یکه‌تازی بیابان‌زایی
17 تير 1393 ساعت 11:42
یک کارشناس ارشد بیابان‌زدایی با بیان اینکه در حال حاضر سرانه بیابان در کشور ۰.۵ و سرانه جهانی آن ۰.۲۲ هکتار است، گفت: اراضی بیابانی با مساحت ۴۲۴هزار و ۵۱۸ هکتار ۲۱ درصد سطح استان ایلام را تشکیل می‌دهد که اگر غفلت کنیم یکه‌تازی این پدیده ما را با مشکلاتی جدی روبرو خواهد کرد.
به گزارش زیست آنلاین از ایسنا پدیده بیابان‌زایی درقرن۲۱، از بین ۳۸ چالش مهم جهانی بعد از دو چالش تغییر اقلیم وکمیابی آب شیرین، مهم‌ترین چالش جهانی به شمار می‌رود که بالغ بر ۵ میلیارد هکتار از سرزمین‌های آباد یعنی حدود ۳۸.۵ درصد از کل خشکی‌های جهان را در۱۱۰ کشور جهان در معرض تخریب و تهدید قرار داده است. ۲۵ درصد از سطح خشکی‌های زمین در معرض تخریب و فرسایش، توسط عوامل طبیعی و انسانی است و بر اثر فعالیت‌های انسانی بیش از ۶ میلیارد هکتار به وسعت بیابان‌های جهان افزوده شده است.»
«فرزاد آزادنیا»، کارشناس مسوول اداره مرتع و بیابان‌زدایی منابع طبیعیایلام در گفت‌و گو با خبرنگار خبرگزاری دانشجویان ایران(ایسنا)، منطقه ایلام، اظهار کرد: بیابان به مناطق خشک و نیمه خشک گفته می‌شود که پوشش گیاهی پایا نداشته یا میزان آب در حدی است که بهره‌برداری از آن در شرایط طبیعی به صرفه و صلاح نباشد.
کارشناس مسوول اداره مرتع و بیابان‌زدایی منابع طبیعی ایلام گفت: بارش کم، دامنه نوسان دمای شدید، دمای بالا و تبخیر زیاد، پوشش گیاهی بسیار فقیر و پراکنده و خاک‌های دارای مواد آلی کم و اغلب جوان و کم تحول یافته از ویژگی‌های بیابان‌هاست.
وی با بیان اینکه بیابان‌زایی عبارت از تخریب سرزمین در مناطق خشک و نیمه خشک تا خشک نیمه مرطوب بر اثر تغییرات اقلیمی و فعالیت‌های انسانی است، گفت: بروز امراضی از قبیل عفونت‌های چشمی، تنفسی و ریوی بین مردم،مدفون شدن دهات و روستاها در زیر توده‌های ماسه، ایجاد اختلال در تاسیسات و سیستم‌های نظامی مانند ایستگاه رادار و تاسیسات صنعتی مانند کارخانجات، صنایع نفت و فرودگاه‌های نظامی و کشوری، مسدود کردن جاده‌های ارتباطی، دیر رسیدن محصولات کشاورزی به بازار فروش، بالا آمدن بستر رودخانه‌ها براثر ورود شن و ماسه و هدر رفت میلیون‌ها مترمکعب آب درسال، پر شدن دریاچه‌های پشت سدها و کانال‌های آبرسانی و قنوات و متعاقب آن بالا رفتن هزینه های لایروبی، تغییرات در بافت و حالت‌های فیزیکی خاک به وسیله باد و برداشت خاک زراعتی و از بین رفتن ذرات مواد آلی خاک از خسارات بیابان‌زایی و زیان‌های ناشی از تهاجم ماسه‌های روان در مناطق بیابانی است.
آزادنیا افزود: از کل خسارات ناشی از فرسایش بادی در ایران، ۴۵.۷ درصد به واحدهای مسکونی، تاسیسات زیربنایی، صنعتی و راه‌ها، ۴۴.۳ درصد به اراضی کشاورزی و حدود ۱۰ درصد به منابع زیستی به ویژه مراتع وارد می‌گردد.
کارشناس مسوول اداره مرتع و بیابان‌زدایی منابع طبیعیایلام خاطر نشان کرد: بیابان‌زدایی مجموعه فعالیت‌هایی است که بخشی از برنامه توسعه جامع سرزمین در مناطق خشک، نیمه خشک و خشک نیمه مرطوب در راستای توسعه پایدار محسوب شده و هدف آن جلوگیری یا کاهش تخریب سرزمین، احیاء زمین‌هایی که به صورت جزیی تخریب شده و احیاء اراضی که به صورت جزیی بیابانی شده، است.
