در شمال استان اردبیل رود ارس آخرین نفس های حیات خود را به شماره افتاده، رودخانه ای که آبشخور بیش از سه استان و احیاگر باغات و اراضی کشاورزی شمالغرب کشور و منطقه بود.

به گزارش زیست آنلاین به نقل از مهر، رود ارس گرفتار آفتی شده که به تعبیر کارشناسان تاثیرات زیست محیطی، امنیتی و حتی اجتماعی آن بسیار زیاد است.

موضوعی که این روزها با عنوان هشدار نامیده شده و از میزی بر روی میز دیگر در ادارات اردبیل قرار می گیرد تا آخرین تپش های حیات ارس را به وضعیت عادی بازگرداند.

رود ارس در شمال استان اردبیل رودخانه‌ای نسبتاً پرآب و خروشان است که از منطقه آرپا چای در آناتولی ترکیه سرچشمه گرفته، از مرز ترکیه، نخجوان، جلفا و ارمنستان گذشته و پس از گذر از مرز ایران و جمهوری آذربایجان وارد جمهوری آذربایجان گشته و به رودخانه کورا می‌ریزد.

این رود به دلیل موقعیت استراتژیک قرارگیری در مرز کشور، میزان آب دهی و طول آن و زمینه سازی برای فرصت تبادلات مختلف فی مابین چند کشور از اهمیت ویژه برخوردار است. تا جایی که ارس یا " آراز" در افسانه ها، داستان های فولکلور و اشعار شعرای برجسته ایران زمین مورد ستایش بوده و به واسطه حیات آفرینی اش همواره مورد توجه دولت ها نیز قرار گرفته است.

با این وجود امروز محدوده ارس مورد استفاده توسط کشور ایران در وضعیت نامطلوبی بوده و سهم اندک از این رود هزار و ۷۲کیلومتری رو به تنزل است.

.

تهدید منابع آبی ۴۰۰ هزار نفر در شمال اردبیل

مدیر عامل آب منطقه ای استان اردبیل تصریح کرد: با وجود اجرای شبکه مغان با عمر نیم قرن در شمال استان،  مهمترین منبع آبی این منطقه یا همان رود ارس رو به خشکی است.

داوود نجفیان با بیان اینکه همیشه گمان می رفت این رود هیچ وقت خشک نمی شود، افزود: امسال قبل از اجرای حتی برخی پروژه های آبی شاهد خشکی تنها منبع  آبی شمال استان هستیم.

به گفته نجفیان آب شرب، کشاورزی و دام ۴۰۰ هزار نفر از طریق این رود تامین می شود و امروز به حجم مرده سد ارس رسیده ایم.

مدیر عامل آب منطقه ای استان تاکید کرد: مجبور شدیم برای رفع بی آبی حجم مرده سد ارس را باز کنیم و تا هفت روز دیگر به سطح مرده سد خواهیم رسید.

وی با بیان اینکه اگر باران نبارد امکان آبیاری و تامین آب نخواهیم داشت، اضافه کرد: تلاش کردیم خروجی زهکشی ها را مدیریت کنیم و در حال حاضر خروجی زهکشی در این منطقه به صفر رسیده است.

نجفیان با یادآوری استفاده ۹۰ میلیون متر مکعب از آب زهکشی تصریح کرد: برای اولین بار آبیاری شبانه در این منطقه اجرا شد و حتی مشترکینی با راندمان بالا داشتیم.

جیره بندی آب در همسایگی رود خروشان ارس

مدیر عامل آب منطقه ای استان معتقد است با وجود تمامی تلاش ها در کشت اول مشکل داشتیم و در حال حاضر ۳۰ هزار هکتار از اراضی این منطقه در وضعیت بحرانی است.

ویبا بیان اینکه برای تامین آب پنج اکیپ انتظامی مسئولیت توزیع آب در این منطقه را عهده دار شده است، دلیل عمده خشکی ارس را کاهش بارندگی ها عنوان کرد و گفت: ۴۵ درصد از حجم منابع آبی این رود کاهش یافته است.

