«در مصرف آب صرفه جویی کنیم». جمله ای که بارها و بارها آن را شنیدیم و بارها و بارها آن را نادیده گرفتیم. شاید هنوز کمبودش را جدی نگرفته ایم. شاید نمی دانیم یا نمی خواهیم بدانیم که مصرف بی رویه امروز ما، فردای کودکانمان را بی آب می کند. اما امسال وضع به گونه ای دیگر است.سلامت نیوز: چرا دچار کم آبی شده ایم؟

به گزارش زیست آنلاین به نقل از روزنامه خراسان اگر درست مصرف نکنیم، خودمان بی آب می شویم. خلاصه کردن معضل کمبود آب در مصرف بی رویه خانوارها عملی اشتباه و سرپوشی بر سیاست های نادرست سیاستگذاران این بخش است. درست است که ایران رتبه پنجم جهان در مصرف سرانه آب آشامیدنی دنیا را دارد.

درست است که هر ایرانی حدود ۱۴۲ مترمکعب آب آشامیدنی در سال مصرف می کند و قبول داریم مصرف بخش خانگی آب ایران از کشورهای پرآبی نظیر اتریش و بلژیک بیشتر است.

اما سوال اساسی این است که چه میزان از کل آب کشور در بخش خانگی مصرف می شود؟ تنها ۶ درصد. اگرچه نباید این سهم پایین باعث شود که مصرف نادرست این بخش نادیده گرفته شود چرا که دردین ما «اسراف گناه بزرگی است» و نباید فراموش شود هزینه های بالایی برای تصفیه آن پرداخته می شود. اما پرواضح است که برای انجام عمل موثر باید به سمت بخشی حرکت کنیم که سهمی ۹۲ درصدی در مصرف آب دارد؛

وضعیت مصرف آب در بخش کشاورزی ما اسف بار استدرست است که هر ایرانی حدود ۱۴۲ مترمکعب آب آشامیدنی در سال مصرف می کند و قبول داریم مصرف بخش خانگی آب ایران از کشورهای پرآبی نظیر اتریش و بلژیک بیشتر است.یعنی کشاورزی. وضعیت مصرف آب در بخش کشاورزی ما اسف بار است: بازده آبیاری در کشور فقط ۳۳ درصد است (متوسط جهانی: ۶۳ درصد). اتلاف منابع آب به دلیل عدم استفاده از تکنولوژی های پیشرفته آبیاری ۸۰ درصد است. سهم آب کشاورزی ۹۲ درصد است(متوسط جهانی: ۷۰ درصد). متوسط محصول تولید شده به ازای هر مترمکعب آب ۹۰۰ گرم است(متوسط جهانی: ۵/۲ کیلوگرم).

بیشتر بخوانید: وضعیت منابع آب در ایران

برای رهایی از این وضعیت، راهکارهای زیادی مطرح شده است اما دو مورد مهم تر به نظر می رسد. مورد اول بهبود و ارتقای شیوه های آبیاری است. شیوه های کنونی در اغلب موارد، سنتی هستند و روش های مدرن آبیاری را نادیده می گیرند. با این حال اکثر کشاورزان به دلیل عدم تمایل به تغییر رویه گذشته و پرهزینه بودن اقدام به تغییر روش خود نمی کنند.

سیاست های تشویقی دولتسیاست های تشویقی دولت نظیر وام های بلند مدت با سود پایین در این زمینه می تواند راهگشا باشد. مورد دوم فقدان کانال های مناسب انتقال آب است. در مسیر انتقال آب از منبع آن تا زمین کشاورزی قسمت زیادی از آن تبخیر می شود و بخش قابل توجهی جذب زمین می شود. استفاده از کانال های پوشش دار و سیمانی می تواند تا حد زیادی این مشکل را مرتفع کند.

مهم نیست که روستایی هستیم یا شهری، مهم نیست سیاستگذار این بخش هستیم یا نه، هر که هستیم سعی کنیم یک قدم در مصرف بهینه تر آب بکوشیم. مطمئن باشید این «خوب مصرف کردن ها» قسمت عمده ای از مشکلات آبی کشور را برطرف می کند.