وی افزود: ایران با ۱.۲ درصد خشکی های جهان، ۲.۴ درصد پدیده‌های بیابانی فاقد پوشش و ۳.۰۸ درصد مناطق بیابانی جهان را در خود جای داده است. ۶۱ درصد از مساحت کشور در اقلیم خشک و فراخشک قرار دارد که ۳.۱ برابر درصد جهانی (۱۹.۶درصد) است. اگر چه ۳۲.۵ میلیون هکتار از اراضی کشور در وضعیت بیابانی قرار دارد، اما در تقسیم‌بندی‌های اکوسیستمی،۴۳.۷ میلیون هکتار آن در زمره اکوسیستم بیابانی است. ۲۰ میلیون هکتار از اکوسیستم بیابان تحت تأثیر فرسایش بادی است و از این مقدار ۶.۴ میلیون هکتار در محدوده کانون‌های بحرانی است که در ۱۸۳ منطقه و ۱۹ استان کشور پراکنده است. چنین شرایطی باعث شده که بیش از ۲۰ درصد مساحت کشور را اراضی بیابانی تشکیل دهد.
کارشناس ارشد بیابان‌زدایی با بیان اینکه در حال حاضر سرانه بیابان در کشور ۰.۵ هکتار است، در حالی‌که سرانه جهانی آن ۰.۲۲ هکتار است، ادامه داد: اراضی بیابانی استان ایلام با مساحت ۴۲۴ هزار و ۵۱۸ هکتار در شهرستان‌های دهلران (۲۵۹هزار و ۸۷۷ هکتار )، مهران(۱۱۴هزار و ۷۷۰هکتار)، آبدانان (۲۶هزار و ۵۶۹ هکتار ) و ایلام (۲۳هزار و ۲۹۹ هکتار) واقع شده که بالغ بر ۲۱ درصد سطح استان را شامل می‌شود.
این کارشناس مسوول گفت: عوامل مختلفی در ایجاد و تشدید پدیده بیابان‌زایی در استان نقش دارند که بروز خشکسالی‌های ممتد و پیاپی، حضور مستمر دامداران و تعداد زیاد دام آنها، چرای بی‌رویه و مفرط، عدم تامین امکانات مورد نیاز سوخت برای روستاهای منطقه که منجر به بوته‌کنی از سطح مراتع شده، فقر پوشش گیاهی منطقه، توسعه اراضی کشاورزی و بهره‌برداری بیش از حد از منابع آب‌های زیرزمینی از جمله این عوامل است.
وی افزود: اجرای پروژه‌های عمرانی وبهم زدن سطح خاک بدون توجه به حسایت خاک به فرسایش بادی، تبدیل غیراصولی جنگل‌ها و مراتع، آیش درازمدت یا رهاسازی اراضی زراعی حساس به فرسایش آبی و بادی و نیز شخم در جهت شیب و شیوه های نامناسب آبیاری (بالغ بر ۷۵ درصد اراضی آبی به شیوه غرقابی) از دیگر عوامل بیابان زایی است.
آزادنیا گفت: در استان ایلام یک کانون بحرانی فرسایش بادی تحت عنوان کانون بحرانی فرسایش بادی "عین خوش" _ "ابوغویر" _ "حسن قندی" در شهرستان دهلران قرار دارد. از ۷۰۳۰۷ هکتار مساحت این کانون بحرانی فرسایش بادی وسعتی برابر ۴۱۵۳۳ هکتار دارای شدت زیاد است که حدود ۵۹.۰۷ درصد کل کانون فوق الذکر را به خود اختصاص داده است. ۳۹۱۸ هکتار (۵.۵۷ درصد ) از کانون بحرانی عین خوش _ ابوغویر _ حسن قندی دارای شدت متوسط و ۲۴۸۵۶ هکتار ( ۳۵.۳۵ درصد ) دارای شدت کم است.
کارشناس ارشد بیابان‌زدایی تصریح کرد: چند سالی است که پدیده گرد و غبار بخش‌هایی از کشور و بخصوص جنوب و جنوب غرب و غرب را فرا گرفته است، اما شدت آن از دو سال قبل و پس از خشکسالی‌های اخیر نمایان‌تر شده و لرستان، بوشهر، تهران، تبریز و دیگر شهرها را در بر گرفته است.
وی‌افزود: استان ایلام با ۴۲۵ کیلومتر مرز مشترک با کشور عراق به عنوان اصلی‌ترین منشاء تولید گرد و غبار یکی از استان‌هایی است که داری بیشترین گرد و غبار در آسمان آن ظاهر شده و مشکلات عدیده‌ای را برای ساکنین این استان بوجود آورده است. وقوع دوره خشکسالی همراه با کاهش رطوبت نسبی محیط و کاهش قابل توجه بارندگی در سال‌های اخیر، وقوع این پدیده را تشدید کرده است.
آذرنیا تصریح کرد: اداره مرتع و بیابان‌زدایی اداره کل منابع طبیعی استان ایلام در راستای احیاء عرصه‌های بیابانی و مقابله با عوامل بیابان‌زا از محل طرح‌های ملی و استانی اقدامات طرح شناسایی کانون‌های بحرانی فرسایش بادی در ۱۴۰ هزار و ۸۱هکتار، طرح اجرایی کنترل کانون‌های بحرانی فرسایش بادی منطقه در ۱۱هزار و ۶۱۵ هکتار، طرح اجرایی مدیریت مناطق بیابانی دهلران –مهران در ۷۶ هزار و ۴۸۶ هکتار و تهیه طرح مدیریت جنگل‌های دست کاشت بیابانی را با موفقیت به مرحله اجرا درآورده است و پروژه نهال‌کاری در "عین خوش" – "حسن قندی" – "ابوغویر"-دشت عباس-"چم هندی" –"دشت‌های مهران در مساحت ۷ هزار هکتار در دست اجرا‌ست.
