طراحی و اجرای پروژه دریاچه شهدای خلیج فارس، بر خلاف برخی اظهار نظرهای غیرمنصفانه، بیش از آنچه در کشور متداول است، مطالعات چندوجهی با بهره‌گیری از دانش کارشناسان در بیش از ۳۲ رشته تخصصی صورت گرفته است.

به گزارش زیست آنلاین،از مهر ،کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران یادداشتی در صفحه ۱۳ روزنامه اطلاعات مورخ ۴/۳/۱۳۹۳ پیرامون دریاچه شهدای خلیج فارس (چیتگر) و مشکلات آن نگاشته‌اند. ضمن احترام به حقوق نظارتی شورای محترم اسلامی شهر تهران بر عملکرد شهرداری تهران و پروژه‌های عمرانی شهر، مرکز ارتباطات و امور بین الملل شهرداری تهران بر خود لازم می داند، توضیحات مختصری به نمایندگی از کارشناسان خدومی که در سه سال گذشته با حساسیت، مسائل مختلف پروژه ملی دریاچه شهدای خلیج فارس را زیر نظر داشته و دارند، به عرض برساند تا هموطنان عزیز از حیث عمق مطالعات انجام‌شده و پایش مستمر مسائل آن از سوی مسئولان شهرداری تهران آسوده‌خاطر شوند.

دریاچه شهدای خلیج فارس از سال ۱۳۴۸ در طرح جامع تهران مطرح بوده و هدف از احداث آن، توسعه فضای گردشگری کلانشهر تهران و پاسخ به بخشی از نیازهای اجتماعی و تفریحی همشهریان بوده است. رشته‌کوه البرز، نماد استوار اتحاد، در شمال بزرگراه شهید خرازی و جنگل سرسبز چیتگر در غرب تهران، موهبتی طبیعی برای شهر پرهیاهوی تهران، همسایگان منتظر و مدعو رویای ۴۴ ساله طرح دریاچه بوده‌اند.
منبع تأمین آب دریاچه بر خلاف برخی اطلاعات ناصحیح، آب حاصل از تصفیه فاضلاب مجتمع‌های مسکونی اطراف آن نیست، بلکه از آورد سالانه رودخانه فصلی کن، آن هم با رقمی بین ۳ تا ۶ درصد از آورد سالانه آن است که طی ماه‌های محدودی از سال که استفاده کشاورزی ندارد، با تعامل شهرداری تهران و شرکت آب منطقه‌ای تهران و بر اساس موافقتی که در طی جلسات کارشناسی متعدد پیش از آغاز عملیات احداث دریاچه به انجام رسیده است از مصب رود و با استفاده از خط انتقال ۷ کیلومتری به مخزن احداثی چیتگر منتقل می‌گردد.

مواد مغذی معلق موجود در آب رودخانه کن که پس از ته‌نشست رسوبات در سازه آبگیر احداثی، وارد مخزن می‌شوند، در اثر گذر زمان، دریاچه را به تدریج مستعد پدیده تغذیه‌گرایی می‌نمایند. مطالعات دریاچه بر اساس حفظ کیفیت آب در حد استاندارد ابلاغی سازمان حفاظت محیط (که در زمستان ۱۳۹۲ ابلاغ گردید، ولی از سال ۱۳۹۰ مطالعات تکمیلی کیفیت آب دریاچه بر مبنای حدود مطرح در همین استاندارد انجام گرفت) برای آب‌های با کاربری تفرّج انجام شده است. شبیه‌سازی مدل کیفیت آب دریاچه نیز برای دوره سی ساله انجام و احداث تصفیه‌خانه جهت حفظ کفیت آب در بلندمدت به عنوان بخشی از این طرح قرار دارد. گزارش مفصل مطالعات و اقدامات فوق در یکصد‌و‌چهلمین جلسه کمیته زیست‌محیطی دوره سوم شورای اسلامی شهر تهران که به ریاست سرکار خانم دکتر ابتکار در تاریخ ۱۸/۱۱/۱۳۹۰ برگزار گردید، ارائه شده و مورد تأیید حضار محترم در جلسه قرار گرفته است. قابل ذکر است که برخی مراجع معتبر دانشگاهی کشور با توجه به چرخه باز آبگیری سالیانه دریاچه و تحلیل اطلاعات و آمارهایی که در طول بیش از یک سال گذشته و در حین بهره‌برداری اخذ گردیده، پیشنهاد کاهش حجم تصفیه‌خانه در حال احداث را نیز بعضاً ارائه نموده-‌اند.