عوامل ایجاد بحران آب در این گزارش با اشاره به اینکه کشور ایران چندین سال است که با بحران آب دست و پنجه نرم می‌کند و سرعت حرکت به سمت ورشکستگی آبی شتاب گرفته است، آمده است: با پیشینه تاریخی ایرانیان در مدیریت منابع آب، نمی‌توان گفت که ایران به ورشکستگی آبی دچار شده است و به ناچار مرکز و شرق کشور تخلیه می‌شود. اگرچه در صورت نبود مدیریت بهینه منابع آب و در نظر نگرفتن ملاحظات آمایش سرزمین، ورشکستگی آبی گزینه دور از ذهنی نیست. اما سوال این است که چه عواملی منجر به بحران آب در کشور شده است؟ آمارها نشان می‌دهد در فاصله سال‌های ۴۷ تا ۹۵، میانگین دمای کشور با شیبی حدود ۴/ ۰ درجه سلسیوس بر دهه افزایش یافته است. تغییرات بارش در همین دوره زمانی نشان از کاهش آن با شیب ۱۱میلی‌متر بر دهه دارد. از سال ۸۴ تاکنون شاخص خشکسالی دهه‌ای کشور منفی بوده و از آن زمان تاکنون کشور با خشکسالی انباشت شده مواجه بوده است. میانگین بارندگی سالانه کشور هم از ۲۴۳میلی‌متر به ۲۰۲ میلی‌متر در ۸ ساله اخیر کاهش یافته است. منابع آب تجدیدپذیر کشور نیز از ۱۲۵میلیارد مترمکعب طی ۱۵ سال اخیر به ۸۹ میلیارد مترمکعب رسیده است، یعنی حدود ۳۶ میلیارد مترمکعب کاهش یافته است. در ۴۰ سال اخیر تقریبا هر سال مقدار تخلیه از منابع آب زیرزمینی از مقدار تغذیه آنها بیشتر بوده و از حجم ذخیره استاتیک آنها کاسته شده است. در حال حاضر از مجموع حدود ۵۰۰میلیارد مترمکعب، حدود ۱۲۰میلیارد مترمکعب از ذخایر استاتیک منابع آب زیرزمینی از دست رفته است. در سال ۴۷، از ۶۰۹ دشت کشور، تعداد دشت‌های ممنوعه کشور ۱۵ دشت بوده است که این عدد در سال ۹۵ به ۳۵۵ دشت افزایش یافته است. ارتفاع کل ریزش‌های جوی از اول مهر تا ۱۷ بهمن سال آبی ۹۷-۹۶ معادل ۴۶ میلی‌متر است. این مقدار بارندگی نسبت به میانگین دوره‌های مشابه بلندمدت حدود ۶۳درصد کاهش و نسبت به دوره مشابه سال آبی گذشته حدود ۴۹درصد کاهش نشان می‌دهد. در گزارش سازمان برنامه و بودجه با اشاره به اینکه بر مبنای چشم‌انداز تغییر اقلیم ایران، میانگین بارش از مدیترانه تا افغانستان کاهش می‌یابد، آمده است: درصورت عدم پایبندی کشورها به توافق‌نامه سال ۲۰۱۵ تغییر آب و هوای پاریس، کاهش بارش در غرب ایران تا ۲۰درصد و در سوریه، اردن، فلسطین و عراق تا ۳۰درصد در مقایسه با بلندمدت خواهد بود.

بیشتر بخوانید: آخرین وضعیت منابع آب در کشور

افغانستان و بخش‌هایی از شرق ایران نیز تا ۲۰ درصد کاهش بارش را تجربه خواهند کرد. کاهش بارش و خشکسالی از دهه ۲۰۵۰ در مقایسه با وضعیت فعلی، تشدید می‌شود. بر مبنای شاخص فالکن مارک ایران با سرانه ۱۴۵۰ مترمکعب آب برای هر نفر در مرحله تنش آبی قرار دارد. بر مبنای شاخص کمیسیون توسعه پایدار سازمان ملل، ایران با برداشت بیش از ۷۰درصد از منابع آب تجدیدپذیر با بحران شدید آبی مواجه است.

از مهم‌ترین عواملی که منجر به پیدایش و تشدید بحران آبی در کشور شده است، می‌توان به تغییر اقلیم، خشکسالی، افزایش جمعیت، نگاه توسعه‌ای فیزیکی و سازه‌ای بخش آب، عدم توجه به اهمیت موضوع آمایش سرزمین، عدم هماهنگی بخش آب و کشاورزی، تاکید بر خودکفایی، قیمت بسیار پایین آب، صادرات آب مجازی و بهره‌برداری نامتناسب در بهره‌برداری از منابع آب، نارسایی قوانین و مقررات بخش آب، استقرار فعالیت‌های آب‌بر در مناطق خشک، برداشت غیرمجاز از چاه‌های مجاز، حفر چاه‌های غیرمجاز، الگوی کشت نامتناسب و بهره‌وری پایین بخش کشاورزی اشاره کرد. این عوامل باعث شده که در ۱۵ سال گذشته هیچ‌گاه ظرفیت سدهای کشور پر نباشد. حجم کل مخازن ۶۸۳ سد در دست بهره‌برداری (۳۷۲ سد)، در دست ساخت (۱۳۰سد) یا در دست مطالعه (۱۸۱سد) کشور معادل ۵/ ۱۰۳میلیارد مترمکعب است؛ در صورتی که کل آب قابل تنظیم سالانه بیشتر از ۵۵میلیارد مترمکعب نیست.