آزادنیا جلب همکاری سایر وزارتخانه‌ها در مبارزه با بیابان‌زایی و پدیده گرد و غبار ضروری دانست و گفت: در راستای توافق بعمل آمده با شرکت نفت مناطق مرکزی ۱۰۰۰ هکتار پروژه نهال‌کاری در مناطق "چم هندی"، "ابوغویر"، "دشت عباس"، "برتش" و "صمانه" از محل اعتبارات شرکت نفت و تحت نظارت کارشناسان اداره کل منابع طبیعی به مرحله اجرا در آمده است.
وی خاطر‌نشان کرد: یکی از مشکلات اصلی تک‌کِشتی در عرصه‌های بیابانی در معرض تهدید بودن و شکست پروژه‌ها و اقدامات بعمل آمده که به منظور کاهش میزان ریسک پروژه‌های احیایی و نهالکاری‌های صورت گرفته تا‌کنون گونه‌های کنار، کهور، پانیکوم، استبرق، گز، سبد، اسکنبیل، کنارک، علف مار، نرشت و اکالیپتوس در فعالیت‌های احیایی مورد استفاده قرار گرفته‌اند که تنوع گونه‌های بیابانی یکی از اهداف دفتر امور بیابان بوده، رعایت شده است.
کارشناس ارشد بیابان‌زدایی افزود: سالانه بالغ بر یک میلیون نهال بیابانی در نهالستان‌های گرمسیری استان به منظور احیاء عرصه‌های بیابان تولید می‌شود که بذر مورد نیاز گونه‌های همچون علف مار، کنارک و کهور از پایه‌های موجود در استان جمع آوری و استفاده می‌شود.
این کارشناس مسوول با اشاره به اینکه احداث بادشکن زنده در اطراف مزارع مناطق بیابانی استان با همیاری و مشارکت مردم صورت می‌گیرد تصریح کرد: با توجه به نقش غیر قابل انکار بادشکن زنده در اطراف مزارع در افزایش راندمان مزرعه با برگزاری کلاسهای آموزشی - ترویجی در این راستا، میزان ۸۰ کیلومتر بادشکن زنده با گونه غالب اکالیپتوس در حاشیه مزارع توسط بهره برداران احداث شد که علاوه بر افزایش عملکرد مزرعه در هکتار، به عنوان یک درآمد در آینده برای بهره برداری محسوب خواهد شد.
آزادنیا با تاکید بر اینکه افزایش راندمان آبیاری با استفاده از شیوه‌های نوین آبیاری و مصرف بهینه آب بر اساس نیاز گیاه از راه‌های مقابله با پدیده بیابان‌زایی است افزود: تامین سوخت مناطق روستایی و عشایر جهت جلو گیری از تخریب منابع طبیعی و اجرای طرح جامع حفاظت از جنگل‌ها و مراتع، مهار سیلاب به کمک سدهای کوتاه و متوسط( آبخیزداری) و پخش سیلاب و تغذیه مصنوعی سفره‌های آب زیرزمینی از دیگر راه‌های مقابله با این پدیده است.
وی با اشاره به اینکه آموزش دامداران درجهت اینکه خشکسالی جزء لاینفک مناطق خشک و نیمه‌خشک و در جهت این مقابله بسیار سودمند است، خاطر‌نشان کرد: اجرای طرح تعادل دام و مرتع، ذخیره آب در بستر سیلابی رودخانه‌ها از طریق احداث سدهای زیرزمینی، ذخیره نزولات آسمانی با احداث بانکت، فارو، پیتینگ و تراس‌بندی، تغییر نظام بهره‌برداری ازعرصه‌های طبیعی از راه‌های مقابله با این معضل است.
آزادنیا با تاکید بر اینکه جلوگیری از حفر چاه‌های غیر مجاز و بهره‌برداری بی‌رویه از منابع آب زیر زمینی سبب تغذیه سفره‌های زیرزمینی می‌شود، افزود: صرفه‌جویی در مصرف آب از طریق اشاعه فرهنگ صحیح مصرف، مدیریت فاضلاب‌ها و پساب‌ها، مطالعه طرح جامع آبخیزداری و تعیین استراتژی توسعه بر اساس‌آمایش،کاربری و استعداد اراضی، کشت بذور و گیاهان مقاوم به خشکی و استفاده از گیاهان تولیدی و زینتی کم آب خواه و منطبق با شرایط اقلیمی بسیار موثر و ثمربخش در مبارزه با پدیده بیابان‌زدایی است.
کد مطلب: 32433