اجرای طرح بین المللی ترسیب کربن به منظور مقابله با بیابان زایی در خراسان شمالی آغاز شده است طرحی که در صورت اجرای درست علاوه بر این که گام مهی در راستای بیابان زدایی محسوب می شود سبب توانمندسازی اقتصادی و اجتماعی جوامع محلی نیز خواهد ش

به گزارش زیست آنلاین از مهر، ایران از جمله کشورهایی است که از دیرباز تحت تاثیر پدیده بیابان زایی بوده و به همین دلیل نیز رویکرد احیای اراضی تخریب شده در اولویت کار اجرایی سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور در عرصه های نیمه خشک بوده است.

در این راستا جمهوری اسلامی ایران در چندین کنوانسیون زیست محیطی از جمله UNFCCC و UNCCD عضویت دارد و دولت فعالیت های گسترده ای را برای کاهش انتشار گازهای گلخانه ای و جلوگیری از گرم تر شدن هوا و افزایش مناطق بیابانی آغاز کرده که در این میان پروژه ترسیب کربن یکی از آن ها به شمار می رود.

این پروژه با همکاری برنامه عمران سازمان ملل متحد(UNDP) در سال ۲۰۰۴ طی دو فاز اجرایی با هدف احیای اراضی مرتعی تخریب یافته در مناطق خشک به صورت اقتصادی، توسط مردم محلی در خراسان جنوبی به اجرا درآمد که از موفقیت خوبی برخوردار بود.

این طرح در راستای تامین منافع مردم محلی و ترسیب کربن یا ذخیره سازی کربن آلی در بافت گیاهان و خاک مراتع تخریب یافته در جهت تامین منافع جهانی اجرا شد که نتایج مناسبی نیز در پی داشت.

پارسال در پی موافقت استاندار خراسان شمالی مقرر شد تا پروژه ترسیب کربن در این استان با مشارکت برنامه توسعه سازمان ملل متحد و سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور اجرا شود و برای اجرای این پروژه نیز منطقه خشک گوربان در اسفراین پیشنهاد شد.



استفاده از توان جوامع محلی در بیابان زدایی

گستره حوزه منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی دو میلیون و ۳۳ هزار و ۳۶ هکتار است که از این وسعت یک میلیون و ۴۱۴ هزار هکتار مرتع، بیش از ۱۸۳ هزار و ۶۳۶ هکتار بیابان و ۴۳۴ هزار و ۵۵۰ هکتار نیز جنگل است.

به لحاظ حوزه های آبخیز موجود در استان، حوزه آبخیز کال شور در جنوب خراسان شمالی شامل شهرستان های جاجرم، گرمه و اسفراین، جزو مناطق بیابانی تعریف می شود.

به طور کلی ۹ درصد از سطح خراسان شمالی جزو اقلیم بیابانی تعریف می شود و از کل مساحت بیابان های استان، ۱۱۲ هزار هکتار در شهرستان جاجرم، ۳۹ هزار هکتار در اسفراین و ۳۱ هزار هکتار نیز در شهرستان گرمه واقع شده است.

از ابتدای تشکیل خراسان شمالی در سال ۸۳ تاکنون عملیات بیابان زدایی در چهار هزار و ۶۲۰ هکتار از عرصه های بیابانی خراسان شمالی انجام شده و علاوه بر این در این مدت با استفاده از اعتبارات ملی و استانی ۵۶ هزار و ۶۰۰ هکتار نیز طرح های بیابان زدایی در استان تهیه شده است.

پروژه بین المللی ترسیب کربن در مناطق بیابانی یکی از طرح های محسوب می شود که اقدامات اولیه اجرای آن در خراسان شمالی آغاز شده و قرار است محدوده ای بالغ بر ۱۲۰ هزار هکتار را شامل شود.

مدیرکل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در مورد اجرای طرح بین المللی ترسیب کربن در این استان در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: هدف اصلی این طرح؛ ترسیب کربن در بافت گیاهان و خاک منطقه از طریق احیای مناطق بیابانی است.

