب ابزار دقیق، زمین شناسی مهندسی، ژئوتکنیک و آب- زمین شناسی انجام شود که در این میان مطالعات ژئوفیزیکی و رادار سریع ترین روش جهت شناسایی تونلهای زیر زمینی و جهت توسعه آنها را نشان می دهد تا ساخت ساز در آن مسیرها انجام نشود.