محققان طرح کلان ملی ˈدانش و فناوری استفاده از آب دریا و آب­های شور در کشاورزی، شرب و صنعتˈ موفق به کاهش شوری آب دریا با استفاده از مواد معدنی و تفاله های کشاورزی و کاشت برخی ارقام محصولات کشاورزی مقاوم به شوری شدند.

به گزارش زیست آنلاین از ایرنا، طرح ˈدانش و فناوری استفاده از آب دریا و آب­های شور در کشاورزی، شرب و صنعتˈ که از سال ۹۱ به عنوان یکی از طرح های کلان ملی مصوب شورای عالی عتف در دستورکار قرار گرفت، پس از گذراندن فاز صفر، به نتایج موفقیت آمیزی در کاشت نمونه های اولیه برخی گیاهان همچون برنج و گندم مقاوم به شوری دست یافتند.

براساس مصوبات شورای عالی عتف (علوم، تحقیقات و فناوری)، دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری به عنوان مجری محوری و دانشگاه های یزد و صنعتی نوشیروانی بابل به عنوان دانشگاه های همکار در این طرح کلان تعیین شده اند.

ایران با مساحتی حدود ۱۶۵ میلیون هکتار در ۲۵ تا ۴۰ درجه عرض شمالی واقع شده و با میانگین بارندگی سالانه ۲۴۰ میلی­ متر در مقابل ۸۶۰ میلی ­متر متوسط بارندگی جهانی جزء مناطق خشک و نیمه­ خشک دنیا به شمار می آید.

آمارهای موجود نشان می دهد که کل منابع آب تجدید پذیر و مصرفی کشور به ­ترتیب ۱۳۰ و ۹۴ میلیارد مترمکعب است که ۸/۸۸میلیارد متر مکعب از این آب (بیش از ۹۴ درصد) در بخش کشاورزی به مصرف می رسد.

کارشناسان، رشد سریع جمعیت را از مهمترین عوامل کاهش سرانه آب تجدید شونده کشور در طول ۹۰ سال گذشته می دانند. جمعیت ایران در طول این مدت، حدود ۵/۷ برابر شده و از کمتر از ۱۰ میلیون نفر در سال ۱۳۰۰ به بیش از ۷۷ میلیون نفر در سال ۱۳۹۳ رسیده است.

بر اساس آمارهای موجود، میزان سرانه آب تجدید پذیر سالانه کشور از میزان حدود ۱۳ هزار مترمکعب در سال ۱۳۰۰ به حدود هزار و ۷۳۰ متر مکعب در ۱۳۹۰ سال تقلیل یافته و برای حفظ وضع موجود کشور، تا سال ۲۰۲۵ باید ۱۱۲ درصد به منابع آب قابل استحصال کشور اضافه شود.

از سوی دیگر، ۹۷ درصد از منابع آب کره زمین را آبهای شور موجود در دریاها تشکیل می­ دهند و بخش کمی از سه درصد منابع آبی باقیمانده، به صورت منابع آبهای سطحی قابل دسترس هستند و همین موضوع، بهره­ برداری از منابع آبهای زیرزمینی را به عنوان منبع ارزان و سالم مورد توجه قرار داده است.

بهره ­برداری بیش از حد مجاز از منابع آب زیرزمینی بخصوص در آبخوان­ های ساحلی، موجب کاهش میزان جریان آب زیرزمینی از آبخوان به ­طرف دریا شده و حتی گاهی نیز ممکن است موجب معکوس شدن جهت جریان شود و در نتیجه تداخل آب شور دریا با آب ساحلی، کیفیت آب زیرزمینی تخریب می ­شود.

این مشکل موجب وارد آمدن صدمات جبران ­ناپذیری بر منابع آب زیرزمینی و محدودیت در کاربری های شرب، کشاورزی و صنعتی در بسیاری از نقاط ساحلی می ­شود.

بنابراین با توجه به کمبود منابع آب شیرین قابل دسترس و وجود منابع عظیم آبهای شور، استفاده مستقیم از آبهای شور یا استفاده غیر مستقیم از طریق نمک زدایی از این منابع مورد توجه بشر قرار گرفته و در بسیاری از کشورها اجرایی شده است.

درهمین راستا در کشور ما نیز طرح کلان ملی ˈدانش و فناوری استفاده از آب دریا و آبهای شور برای استفاده در کشاورزی، شرب و صنعتˈ با محوریت دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری و همکاری متخصصان کشور در حال اجرا است.

مدیر این طرح کلان ملی هدف از اجرای آن را در مرحله اول کسب این فناوری و بومی ­سازی این دانش در کشورمان ذکر کرد و گفت: ساخت تجهیزات مناسبی برای شیرین کردن آب دریا نیز یکی از اهداف این پروژه است تا ضمن رفع نیازهای کشور با توجه به ارزش افزوده زیاد بتوان صادرات این تکنولوژی به سایر کشورها را فراهم کرد.

دکتر کریم سلیمانی در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا افزود: این طرح همچنین ضمن بررسی حد آستانه گیاهان کشور، حد شیرین کردن آب و همچنین پرورش گیاهان مقاوم به شوری را مورد بررسی قرار خواهد داد.

