درختان شمشاد جنگل های گیلان که هیچگاه خزان نمی شناختند، چند سالی است بر اثر شیوع یک نوع آفت گرفتار خزان و نوعی سوختگی برگ و تنه شده اند و اکنون برای بودن دوران جدال سخت با این بیماری را طی می کنند.

به گزارش زیست آنلاین به نقل از ایرنا حدود دو سال است که پوشش های متراکم و فشرده توده های درختی شمشاد که جنگل هایی نفوذ ناپذیر در کنار رودخانه ها و در زیر سایه درختان پهن برگ توسکا، تویی، لرک و ممرز ایجاد کرده بودند، دچار بیماری شده اند.

این پوشش جنگلی پنجه هایی بسیار قوی از طریق ریشه برای حفاظت از آب و خاک و جلوگیری از تخریب حاشیه رودخانه ها به شمار می روند و با فروبردن این پنجه های قوی از خسارت طغیان رودخانه ها و سیلاب های ناگهانی به اراضی حاشیه ها جلوگیری می کنند.

وقتی خزان پاییزی درختان پهن برگ جنگل های هیرکانی را لخت و عریان و بی برگ و بار می سازد، زیبایی خیره کننده مخفی شده شمشادها در زیر سایه این درختان در فصل زمستان نمایان می شود و بر شکوه سبز جنگل می افزاید.

اما چندسالی است آفت مهاجم و بی رحم که نوعی قارچ شناخته می شود، با سوزاندن شاخه درختان زیبای شمشاد، زخم عمیق و التیام ناپذیری بر پیکر جنگل های هیرکانی وارد کرده است.

این آفت سریع، سایه سیاه سنگینی را با خزان همیشگی بر جنگل های شمال گسترانیده است و ترس در خطر بودن جنگل های هیرکانی این فسیل های زنده و با ارزش کره زمین بر اثر آلودگی ها، تغییرات آب و هوایی، بلایی که خود بشر بر سر خود و دیگر زیستمندان آورده، هر روز بیشتر می شود.

مرگ درختانی که قدمت زیست آنها به میلیون ها سال و قبل از حیات انسان و پیدایش بسیاری از جانداران روی کره زمین بر می گردد زنگ هشداری است به بشر.

هنوز یادمان نرفته است که دو دهه پیش آفتی ناشناخته بر جان ملچ ها این تنومندترین و خوش نقش ترین درختان جنگل های خزری افتاد و از آستارا تا گلستان این درختان پراکنده در جنگل های هیرکانی را از تاج مورد هدف قرار داد و طی چند سال، آنها را از صفحه جنگل های شمال کشور محو کرد.

اینک نوبت شمشادها درختانی که بین درخت و درختچه قرار دارند و برخی از آن به عنوان درخت و بعضی به عنوان درخچه یاد می کنند، فرا رسیده است.

کارشناسان می گویند: شمشاد خزری که به آن شمشاد جنگلی یا شمشاد هیرکانی نیز گفته می شود، یکی از مهم ترین و با ارزش ترین و از پنج گونه پهن برگ و همیشه سبز جنگل های شمال کشور محسوب می شود.

شمشاد خزری با برگ های همیشه سبز، براق و چرمی و دارای دیر زیستی بسیار بالا، کاملاً سایه پسند بوده و در زیر اشکوب جنگل بهترین کیفیت رویشی را دارد و از گونه های با ارزش حوزه جنگل های البرز به شمار می رود.

این گونه درختی در فهرست گونه های گیاهی در خطر انقراض اتحادیه بین الملی حفظ طبیعت (IUCN) قرار دارد.

نتایج یک بررسی توسط کارشناسان محیط زیست گیلان در بهار امسال نشان می دهد که شیوع و سرایت بیماری بلایت یا سوختگی شمشاد بخش وسیعی از درختان شمشاد منطقه دوآب و سیاهکل رود چابکسر به مساحت ۸۰۰ هکتار را دچار آسیب جدی کرده است.

براساس این تحقیق بیماری بلایت، بیماری مخرب و خطرناکی است که سبب خزان و از بین رفتن توده های شمشاد شده و عامل آن نوعی قارچ است.

این اپیدمی (همه گیر) بیشترین آسیب را به بافت تنه و شاخه های جانبی درخت وارد می کند و با ایجاد لکه های قهوه ای در برگ گیاه ، مرگ سریع و گسترده بافت ها را فراهم می سازد.

معاون فنی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری استان گیلان در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: در شهرستان رضوانشهر بیش از ۲۰۰ هکتار از جنگل های شمشاد به عنوان ذخیرگاه از سوی منابع طبیعی گیلان حفاظت می شود که درختان شمشاد در این محدوده به صورت توده ای وجود دارند و در سایر مکان ها این درختان به شکل آمیخته با دیگر درختان زیست می کنند.

فریور نقوی افزود: سطح جنگل های شمشاد در گیلان بین ۲۵ تا ۳۰ هزار هکتار تخمین زده می شود.

وی اظهار داشت : شمشادها پوشش بسیار سخت و محکمی از نظر ریشه برای حفاظت از خاک و جنگل های حاشیه رودخانه ها در مقابل طغیان آب ایجاد می کنند؛ این درختان دیر رشد بوده و از نظر تنه دارای استحکام بالایی هستند و از گونه های نادر و در حال انقراض به شمار می آیند.

وی معتقداست تغییرات آب و هوایی شرایط خوبی برای رشد عوامل بیماری زا ایجاد کرده و خشکی های چند سال اخیر موجب حساس تر شدن این درخت شده است.

وی با اشاره به این که حدود ۸۰ درصد توده های شمشاد جنگل های گیلان آلوده هستند، اظهار داشت: تحقیقات و بررسی این آفت در سطح گیلان و کشور برای کنترل آفت آغاز شده و توصیه هایی نیز برای سمپاشی درختان آلوده به صورت هوایی و زمینی وجود دارد.

وی تصریح کرد: سمپاشی به صورت گسترده به دلیل خطری که برای سایر جوامع گیاهی و جانوری دارد قابل اجرا نیست.

وی یادآورشد : اکنون تیمی از خارج کشور با هماهنگی سازمان جنگل ها به منظور بازدید از حوزه های آلوده شمال کشور به گیلان سفر کرده تا بتوان از تجربه های آنان استفاده کرد.

«عبدالله حسینی مقدم» عضو تیم تحقیق موسسه گیاه پزشکی کشور گفت: کارشناسان موسسه گیاه پزشکی به همراه کارشناسان موسسه تحقیقات سازمان جنگل های کشور دو سال قبل مطالعه بر روی این آفت را آغاز کردند و عامل این بیماری که نوعی قارچ است را شناسایی کردند.

وی خاطرنشان کرد: روش تحقیق این گروه به صورت مقاله اصلی منتشر شده است و در مجله انجمن بیماری های گیاهی آمریکا نیز چاپ شده است.

وی با اشاره به این که هنوز هیچ راهکار قطعی برای کنترل این آفت توصیه نمی شود، اظهار داشت: عامل بیماری شناسایی و مورد تایید علمی قرار گرفته است ولی نیازمند مطالعه تکمیلی روی بیواکولوژی درختان شمشاد هستیم تا راه حل اصلی مقابله با این آفت ارایه شود.

طی نیم قرن اخیر سطح جنگل های شمال کشور با رسیدن به ۱.۹ میلیون هکتار به نصف کاهش یافته اند که سهم استان گیلان از این جنگل ها ۵۶۵ هزار هکتار است.