تالاب گاوخونی دارای منابع زیستی زیاد و پناهگاهی برای پرنده‌های مهاجر بوده است اما در حال حاضر خشکی زاینده رود، وضعیت تاسف باری را برای آن به وجود آورده است و دود مرگ تالاب گاوخونی نه تنها به چشم مردم ورزنه، بلکه به چشم مردم اصفهان و تهران هم خواهد رفت.

به گزارش زیست آنلاین از مهر، به گفته بسیاری از کارشناسان تالاب گاوخونی نه تنها از پیش روی کویر و ریزگردها جلوگیری می کرد بلکه باعث تعدیل و تثبیت شرایط آب و هوائی منطقه نیز می شد. اما چند سال است حقابه زیست محیطی تالاب گاوخونی تأمین نشده است و این زیست بوم حیاتی در معرض نابودی کامل قرار گرفته است.

تالاب و تولید ریزگردها  

خشک شدن تالاب گاوخونی به معنی پیشروی کویر و جابجایی میلیون‌ها تن نمک و انتقال آن به شهرها و کشتزارهای بخش میانی و پایاب حوضه است.

احمد خاتون آبادی، فعال زیست محیطی و استاد دانشگاه صنعتی اصفهان، در این باره در گفتگو با خبرنگار مهر گفت: بر اساس اسناد موجود بیش از ۳ هزار سال است که در این منطقه کشاورزی می شده و زاینده رود در نقش زهکش مزارع شوری را به تالاب منتقل می کرد.

وی افزود: در اثر خشک شدن تالاب گاوخونی خاک آن که توام با نمک است ریزگردهای نمکی تولید می کند. این ریزگردها تا تهران حرکت می کند زیرا روبروی آن دشت مسطح است و کوهستان نیست. یعنی در حال حاضر به علت آنکه در برخی فصول مسیر باد بجای غرب به شرق، شرق به غرب است، تمام اراضی کل استان های مجاور از جمله یزد، چهارمحال و بختیاری و به خصوص تهران از نمک پوشیده و بیابان زائی می شود و مشکلات تنفسی ایجاد می کند.

به گفته خاتون آبادی، از آنجائیکه این تالاب در انتهای مسیر رودخانه قرار دارد و مواد شیمیایی از پساب صنایع وارد رودخانه می شود و در تالاب رسوب می کند، ریزگردهای تجمیع شده در تالاب با وزش باد استان های اصفهان و یزد را بی نصیب نگذاشته و به تهران و کل کشور می رسد.



از نظر وی با ادامه این روند، کل منطقه به شوره زار تبدیل می شود و سلامت مردم با وجود فلزات سنگینی مانند کادمیم، سرب و جیوه موجود در این ذرات به خطر می افتد.

به گفته مهدی بصیری، فعال زیست محیطی و استاد دانشگاه نیز، اصفهان با کمبود شدید آب رو به رو بوده و تمام آب های زیرزمینی در حال اتمام است و در نتیجه با از بین رفتن کشاورزی در شرق و غرب اصفهان، زمین های کشاورزی برای فرسایش بادی مستعد می شوند و بادهای شرقی و غربی ذرات را به اصفهان می رسانند چراکه اگر رطوبت تالاب به طور کامل از بین برود مستعد برداشت ذرات نمک و خاک می شود که علاوه بر اینکه آلوده هستند، می توانند انسان، گیاه، حیوان و حتی آهن و فولاد را دچار خسارت کنند که البته متاسفانه هیچ کس این مطالب را جدی نمی گیرد.

همچنین رضا خلیلی ورزنه، مدیرعامل انجمن مردم نهاد زیست محیطی ورزنه، می گوید: تالاب یک منبع رطوبت برای تعدیل آب و هواست و یک میکروکلیما ایجاد می کند و دود مرگ تالاب گاوخونی نه تنها به چشم مردم ورزنه، بلکه به چشم مردم اصفهان و تهران هم خواهد رفت و در آن زمان است که باید هزینه های میلیادری صرف شود تا حرکت ماسه ها و نمک مهار شود. همچنین، تابستان ها گرم تر و زمستان ها سردتر و گرد و غبار بیشتر می شود.