به گفته وی محصولات نهایی این طرح، شامل دستگاه تولید آب شیرین از منابع آب شور با سه فناوری بومی شده و ژنوتیپ­ های مقاوم به شوری در سه گیاه برنج، جو و گندم خواهد بود.

سلیمانی خاطرنشان کرد: فاز صفر این طرح که شامل تدوین چارچوب برای شرح خدمات و تعیین زیرمجموعه ها و برنامه های کلان پروژه است در ۹ مرحله تعریف شده و اکنون به پایان رسیده است و فازهای دوم و سوم نیز شامل مطالعات و تحقیقات در سطح پایلوت و اجرای طرح در سطح کلان و با کاربردهای صنعتی، کشاورزی و تهیه آب آشامیدنی است.

وی با یادآوری اینکه وزارت جهاد کشاورزی، کارفرمای این طرح کلان ملی است، خاطرنشان کرد: پس از اتمام فاز صفر، تفاهم نامه رسمی با این وزارتخانه در دی ماه ۱۳۹۲ به امضا رسید و خوشبختانه وزارت جهاد کشاورزی، تخصیص نیمی از اعتبارات طرح را عهده دار شده است.

سلیمانی تصریح کرد: مدت اجرای این طرح کلان ملی، پنج سال تعیین شده است اما ممکن است بخش هایی از طرح مثال در بخش تامین آب مورد نیاز صنعت در یک برنامه دو تا سه ساله جواب بدهد اما برای بخش هایی مانند کشاورزی، حداقل به پنج سال نیاز داریم زیرا از زمان کاشت تا برداشت، دوره های تکرار لازم است تا نتایج طرح به آزمون گذاشته شود.

وی با بیان اینکه تبدیل آب دریا و آبهای شور به آبهای قابل استفاده در کشاورزی، صنعت و شرب در برخی کشورها تجربه شده است، ویژگی های منحصر به فرد این طرح کلان ملی را برشمرد و گفت: در این طرح به سمت تکنیک ها و روش های بومی پیش رفته ایم و نوآوری های خوبی در این زمینه داشته ایم.

استاد دانشگاه علوم کشاورزی و منابع طبیعی ساری افزود: در اجرای تمام فعالیت های آزمایشگاهی این طرح از تکنولوژی و دانش داخل کشور استفاده کرده ایم، به مسائل زیست محیطی توجه خاصی داشته و سعی کردیم نزدیک ترین روش به طبیعت را لحاظ کنیم تا معضلات محیط زیستی کشور و منطقه تشدید نشود.

وی ادامه داد: به عنوان مثال در این طرح برای فیلتر کردن آب شور از مواد طبیعی مانند برخی تفاله های کارخانجات کشاورزی (برنج و نیشکر) و یا مواد معدنی شامل انواع سنگها استفاده کردیم.

درست است که در استانهای شمالی کشور، آب فراوان است اما برخی جاها آبهای سطحی جواب نمی دهد و منابع آب زیرزمینی هم محدود هستند بنابراین شیرین کردن آب دریا یکی از گزینه های مناسب برای تامین آب به ویژه در بخش های کشاورزی و صنعتی است.

میزان شوری آب خزر تقریبا یک سوم شوری آب خلیج فارس است بنابراین اگر شوری آن به حد مطلوب برسد با همین آب هم می توان برخی محصولات همچون گندم، جو و برنج مقاوم به شوری را با همین آبها به صورت کشت غرقابی پرورش داد و ذخایر آب زیرزمینی را برای مصارف شرب مورد استفاده قرار داد.

یا می توان در برخی جاها با آب ˈلب شورˈ نیاز صنعت را برطرف کرد و نیازی به استفاده از ذخایر آب شیرین برای صنعت نیست.

وی با بیان اینکه شیرین کردن آبهای شور و نیمه شور در مناطق مختلف کشور فقط جنبه اقتصادی ندارد، خاطرنشان کرد: استفاده از این تکنولوژی، جنبه های اجتماعی متعددی دارد که درصورت رواج و گسترش، جلوی مهاجرت و رشد قارچ گونه جمعیت در شهرهای بزرگی مانند تهران را می گیرد و توازن جمعیتی در داخل فلات ایران را حفظ می کند.

تهیه بانک اطلاعاتی نیز در این پروژه آغاز شده است که در آن، مناطق حساس و شکننده از الان تا ۱۰ سال آینده به لحاظ کم آبی یا کاهش منابع آب شیرین آنها شناسایی شده و مناطقی که باید در اولویت اجرای این طرح باشند به مسوولان معرفی می شوند.

برخی واریته های برنج را می توان با شوری در حد شش یا هفت EC (هدایت الکتریکی آب) پرورش داد و در تحقیقات آزمایشگاهی، برخی گیاهان بومی شور پسند در کشور مانند ˈگزˈ را شناسایی کرده و ژن مربوط به سازگاری آنها با شوری آب را به گیاهانی مانند برنج، جو و گندم انتقال داده ایم.

تحقیقات بر روی نمونه های اولیه برخی گیاهان، نتیجه مطلوب داشته که امیدواریم با فراهم شدن زمینه اجرای طرح در سطح وسیع، بخش زیادی از نیازهای آب کشاورزی، شرب و صنعت از این طریق برطرف شود.