جاری شدن آب در رودخانه هیرمند و تالاب هامون هر چند که موجب دمیدن روح زندگی در دریاچه هامون شد اما با کاهش حجم آب ورودی و شدت گرفتن موج گرما باری دیگر هیرمند نفس ماهیان را به شماره انداخته است تا جایی که صیادان به جای صید ماهیان، تور نجات برای آنها پهن کردند.

به گزارش زیست آنلاین از  مهر، عدم توانایی کشور افغانستان در مهار سیلاب‌ها در زمستان سال گذشته موجب شد تا آب با رهایی از سد ناملایمات خود را به هامون برساند و باری دیگر بستر تکثیر و حیات میلیون ها ماهی را به صورت طبیعی فراهم سازد اما کاهش ورودی آب در این روز ها راه را بر بسیاری از ماهی‌ها بسته است و بسیاری از گودال های آب به دلیل قطع ارتباط با رودخانه حکم گورهای دسته جمعی را برای آبزیان پیدا کرده است.    

مرگ بیش از یک میلیون ماهی

کاهش حجم ورودی آب در رودخانه هیرمند و از طرفی افزایش شدت گرمای هوا به بیش از ۴۵ درجه موجب شد تا ماه گذشته با تلف شدن یک میلیون و ۲۰۰ هزار بچه ماهی از گونه های "کپور" و "آمور" در پشت سد سیستان امید برای ادامه حیات در هامون کمرنگ شود.

هامون که تا سال ها پیش پذیرای بیش از یک میلیون پرنده مهاجر بوده است و میلیون ها ماهی را در سفره خود برای امرار معاش  بیش از سه هزار و ۷۰۰ صیاد جای داده بود از سال ۷۶ گرفتار خشکسالی است و با وجود اینکه بارها محیط زیست آن به نابودی کشیده شده  است اما تاکنون حرکت جدی از طرف مجامع بین المللی و کشور افغانستان به منظور رعایت حقوق بین المللی و نجات جامعه انسانی و جانوری محیط پیرامون این تالاب نشده است.

متاسفانه خودکشی دسته جمعی و یا مرگ اجباری این یک میلیون ماهی نیز در ماه گذشته نتوانست نگاه سازمان های مردم نهاد بین المللی را به خود جلب کند و یک بار دیگر سیستان شاهد مرگ ماهی ها در سکوت است.



تغییر معادله زندگی

خشکسالی‌های مستمر و خشکیدگی هامون در طی سال‌های گذشته راه‌های ارتزاق مردم را نیز خشکانده و بسیاری از معادلات زندگی و حتی طبیعت را در منطقه سیستان تغییر داده است.

صیادان سیستانی که تا دیروز در سایه نیزارهای در هم تنیده هامون انبوهی از ماهییان را در تور خود صید می کردند حال در زمین‌های تفدیده کف دریاچه، گودال های آب را برای یافتن ماهی های در معرض مرگ جستجو می کنند تا جان آنها را نجات دهند.

صیادان سیستانی برای کمک به ادامه حیات هامون چند روزی است که ماهی‌ها را در نقاط کم عمق دریاچه نه برای امرار معاش بلکه برای کمک به زنده نگاه داشتن هامون صید می‌کنند و آنها به نقاط دارای آب با عمق بیشتر حمل می‌کنند تا دین خود را به هامون ادا کنند.  

ازهنگامی که آب در رودخانه هیرمند جاری شد بسیاری از مردم خوشحال شدند که هیرمند باری دیگر جان می گیرد اما متاسفانه این معادله نیز کمتر از مدت سه ماه تغییر ماهیت داد به گونه ای که هیرمند در حال گرفتن جان محیط زیست خود است همان طور که جان بیش از یک میلیون ماهی را در ماه گذشته گرفت.

رضا صیاد از جمله صیادانی است که سال ها از طریق دریاچه ارتزاق کرده است و به قول خودش با همین قایق ساخته شده از نی با نام توتن سه دختر و دو پسر را راهی خانه بخت کرده است.

وی که به ظاهر سفره دلتنگی‌اش به گستردگی دریاچه هامون است در گفتگو با مهر اظهار داشت: خشکیدگی هامون شغل صیادی را نیز که نسل به نسل به بچه ها منتقل می‌شد دستخوش تغییرات اساسی قرار داده است.