به هر حال مطالعات مرحله اول طراحی تصفیه‌خانه در سال گذشته به پایان رسیده و با طی روال قانونی، پیمانکار طرح و ساخت در زمستان سال گذشته شروع به کار نمود. در طرح تصفیه‌خانه، احداث ایستگاه پمپاژ و خط لوله برگشتی از خروجی دریاچه به ورودی تصفیه‌خانه در نظر گرفته شده است تا در ماه‌هایی از سال که امکان آبگیری از رودخانه کن وجود ندارد، در صورت نزول کیفیت آب دریاچه، بازچرخانی و تصفیه‌ آب در حد لزوم صورت پذیرد.

بر اساس مطالعات طرح، تا زمان راه‌اندازی تصفیه‌خانه، مجموعه اقدامات کوتاه‌مدتی جهت آگاهی از وضع کیفی آب و حفظ و نگهداری دریاچه در وضع مطلوب برنامه‌ریزی شده است که برخی از آنها عبارتند از:
• نمونه‌برداری هفتگی از نقاط و اعماق مختلف دریاچه و انجام آزمایشات مختلف توسط انستیتو آب و انرژی دانشگاه صنعتی شریف در سال ۱۳۹۲ و دانشگاه شهید بهشتی در سال ۱۳۹۳ جهت آگاهی از روند تغییرات بیش از سی پارامتر فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی آب دریاچه انجام شده و نیز در حال انجام است.

• بر اساس مطالعات آبزی‌پروری که توسط مؤسسه علوم و تحقیقات شیلات کشور در سال ۱۳۹۲و با هدف حفظ و بهبود کیفیت آب دریاچه با استفاده از گونه‌هایی از ماهیان توسط بهترین متخصصان شیلات کشور به انجام رسید، ضمن تهیه و رهاسازی یکصد هزار قطعه ماهی از نژادهای فیتوفاگ، آمور و بیگ هِد در سال ۱۳۹۲ (که تا کنون نیز سالم و زنده هستند)، وضعیت کیفی آب دریاچه به لحاظ بیولوژیکی مستمراً بررسی شده و با توجه به گونه و تعداد ماهی‌های داخل دریاچه، دستورالعمل‌های لازم جهت رهاسازی گونه‌های مورد نیاز بر اساس بررسی علمی دقیق و با مسئولیت حقوقی مشاور اعلام می‌شود.

• امکان خروج آب از دریچه تحتانی مستقر در پایین‌ترین سطح مخزن دریاچه در نظر گرفته شده است تا در فصل آبگیری، رهاسازی کنترل‌شده بخشی از آب مخزن (در صورت نیاز) به پایین‌دست، در چارچوب حجم آب تخصیصی به دریاچه فراهم باشد.

• کمیته کارشناسی متشکل از نمایندگان ارگان‌های دخیل و تمامی مشاوران فعال در پروژه‌ که نسبت به مسائل معماری و زیبایی‌شناختی، زیست‌محیطی و کیفیت آب، پایداری سازه احداثی و آب‌بندی دریاچه اشراف دارند، تشکیل گردیده است تا نحوه استفاده از پهنه آبی (به‌آب‌اندازی انواع شناورهای تفریحی، نصب آب‌نماها، احداث جزایر شناور، صید تفریحی، غواصی و ...) در چارچوب سند مصوب کاربری دریاچه و پس از بررسی جوانب فنی هر پیشنهاد انجام پذیرد و بی‌مبالاتی احتمالی در واگذاری هر گونه مجوز قایقرانی با شناورهای بنزینی و سوخت‌های ناپاک یا هر نوع بهره‌برداری غیر فنی دیگر، کیفیت آب دریاچه را از حد استاندارد خارج نسازد.