به گفته نجفیان با اجرای برخی پروژه در بالادست رود در حوزه ترکیه در آینده نزدیک حتی نیاز فعلی نیز قابل تامین نخواهد بود.

البته طرح دلیل برای علت خشکی این رود در شورای اداری استان در پی اظهار بی اطلاعی استاندار اردبیل و مسئولان محیط زیست کشور صورت گرفت و این سوال را ایجاد کرد که چطور نوای ناله های رودی که تا همین دیروز در اشعار شاعران به رودی همیشه خروشان تعبیر می شد به گوش مسئولان استانی نرسیده است.

وقتی زهکشی نیز کارگشا نیست

اظهارات نجفیان مبنی بر بی تاثیر ماندن برخی پروژه های مدیریت مصرف در حالی است که مدیر امور منطقه ای آب مغان نیز به زهکشی و هدایت آب در کانال‌ها با ظرفیت پنج متر مکعب که حدود سه متر مکعب آن مربوط به پایاب کانال‌ها و زهکشی‌ها بوده تاکید داشته و می گوید سعی شده تا نیاز ضروری کشاورزان به این طریق  تأمین شود.

به گفته فرهاد شهبازی ۲۵ میلیون متر مکعب آب بازگردانده شده و در اختیار بهره برداران قرار گرفته است و با این وجود مشکل کم آبی به قوت خود باقی است.

هر چند الزامات پدافند غیر عامل، لایروبی سد ارس، فعال کردن سد مخزنی بیله سوار وتعمیر شبکه آبرسانی مغان در برنامه های آب منطقه ای برای جلوگیری از وقوع خشکسالی اجرایی شده و هر چند ناچیز اما تاثیر گذار بوده است، امروز به عقدیه کارشناسان این اقدامات در واقع نوش داروی بعد از مرگ سهراب و نتیجه غفلت در گذشته است.



رشد جمعیت در مرزهای اردبیل به صفر رسیده است

نماینده مردم گرمی در مجلس شورای اسلامی وضعیت تهدید منابع آبی ۴۰۰ هزار نفر را یک موضوع امنیتی می داند و اولین دستاورد این اتفاق را کمبود آب و آغاز مهاجرت های گسترده عنوان می کند.

به گفته حجت الاسلام میرقسمت موسوی خشکسالی منابع را با افت همراه کرده و در حال حاضر مهاجرت از روستاها به دلیل کمبود منابع رشد جمعیت در مرز استان را به صفر رسانده است.

وی با بیان اینکه  به هر روستای این منطقه سر زدیم با کمبود آب مواجه اند، تصریح کرد: منابع محیط زیست باید حفاظت شده و با همدلی مسئولان استان برای این مهم تدبیر شود.

تغییر الگوی کشت یا اصرار به کاشت محصول آب بر

اما گره این بی تدبیری که به تعبیر مسئولان به مرحله امنیتی رسیده در کجاست؟ مدیر امور منطقه ای آب مغان معتقد است عادت بد استفاده از منابع زمینه ساز خشکسالی و در ادامه اجرای این برنامه ها بود.

در عین حال استاندار اردبیل نیز تاکید دارد برخی محصولات کاشته شده در استان از جمله سیب زمینی و گوجه فرنگی آب بر است و تولید و صادرات آن به معنی صادرات آب این منطقه خواهد بود.

به گفته مجید خدابخش توسعه استان باید توسعه پایدار بوده و حتی ورود صنعت به آن با دقت و مراقبت از محیط زیست باشد.

این اظهارات در حالی است که با توجه به نبود صنایع بزرگ و مادر در استان عمده مصرف آبی استان به ویژه در مجاور رود ارس در حوزه کشاورزی است.

حوزه ای که نجفیان مدیر عامل آب منطقه ای استان بارها از راندمان ۳۰ درصدی آن گله کرده و خواستار تغییر الگوهای زیر کشت شده است.