موسی صابری با بیان این که اجرای این پروژه مستلزم ظرفیت سازی جوامع مجری فعالیت های ترسیب کربن است، اضافه می کند: این امر ساکنین منطقه را قادر می کند تا به صورت رسمی تری در زمینه حفاظت از منابع طبیعی ابراز وجود کنند و در راستای مدیریت بهتر منابع و تولید پایدار مسئولیت شرایط زیست محیطی خویش را بر عهده بگیرند.



به گفته وی این پروژه تمرینی در قالب ساختارها و قراردادهای چند جانبه مبتنی بر مشارکت در احیا و مدیریت منابع طبیعی است.

صابری عنوان می کند: پروژه ملی تعمیم ترسیب کربن یک طرح پنج ساله است که با هدف کلی جذب کربن اتمسفری از طریق احیای مراتع بیابانی در سطح جهان، ارایه مدلی برای افزایش بهره وری اراضی مناطق خشک و نیمه خشک و مقابله با بیابان زدایی از طریق احیای مراتع تخریب شده با مشارکت مردم در سطح کشور و در سطح منطقه ای نیز با هدف بهبود وضعیت اجتماعی، اقتصادی جوامع محلی و بهبود شاخص توسعه انسانی اجرا می شود.

ترسیب کربن؛ گامی مهم در راستای بیابان زدایی پایدار

کارشناس مسئول اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی نیز در زمینه اجرای این طرح در گفتگو با خبرنگار مهر، می گوید: پروژه ترسیب کربن اولین پروژه در ایران با رویکرد مشارکتی در امر بهره برداری و مدیریت عرصه های منابع طبیعی توسط مردم است.

به گفته وی برای اجرای این طرح در خراسان شمالی منطقه بیابانی گورپان واقع در بخش مرکزی شهرستان اسفراین پیشنهاد شده و قرار است این طرح در وسعتی به مساحد ۱۲۰ هزار هکتار مشتمل بر ۲۸ پارچه روستا و آبادی اجرا شود.

محمد یزدانی در مورد علل انتخاب این منطقه برای اجرای پروژه ترسیب کربن اظهار می کند:  خالی از سکنه شدن بیش از پنج نقطه سکونت گاهی از سال ۷۵ تا ۹۰ در این منطقه به دلیل اثرات بیابان زدایی، درآمد پایین ساکنین محلی، وجود بادهای شدید و فرسایش بادی در منطقه، خشکسالی و کمبود منابع آبی، بوته کنی به دلیل مشکلات در تامین سوخت های فسیلی، فشار چرای دام با توجه به پوشش گیاهی کم منطقه، همجواری با محدوده حفاظت محیط زیست میاندشت( خاستگاه یوزپلنگ آسیایی)، وجود معادن غنی در منطقه، همکاری بسیار مناسب مسئولین استانی و شهرستانی در شروع پروژه، وجود حدود ۵۰۰ نفر شتر در منطقه، عبور خط راه آهن از عرض منطقه و .... برخی از دلایل انتخاب منطقه گورپان اسفراین برای اجرای طرح بین المللی ترسیب کربن است.

این مسئول عنوان می کند: مهاجرت روستاییان این منطقه به مناطق شهری به خاطر مسائلی از جمله کم آبی که بر اثر بروز پدیده خشکسالی و بیابان زایی حادث شده، عدم اشتغال جوانان به کار و پایین بودن درآمد خانوار از دیگر دلایل انتخاب این منطقه برای اجرای پروژه بیابان زدایی به شمار می رود که در این راستا به منظور پیشگیری از آثار مخرب هجوم شن های روان و احیای مراتع و جنگل های تخریب شده و بهره برداری اقتصادی از آنها و ترسیب کربن در خاک و گیاهان به صورت پایدار، این پروژه با رویکرد مشارکتی و با هدف توانمند سازی جوامع محلی اجرا می شود.

وی در مورد وضعیت منابع آبی منطقه نیز می گوید: محدوده طرح در سه دشت اسفراین، صفی آباد و جوین واقع شده که همگی دشت ممنوعه است.