در یادداشت ریاست محترم کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران، مهم‌ترین چالش دریاچه، بوی بد و وجود حشرات از جمله پشه ذکر گردیده و اضافه شده است که بوی بد دریاچه به علت کمبود اکسیژن ناشی از نبود هوادهی و جریان آب در آن است. در ادامه، از سه راهکار برای رفع این مشکلات نام برده شده است: وارد کردن نوعی از ماهی‌ها، تأمین اکسیژن با استفاده از موتور جت‌ها و فواره و در نهایت کاشت نی و ایجاد نی‌زار. سپس مشکلات هر یک از این راهکارها به طور مختصر نقد شده است. لازم به ذکر است که:

۱- در تمام اندازه‌گیری‌های انجام‌شده در طی یک سال اخیر، میزان اکسیژن محلول در اعماق مختلف دریاچه بالاتر از ۵ میلی‌گرم در لیتر (حد قابل قبول استاندارد کیفیت آب برای کاربری تفرّج) بوده است. آخرین آزمایش انجام‌شده که به مدت ۲۴ ساعت متوالی انجام پذیرفت، تغییرات مقدار اکسیژن محلول را از ۷ تا ۸.۱میلی‌گرم بر لیتر در طول ساعات مختلف شبانه‌روز نشان می‌دهد. لذا با توجه به عمق کم آب دریاچه و هوادهی طبیعی به دلیل وزش بادهای نسبتاً شدید با جهت غرب به شرق، خوشبختانه تاکنون مشکل کمبود اکسیژن در دریاچه وجود نداشته است.

۲- علی‌القاعده اولین تأثیر مشهود وجود بوی بد و حشرات در مجموعه تفریحی دریاچه (با شدتی که در یادداشت اخیر اشاره شده است) می‌باید کاهش حضور گردشگران باشد؛ در حالی که بر عکس، مدیریت شهرداری منطقه ۲۲ با توجه به استقبال کم‌نظیر هموطنان در تعطیلات نوروز و به خصوص ایام تعطیلات آخر هفته، همواره با دشواری ساماندهی و بسیج امکانات در جهت حفظ امنیت و آسایش گردشگران مواجه‌ است.

لبته با تکمیل و افتتاح بخش‌های شمالی و شرقی دریاچه و پهنه ساحلی، تمرکز جمعیت در بخش غربی معتدل شده و امکان خدمات‌رسانی بیشتر و بهترو در سطح وسیع‌تر برای بازدیدکنندکان مهیا خواهد شد.

گفته نماند که جایگزینی استفاده از کودهای گیاهی به جای کود حیوانی استفاده‌شده در فضای سبز مجاور دریاچه که در ابتدا قاعدتاً موجب تولید بوی نامطبوع گردیده بود، در دستور کار منطقه قرار گرفته است.

۳- در مورد رهاسازی انواع ماهی با هدف کنترل پشه، توضیح مختصری در بخش اقدامات کوتاه‌مدت در مورد اهداف مطالعات تعریف‌شده آبزی‌پروری داده شده است. همچنین لازم به ذکر است که وجود پشه یا حشرات در جوار هر اکوسیستم آبی طبیعی است و تا زمانی که رعایت اصول اولیه بهداشت و ایمنی در مجموعه انجام پذیرد، وجود برخی از گونه‌های غیرمضر حشرات جای نگرانی ندارد. اطلاع‌رسانی مسئولان و کارشناسان در مورد تنوع زیستی آبزیان، حشرات، دوزیستان و پرندگان مهاجر، جزو برنامه‌های کاری پروژه است تا جامعه هدف، با شناخت جذابیت‌های طبیعی مجموعه، از روند تکامل و پایداری اکوسیستم دریاچه آگاهی کامل داشته باشند.