طبق آخرین آمار وزارت نیرو (بهمن ۹۶)، تعداد ۷۹۴هزار چاه با ظرفیت برداشت ۴/ ۴۵میلیارد مترمکعب آب در سال در کشور وجود دارد که از این تعداد، حدود ۳۳۰هزار حلقه چاه به‌صورت غیرمجاز در حال برداشت آب است. در سال ۸۱ تعداد حدود ۳۳۰ هزار حلقه چاه عمیق در کشور وجود داشته که در سال ۹۵ به حدود ۶۰۰هزار حلقه رسیده است. افزایش حدود دو برابری تعداد چاه‌های عمیق در کشور منجر به فشار بیش از اندازه به منابع آب‌های زیرزمینی شده است. مرکز پژوهش‌های توسعه و آینده‌نگری سازمان برنامه و بودجه در گزارش جدید خود بحران آب را به دومینویی تشبیه کرده که اگر کنترل نشود، پیامدهای بسیار ناخوشایندی را به‌خصوص در مناطق مرکزی و شرق کشور به دنبال خواهد داشت. از جمله این پیامدها می‌توان به تخلیه روستاها، مهاجرت‌های گسترده، تشدید حاشیه‌نشینی شهری، بحران‌های اجتماعی، بیکاری و فقر، تهدید امنیت غذایی کشور، بیابان‌زایی، فرونشست دشت‌ها، ریزگردها، از بین رفتن اکوسیستم‌های طبیعی و در نهایت تهدید امنیت ملی کشور اشاره کرد.

بیشتر بخوانید: بروز عوارض و مشکلات به علت برداشت بی رویه از آب های زیر زمینی



راهکار مدیریت بحران آبدر ادامه این گزارش با اشاره به راهکارهای مدیریت بحران آب آمده است: در حال حاضر حدود ۸۹ میلیارد مترمکعب آب قابل برنامه‌ریزی در کشور وجود دارد و در صورت مدیریت صحیح و بهینه از منابع آبی و به خصوص افزایش بهره‌وری آب در بخش کشاورزی، می‌توان به‌صورت پایدار کشور را به سمت توسعه سوق داد. از جمله راهکارها، راهبردها و سیاست‌هایی که باید مورد توجه بیشتر قرار بگیرد، می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:

۱- اجماع متولیان برنامه‌ریزی توسعه اقتصادی-اجتماعی، بخشی و کالبدی به نظام یکپارچه مدیریت سرزمین مبتنی بر آمایش سرزمین، ۲- فراهم کردن زمینه اجرایی شدن راهبردهای بلندمدت بخش آب از منظر آمایش سرزمین، ۳- طراحی و اعمال سازوکار قیمتی تبعیضی برای مناطق کشور با توجه به نوع محصول اعم از صنعتی و کشاورزی و نوع فناوری تولید، ۴- برقراری تعرفه یا جریمه‌های بازدارنده مصرف بیش از حد استاندارد، ۵-ایجاد و توسعه بازارهای محلی آب، ۶- الزام فعالیت‌های صنعتی به به‌روزرسانی فناوری، ۷- تدوین الگوی کشت متناسب با اقلیم مناطق مختلف کشور، ۸-تمرکز استقرار صنایع با مصرف بالای آب در سواحل جنوبی کشور، ۹- بازسازی شبکه آب و فاضلاب، ۱۰- رعایت کلیه ملاحظات زیست محیطی، ۱۱- عدم انتقال بیشتر آب بین حوضه‌ای برای مصارف کشاورزی و صنعت، ۱۲- ارتقای بهره‌وری و صرفه‌جویی، ۱۳- ساماندهی کمی و کیفی زهاب‌های کشاورزی، ۱۴- فرهنگ‌سازی عمومی و ایجاد انگیزه درخصوص مدیریت مصرف آب شرب، ۱۵- الزام فعالیت‌های صنعتی و ساختمان‌های طبقاتی به اجرای سیستم‌های تصفیه فاضلاب و بازچرخانی آب، ۱۶- نصب کنتورهای هوشمند، ۱۷-بهره‌برداری از ظرفیت کشاورزی فراسرزمینی، ۱۸- ایجاد هماهنگی لازم بین قوای سه گانه برای انسداد چاه‌های غیرمجاز، ۱۹- الزام به ممنوعیت کاشت محصولات تولیدی در فضای باز، ۲۰-خرید چاه‌های کم بازده کشاورزی برای تعادل بخشی منابع آب زیرزمینی، ۲۱-توجه ویژه به افزایش تراز مثبت تجارت آب مجازی، ۲۲- تعیین استاندارد وسعت فضای سبز و نوع گیاهان مورد استفاده و میزان آب قابل مصرف با توجه به اقلیم مناطق مختلف کشور.