عضو هیات علمی گروه جغرافیای طبیعی دانشگاه آزاد واحد اهواز گفت: تغییر مسیر رودخانه‌ها به علت ویژگی پویای آنها، جزو ویژگی‌های ذاتی رودها است و این تغییرات می‌تواند بر سازه‌های حاشیه رودخانه‌ها اثرات منفی بگذارد.

به گزارش زیست آنلاین به نقل از ایسنا جعفر مرشدی، اظهار کرد: فاکتورهایی مانند شیب، میزان دبی، مشخصات مصالح بستر، فرکانس و شدت سیلاب‌ها، تغییر رسوب و احداث سدها، مورفولوژی رودخانه را در بعد مکان و زمان تغییر می‌دهند. تغییر در قدرت حمل رسوب رودخانه با کاهش شیب یا کاهش دبی، تغییر بار رسوبی و وجود موانع در کانال یا احداث سد در حوضه‌های بالادستی همراه با دوره‌های خشکسالی سبب تشکیل و توسعه جزیره رسوبی و به دنبال آن جزیره گیاهی می‌شود.

 وی افزود: رودخانه کارون بزرگ در محدوده شهر اهواز یکی از بازه‌های رودخانه‌ای است که از تغییرات فوق به شدت تاثیر پذیرفته و اثر آن به صورت توسعه و تشکیل جزایر رودخانه‌ای که به بار رسوبی معروف هستند قابل مشاهده است. در این محدوده به علت کاهش شیب رودخانه، ویژگی‌های زمین‌شناسی، افزایش دوره‌های خشکسالی، جزایر رسوبی متعددی ایجاد شده است که پس از تشکیل ابتدا توسط پوشش گیاهی یک‌ساله، سپس نی و سپس گیاهان درختچه‌ای و درختی اشغال شده و این توالی سبب تثبیت جزیره می‌شود. این توالی و تغییر پوشش گیاهی و اثر آن بر مورفولوژی رودخانه تحت عنوان اکوژئومورفولوژی رودخانه‌ای معروف است. مرشدی ادامه‌داد: نوع تغییر آهسته رودها که به‌طور مستقیم قابل مشاهده است، در جامعه گیاهان رودخانه اتفاق می‌افتد. زمانی که به علت سدسازی میزان دبی رودخانه کارون کاهش می‌یابد بخش‌هایی از بستر رودخانه در معرض هواکره و نور قرار می‌گیرد و گیاهان پیشرو به سرعت در آنجا ریشه می‌کنند و شکوفا می‌شوند و اجتماع ساده‌ای از علف‌های یک‌ساله به‌وجود می‌آید. به‌تدریج گیاهان بوته‌ای بر جامعه ‌آن‌ها هجوم می‌آورد و بعضی از گیاهان از معرکه بیرون رانده می‌شوند. در طول چند سال ممکن است در رودخانه، درخت‌زار بالغی به‌وجود آید. این تغییرات آهسته همچنان در جامعه گیاهی ادامه پیدا می‌کند و پس از زمانی امکان دارد وضعیت متعادل یا موازنه و پایداری پدیدار شود که در آن دیگر تغییری یافت نشود، مگر آن‌که تغییراتی اقلیمی از خارج بر آن تحمیل شود. عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون گفت: با توجه به خشکسالی‌های اخیر در منطقه، افزایش برداشت آب از رودخانه کارون و ذخیره آب در پشت سدهای بالا دستی حوضه کارون، امکان جابه‌جایی یا تخریب این جزایر فراهم نشده و ایجاد اشکال پایدار در مسیر رودخانه کارون تشدید می‌شود که می‌توان در همه جای رودخانه این مساله را مشاهده کرد. این عامل سبب تغییر مسیر رودخانه شده است. وی خاطرنشان‌کرد: یکی از مهمترین عوامل تغییر جزایر رودخانه‌ای و توسعه و تثبیت آن‌ها تغییرات پوشش گیاهی به علل مختلفی از جمله سدسازی و کاهش دبی و رسوب وارد شده به محدوده‌های پایین‌دستی است که با عامل خشکسالی‌های اخیر شدت تکامل و توسعه این جزایر را سبب شده است، بنابراین مشاهدات اولیه نشان می‌دهد که این تغییرات نقش زیادی در ایجاد جزایر رودخانه کارون و تغییرات آن داشته است. وجود جزایر متعدد رسوبی و گیاهی باعث کاهش سرعت آب رودخانه می‌شود و لذا مواد معلقی که رودخانه با خود حمل می‌کند در اثر کاهش سرعت آب و شیب کم ته‌نشین شده و زمینه برای انباشت رسوبات بیشتر و نهایتا تغییر کانال رودخانه فراهم می‌شود. مرشدی بیان‌کرد: در محدوده رودخانه کارون تاسیسات زیادی مثل تصفیه خانه‌های آب، سازه‌های آبی، پل و پارک‌های ساحلی قرار دارد. تغییرات رودخانه باعث تهدید و تخریب سازه‌ها و تاسیسات می‌شود که هزینه‌های زیادی را جهت ترمیم و تعمیر این تاسیسات و سازه‌ها و پایه‌های پل‌ها درپی دارد. وی اظهارکرد: بررسی‌ها نشان می‌دهد که با احداث سدهای مخزنی بزرگ در حوضه‌های بالادستی رودخانه کارون، میزان رسوب و دبی آب رودخانه تنظیم شده و رسوب‌گذاری و دبی آب در پایین‌دست کاهش پیدا می‌کند که این مساله با توجه به کاهش میزان بارش‌های چند سال‌گذشته و افزایش دوره‌های خشکسالی سبب افزایش تعداد جزایر رودخانه شده است. عضو کمیته علمی کنفرانس ملی رودخانه کارون تصریح‌کرد: آمار ارائه شده نشان دهنده این واقعیت است که تاثیرات انسانی به صورت احداث سد، اکوسیستم رودخانه کارون را به مخاطره انداخته است در حالی که این اکوسیستم در طول هزاران سال به پایداری رسیده بود. در حال حاضر نیز توسعه ساحل‌سازی و تثبیت ساحل با استفاده از سازه‌های بتنی تنها یک راه حل مُسکن برای محدوده شهر اهواز است. مرشدی تاکید‌کرد: اگر کانال رودخانه نتواند تغییرات جانبی را در محدوده تنش جبران کند بازخورد آن به‌صورت تغییر در مسیر کانال رودخانه در پایین‌دست نمود خواهد داشت، بنابراین تاسیساتی که در پایین‌دست شهر اهواز هستند باید منتظر تغییرات آرام اما در حال رشدی باشند که در آینده گریبان آن‌ها را خواهد گرفت و هزینه‌های سنگینی را به شرکت‌ها و موسسات وابسته تحمیل خواهد کرد. وی گفت: هر چند در محدوده شهر اهواز تثبیت کانال رودخانه کارون مانع تغییرات جانبی در کوتاه‌مدت می‌شود و تهدید سازه‌های شهری را به حداقل می‌رساند اما تهدید و ریسک در مناطق پایین‌دستی شهر اهواز به صورت جابه‌جایی کانال رودخانه، رسوب‌گیری تاسیساتی مثل ایستگاه‌های پمپاژ آب در واحدهای نیشکر و شهرها و روستاهای پیرامونی دور از انتظار نخواهد بود.