۴- طرح کاشت نی در دریاچه و تبدیل دریاچه به تالاب (Wetland) به عنوان ایده‌ای از سوی گروهی از علاقمندان ایجاد و گسترش تالاب‌ها در ایران با رویکرد بهره‌مندی از مزایای ثبت پروژه‌ها در کنوانسیون رامسر مطرح گردیده است؛ ولی از آنجا که این خواسته با اهداف و کارکرد دریاچه شهدای خلیج فارس سنخیتی ندارد (مشکلات اشاره‌شده در یادداشت ریاست محترم کمیته محیط زیست و خدمات شهری شورای اسلامی شهر تهران و برخی ملاحظات فنی دیگر)، مورد پذیرش شهرداری تهران نیست.

برای احداث دریاچه بیش از هر پروژه دیگری در کشور کار مطالعاتی انجام گرفته است

موضوع مهمی که باید به دور از قضاوت‌های عجولانه به آن توجه کرد، آن است که در یک بستر زیست‌محیطی نوپا، تشکیل اکوسیستم پایدار، زمانبَر است. دریاچه (۱۳۰ هکتار) و پهنه ساحلی متصل به آن (۱۱۰ هکتار) اکوسیستمی است نوپا.

نوزادی یک‌ساله که پانزدهم اردیبهشت ۱۳۹۲ متولد شده و نگهداری و پرورش آن مستلزم استفاده از خرد جمعی کارشناسان، حمایت مسئولان و توجه بازدیدکنندگان به رعایت اصول بهداشتی است؛ که البته در طراحی و اجرای آن بر خلاف برخی اظهار نظرهای غیرمنصفانه، در حدی بیش از آنچه در کشور متداول است، مطالعات چندوجهی و توجه به رمزگشایی از ابعاد پیچیده و بعضاً تجربه‌نشده آن با بهره‌گیری از دانش کارشناسان در بیش از ۳۲ رشته تخصصی به کار گرفته شده و مسائلی که دوستان البته از سر خیرخواهی و انجام وظیفه مطرح می‌فرمایند و بعضاً بخش‌های گزینشی آن در فضای مطبوعاتی ابعادی اغراق‌آمیز به خود می‌گیرد، موضوعاتی نیست که از دست طراحان و مجریان در رفته باشد، هرچند که دانش بشری مطلق نیست و ما نیز چنین ادعایی نداشته و نخواهیم داشت. تمامی اقدامات و در رأس آن حفظ کیفیت و کمیت آب دریاچه از ابتدای مطالعات در دستور کار بوده و تجربه‌های داخلی و بین‌المللی در احداث و راه‌اندازی چنین مجموعه‌هایی از همان ابتدا مدّ نظر تیم طراحی قرار داشته است.

به هر شکل قرار بر این است که مجموعه دریاچه و پهنه ساحلی آن، همان‌طور که از روزهای نزدیک به افتتاح و تاکنون نیز چنین بوده، آرامش‌بخش بازدیدکنندگانی باشد که با هر سن و صنف، فارغ از خستگی کار و دغدغه‌های زندگی، لذت تماشای پهنه آبی در حد وُسعِ تهران خشک را جستجو می‌نمایند. چنانچه این دریاچه به عنوان فرصتی برای پیوند انسان با طبیعت بتواند سهمی در نشاندن لبخند بر لبان و آرامش بر تن مردم‌مان ایفا نماید، ارکان طرح انرژی مضاعف خدمت و کار جهادی خود را کسب نموده و همواره از تمام مردم و کارشناسان آگاه و دلسوز دعوت می‌شود تا در نگهداشت و پرورش این طرح بدیع که قرار است سالیانی دراز همراه‌مان باشد، ما را یاری نمایند.