صیاد در گفتگو با مهر بیان داشت: بسیاری از جوانان و صیادان این منطقه مدت‌ها است که سیستان را برای انجام فعالیت های کارگری در شهر های بزرگتر رها کرده اند و بسیاری از صیادان دیگر نیز برای تهیه یک لقمه نان برای زن و بچه خود قایقشان را به ارابه مرگ برای جابجایی چند گالن بنزین یا گازوئیل تبدیل کرده‌اند.

وی ادامه داد: عده اندکی که در حاشیه هامون از سر ناچاری و نداری هنوز به زندگی ادامه می دهند قایق خود را در این عمق کم برای "تشتک" سواری اختصاص داده اند تا  در رزوهای تعطیل لقمه نانی بابت دور زدن در همین مشت آب تهیه کنند.

وی افزود: عمق دریاچه بسیار کم است و از آنجا که دیگر آبی به ایران نمی‌رسد به طور حتم خشکی هوا اجازه نخواهد داد تا این ماهی‌ها بزرگتر شوند و به طور حتم تا قبل از اینکه این ماهی ها صید صیادان سیستانی شود در هامون جان داده‌اند.



فاجعه زیست محیطی در حال تکرار است

مدیرکل محیط زیست سیستان و بلوچستان با بیان اینکه متاسفانه حجم آب ورودی به هیرمند کاهش بسیار زیادی داشته است و در حال حاضر ورودی آب در هیرمند و تالاب هامون به کمتر از ۳۰ لیتر بر ثانیه رسیده است اظهار داشت: با وجود اینکه جاری شدن سیلاب از زمستان گذشته در انهار سیستان و تالاب هامون موجی از امید و زندگی را در سیستان و هامون جاری ساخت اما با کاهش حجم آب این امید در بین مردم و کشاورزان منطقه در حال کمرنگ شدن است.

خسرو افسری در گفتگو با مهر بیان داشت: در صورت عدم توجه به دیپلماسی فعال به منظور تامین حقابه هامون بار دیگر شاهد تکرار فاجعه زیست محیطی در هامون خواهیم بود.

وی ادامه داد: به دلیل افزایش دمای هوا و آغاز بادهای ۱۲۰ روزه میزان تبخیر از سطح دریاچه هامون و همچنین انهار سیستان افزایش یافته است و این دو عامل به همراه رسوبات باقیمانده در هیرمند  و همچنین کاهش حج آب ورودی حیات جانداران را بیش از گذشته تهدید می‌کند.

وی با ابراز ناراحتی از روند خشکیدگی هامون اظهار داشت: متاسفانه بر اساس پیش بینی کارشناسان و با توجه به عوامل محیطی و جوی منطقه در صورتی که حقابه ای برای تالاب هامون درنظر گرفته نشود به طور حتم تا ۳ ماه آینده شاهد تکرار فاجعه زیست محیطی در هامون خواهیم بود.

کاهش ۷۵ درصدی ارتفاع آب در تالاب هامون

حسن خمر مدیرکل شیلات سیستان نیز با بیان اینکه بیش از ۱۷ میلیون قطعه ماهی همزمان با جاری شدن آب در رودخانه هیرمند و تالاب هامون به صورت طبیعی تکثیر یافتند اظهار داشت: از اسفند ماه سال گذشته که آب در هیرمند و تالاب هامون جاری شد ۴ گونه اصلی فیتوفاک، کپور، آمور و بیگ هد شروع به تکثر کردند که در حال وزنی معدال ۵۰ تا ۱۰۰ گرم پیدا کرده اند اما این منبع غنی غذایی در حال حاضر با چلشی بزرگ به عنوان کمبود آب روبرو است.

خمر اظهار داشت: در حال حاضر دریاچه هامون آب دارد اما ارتفاع آب یا میزان این آب آنقدر نیست که صیادان منطقه بتوانند کار صید خود را دوباره آغاز کنند.



وی افزود: هامون پوزک که در گذشته ارتفاع آب در آن بیش از ۲ و نیم متر می‌رسید در حال حاضر در نقاط مختصری که دارای اب است ارتفاع آب به کمتر یک متر رسیده است و بیشتر افراد در حال حاضر از طریق قایق سواری برای مسافران دریاچه امرار معاش می‌کنند.

وی اظهار داشت: یکی از ظرفیت های خوب تالاب بین المللی هامون پرورش آبزیان است که بر اساس تحقیقات انجام شده در سال‌های پرآبی هر سال از این دریاچه ۴۴ هزار تن ماهی صید می شد.