یزدانی با اشاره به ضرورت اجرای پروژه در منطقه اضافه می کند: استفاده از انرژی نور، هزینه کرد درصدی از بهره معادن در منطقه، فعال سازی بحث تورهای بیابان نوردی، حمایت از صنایع دستی منطقه، شناسایی گونه های گیاهی دارویی منطقه، تشکیل صندوق های خرد اعتباری، توریسم حیات وحش منطقه حفاظت شده، واگذاری اراضی جهت دامداری نیمه صنعتی و گلخانه ها و ... برخی از ضرورت های اجرای طرح هستند.

به گفته وی اجرای پروژه ها و منافع اقتصادی آن توسط بهره برداران بومی، تشکیل صندوق های خرد اعتباری، بهبود شاخص توسعه انسانی در بخش های سلامت، آموزش و درآمد، استفاده از توان سایر دستگاه ها، تشکیل و توانمند سازی گروه های توسعه و ترویج و گسترش استفاده از سیستم های سطوح آبگیر باران نیز از دیگر ضروریات اجرای این طرح در منطقه گورپان به شمار می روند.



یزدانی مهمترین راهکارها و تکنیک های به کار گرفته شده در این پروژه را شامل برگزاری کلاس های آموزشی و توجیهی، چاپ نشریات و جزوات آموزشی و ترویجی، ظرفیت سازی جوامع محلی، توانمندسازی زنان و مردان از لحاظ اقتصادی و فرهنگی، تشکیل و توسعه صندوق های کوچک خرد اعتباری توسط مردم و واگذاری مدیریت آن به خودشان و تهیه طرح های توسعه روستا با مشارکت جوامع محلی و دستگاه های اجرایی ذکر می کند.

وی انجام مطالعات پایه برای شناخت وضعیت موجود و الویت بندی عملیات، انجام عملیات پایش و ارزیابی، توسعه زیر ساخت های محلی با مشارکت دستگاه های دولتی و غیر دولتی، تهیه برنامه کاری سالیانه و فصلی، تهیه گزارشات فصلی و سالیانه، انجام عملیات احیایی و آبخیزداری به صورت مشارکتی توسط جوامع محلی و گروه های توسعه روستا، استفاده از انرژی های نو، احیا مراتع تخریب شده و به طور کلی واگذاری مدیریت و بهره برداری از عرصه های منابع طبیعی به مردم محلی را از دیگر برنامه های پیش بینی شده در این طرح اعلام می کند.

به گفته یزدانی با اجرای این طرح ساکنین منطقه خود مسئولیت مدیریت بهبود شرایط زیست محیطی خویش را بر عهده می گیرند تا در نهایت این امر منجر به کاهش فقر، بهبود وضعیت معیشتی و اقتصادی روستائیان و ساکنین منطقه، کاهش تخریب مراتع و ایجاد پایداری در وضعیت بهره برداری از منابع طبیعی منطقه شود.

کارشناس مسئول اداره بیابان زدایی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری خراسان شمالی در زمینه دستاوردهای این طرح نیز اظهار می کند: ظرفیت سازی جوامع محلی، توانمند سازی زنان و مردان از لحاظ اقتصادی و فرهنگی، انجام عملیات احیایی و آبخیزداری به صورت مشارکتی توسط جوامع محلی، توسعه زیرساخت های محلی با مشارکت جوامع محلی و دستگاه های دولتی و غیر دولتی، واگذاری مدیریت و بهره برداری از عرصه های منابع طبیعی به مردم و ... از جمله دستاوردهای اجرای این طرح به شمار می روند که در نهایت سبب مقابله با بیابان زایی و کاهش سطح بیابان های خراسان شمالی می شود.

سخن آخر

با توجه به تجربه موفق الگوی ترسیب کربن کشور و مشارکت فعال جامعه محلی در سطح روستاهای منطقه منتخب در اسفراین به نظر می رسد پتانسیل مطلوب جهت اجرای موفق پروژه وجود دارد.

امید می رود با حمایت همه جانبه مسئولین رویکرد توانمند سازی جوامع محلی، توسعه پایدار مناطق روستایی و ترسیب کربن اتمسفری از طریق این پروژه ارزشمند در آینده ای نه چندان دور محقق شود، پروژه ای که در صورت اجرای درست امید به فردایی بهتر و سبزتر را برای فرزندان این آب و خاک نوید می دهد.