با این وجود رئیس جهاد کشاورزی استان معتقد است برای رفع این مشکل باید از منابع آبی فراحوزه ای استفاده کرد.

عدیل سروی یادآور شد در سال جاری استان اردبیل ۷۰۰ میلیارد تومان از سرمازدگی و ۵۰۰ میلیارد تومان از خشکسالی خسارت دیده و بر همین اساس نیازمند حمایت ویژه است.

سروی رفع مشکلات آبی را با تامین آب فراحوزه ای به ویژه حق آبه قزل اوزن دانسته و معتقد است جمهوری آذربایجان نیز ۹میلیارد متر مکعب آب مازاد دارد که طبق بررسی ها تا ۵۰ سال آینده برنامه ای برای آن ندارد.

رئیس سازمان جهاد کشاورزی استان تاکید دارد با توجه به تامین چهار درصد محصولات کشاورزی کشور زمینه سازی برای دست یابی به این منابع ضروری است.

موضوعی که البته پیشنهاد  آن نه تنها از سوی مسئولان محیط زیست کشور استقبال نشد بلکه به تعبیر رئیس سازمان محیط زیست کشور بیشتر یک تفکر مکانیکی بوده و درمان مقطعی این معضل است.

اعطای تسهیلات برای آبیاری مدرن

در کنار این پیشنهاد که البته با وجود مخالفت کارشناسان به دلیل وابسته کردن منابع آبی کشور، هزینه بهای قابل توجه تهیه آب، هزینه کرد قابل توجه در سیستم ها و شبکه های آبیاری و در ادامه عادت دادن مصرف به رویه فعلی محل ایراد دارد، جهاد کشاورزی در اقدامی مشترک با آب منطقه ای استان به طرح های آبیاری مدرن تسهیلات می دهد.

سروی در این خصوص تاکید کرد: کمبود منابع آبی تغییر الگوهای کشت را ضروری ساخته و به همین دلیل جهاد کشاورزی تسهیلات ۳۰ تا ۵۰ میلیون ریالی برای طرح های آبیاری مدرن پرداخت می کند.

وی با یادآوری پرداخت ۱۳ هزار میلیارد ریال تسهیلات از آغاز به کار این طرح اضافه کرد: برای استان اردبیل سقفی در این زمینه تعیین نشده و تاکنون برای هزار هکتار متقاضی این بخش پرونده تشکیل شده است.



البته به نظر می رسد در اعطای این تسهیلات به تغییر الگوی کشت توجه نشده و بدون توجه به این مقوله صرفا از آبیاری مدرن استقبال می شود.

در واقع کارشناسان معتقدند این تسهیلات نیز پاسخ مقطعی به نیازها خواهد بود و اردبیل باید از اساس در برنامه های کشاورزی و محصولات تولیدی خود بازنگری کند.

اجرای طرح های مختلفی که نواهای ناهمگون آن در دستگاه های مسئول به نگاه تک بعدی و جزیره ای مدیران تاکید دارد در واقع به انسجام نرسیده و اگر امروز ارس توان سو تدبیر های پیشین را می دهد برنامه جامعی نیز برای احیای آن در دستور کار قرار نگرفته است.

موضوعی که انتظار می رفت با سفر معاون ریئس جمهور و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست با ارائه یک برنامه کامل و جامع با هماهنگی و همفکری تمامی دستگاه ها همراه باشد و البته به جایی ختم شد که معصومه ابتکار با رد پیشنهاد تامین آب فراحوزه ای استان را به مطالعه امکانات زیستی خود تشویق کرد.

حافظ در یکی از اشعار خود اشاره به رود ارس داشته و گفته است:

"ای صبا گر بگذری بر ساحل رود ارس             بوسه زن بر خاک آن وادی و مشکین کن نفس"

این روزها مایه حیات تقریبا نیمی از جمعیت اردبیل در معرض تهدید است و این تهدید مصادف شده با مشکلات آبی سایر نقاط استان که به نظر می رسد نگاهی دقیق و موشکافانه در برنامه های آبی را می طلبد.