تالاب و نابودی گونه های گیاهی و جانوری

از طرفی تالاب ها نقش فیلتر را بازی می کنند و علاوه بر اینکه هوا را مرطوب و از پیشروی بیابان جلوگیری می کنند، باعث به وجود آمدن تنوع زیستی ای شامل موجودات درون تالاب، پرندگان مهاجر و گیاهان می شوند. اما به گفته خاتون آبادی همه این تنوع زیستی در حال حاضر از بین رفته و همه گیاهان این منطقه خشک شده اند و جمعیت فلامینگوها به علت از دست دادن زیستگاه زمستانه آن ها در حال کاهش است. در واقع به همین علت است که تالاب گاوخونی یک تالاب جهانیست و تاثیرات زیست محیطی جهانی دارد.  

خلیلی ورزنه نیز در همین خصوص گفت: پرنده هائی که به صورت گروهی مهاجرت می کردند مانند فلامینگوها، دیگر دیده نمی شوند اما بعضی از گونه های بومی مانند مرغابی هنوز باقی مانده اند.



به گفته خلیلی ورزنه، رودخانه که خشک شد، تمام چاه ها و به دنبال آن کشاورزی هم از بین رفت و حتی آب برای دام ها هم وجود ندارد زیرا تنها منبع تامین کننده آب کشاورزی، زاینده رود یا سیلاب هائی بود که تالاب آن ها را ذخیره می کرد. از طرفی، چند سالی است که مردم با از دست دادن شغل خود به علت خشکسالی، مجبور شده اند که به مناطق دیگر مهاجرت کنند و به شغل های دیگر بپردازند و البته عده ای هم هنوز بیکارند.

راهکار احیای تالاب

خاتون آبادی مرگ تالاب گاوخونی را مرگ استان های مجاور و زیستگاه های مرکزی ایران دانست و گفت: همه این معضلات در حالی است که حق آبه این تالاب فقط بین ۱۷۰ تا ۲۵۰ میلیون متر مکعب در سال است. تالابی که مربوط به دوران سوم زمین شناسی است یعنی در اقلیم های ترسالی و خشکسالی همیشه زنده بوده است و خشک شدن آن به مدیریت نادرست و غیریکپارچه رودخانه زاینده رود برمی گردد.

خلیلی ورزنه، تنها راهکار احیای زاینده رود و تالاب را، اجراشدن مصوبه ۹ ماده ای شورای عالی آب و یکپارچه شدن حوضه زاینده رود دانست که اگر اجرا نشود، نه تنها زاینده رود، بلکه تمدن چند هزار ساله اصفهان به دنبال آن از بین خواهد رفت و تبعات آن تمام منطقه مرکزی کشور را در بر خواهد گرفت.

از نظر مهدی بصیری نیز، تنها راهکار احیای این تالاب تامین حق آبه محیط زیست و کشاورزان است اما وی معتقد است: تا زمانی که رودخانه احیا نشود تالاب احیا نمی شود که این موضوع نیازمند اجرای طرح ۹ ماده ای شورای عالی آب است اگرچه اجرای این طرح هم به علت برداشت های زیاد مقدار کمی آب را برای اصفهان تامین می کند.

در مجموع می توان گفت که بود و نبود اکوسیستمی که ثبت بین المللی شده است علاوه بر تاثیرهای محلی، از نظر بین المللی هم اهیت دارد به این معنا که نه تنها بر آب و هوای منطقه اطراف خود تاثیرگذار است بلکه حیات پرندگان مهاجر هم به آن بستگی دارد. از طرفی، تالاب گاوخونی عضو دو کنوانسیون بین المللی است: کنوانسیون بین المللی رامسر که بر اساس آن کشورهای عضو موظف اند تا از تالاب‌های ثبت‌شده حفاظت کنند و پیمان دیگری که بر اساس آن زیستگاه های پرندگان مهاجر باید حفظ شود.



باید در نظر گفته شود که خشکی تالاب گاوخونی و بیابان های شرق اصفهان خطری است که در آینده محیط زیست، کیفیت هوا و خاک اصفهان را در معرض تهدید قرار خواهد داد و در نتیجه مسئولین کشور موظفند همانطور که به دنبال احیای دریاچه ارومیه هستند برای احیای حق آبه تالاب گاوخونی و احیای آن هم برنامه ریزی کنند.