وی با اشاره به اینکه که پیش از این ۱۷ گونه ماهی در بستر این دریاچه وجود داشت افزود: از این تعداد ۹ گونه بومی بودند که با بحران خشکسالی به طور کلی نابود شدند.

خمر ابراز داشت:در صورت پرآبی تالاب بین المللی هامون، صید آبزیان به ویژه ماهی از این تالاب بیشتر از دریای خزر خواهد بود اما متاسفانه کاهش شدید حجم آب ورودی و تبخیر بیش از حد مجال بازگشت هامون را به گذشته نخواهد داد و اگر این روند به شکل جاری ادامه داشته باشد تالاب تا ۴ ماه آینده خشک می‌شود.

چاه نیمه چهارم تنها راه کمک به ارتزاق صیادان

مدیرکل شیلات سیستان با بیان اینکه چاه نیمه چهارم می تواند به عنوان تنها راه ارتزاق و کمک به معیشت صیادان منطقه محور فعالیت‌های شیلاتی قرار گیرد ابراز داشت: به دلیل رها سازی تعداد ۲ و نیم میلیون قطعه بچه ماهی در طی ۳ سال گذشته در چاه نیمه‌ها بر اساس تصمیم‌گیری در ستاد توسعه بخش کشاورزی صیادان سیستانی موفق شدند در سال گذشته سه هزار تن ماهی از چاه نیمه چهارم برداشت کنند.

خمر بیان داشت: به دلیل اینکه آب چاه نیمه چهارم برای مصرب شرب در نظر گرفته شده است لذا اجازه رها سازی بچه ماهی تاکنون و در سال جاری در آن داده نشده است.

وی افزود: تنها راه کمک به صیادان و خانواده های آنها اختصاص کابری چاه نیمه چهارم به منظور فعالیت های کشاورزی و شیلاتی است.

حسن خمر ادامه داد: تعداد ۳ هزار و ۷۰۷ نفر صیاد در قالب ۱۵ تعاونی صیادی و یک اتحادیه صیادی در سیستان به این کار صیادی اشتغال دارند که خشکیدگی هامون اقتصاد آنها و معیشت خانواده هایشان را با تهدید جدی مواجه کرده است.

وی گفت: پرورش ماهی قزل آلا در قفس و در چاه نیمه ها یکی از راه های ایجاد اشتغال و درآمدزایی است که در صورت موافقت مسئولان استانی به منظور بهره گیری از چاه نیمه چهارم حداقل برای ۵۰۰ نفر در این راستا می توان ایجاد اشتغالزایی کرد.

وی افزود: در سال هایی که خشکسالی بسیاری از خانواده های صیادان را در تنگنای تامین معاش قرار داده بود چاه نیمه چهارم بخشی از جامعه صیادی را به خود مشغول کرده بود و نیاز تعدادی از خانواده ها را تامین می کرد و لذا این تجربه موفق می تواند باز هم با توجه به شرایط موجود راهگشا باشد.



دیپلماسی فعال تنها راه نجات هامون

رئیس فراکسیون نجات دریاچه هامون در مجلس شورای اسلامی نیز تنها راه نجات هامون را دیپلماسی فعال دولت در راستای احقاق حق جمهوری اسلامی ایران در خصوص مطالبه حقابه هامون عنوان کرد.

سید باقر حسینی در گفتگو با مهر با اشاره به تلاش مجلس به ویژه فراکسیون احیای دریاچه هامون برای نجات این دریاچه از خشکیدگی بیان داشت: این فراکسیون تاکنون جلسات متعددی با مسئولان از جمله رئیس سازمان حفاظت از محیط زیست داشته اما با این حال خروجی در خور توجهی عاید این دریاچه نشده است.

نماینده مردم سیستان در مجلس شورای اسلامی ادامه داد: فصل بارش در سیستان و بلوچستان و افغانستان به پایان رسیده است و در راستای نجات این دریاچه باید مسئولان دست از اقدامات مقطعی برداشته و تلاش جدی برای رفع مرگ تدریجی این دریاچه داشته باشند و لذا مهمترین نقش در این راستا بر عهده دولت است تا با رایزنی های دیپلماتیک نسبت به دریافت حقابه ایران اقدام کند.

وی افزود: آب‌های سرازیر شده به هامون ناشی از سیلاب‌های طبیعی در افغانستان بود و به هیچ عنوان نباید آن را به پای حقابه گذاشت و لذا تفاوت قائل شدن در بین حقابه ایران و حقابه هامون به عنوان تالابی که متعلق به همه جهانیان است بسیار مهم است.