با وجود گذشت سال ها از تولید و مصرف محصولات تراریخته همچنان اما و اگرهایی در خصوص سلامت این محصولات وجود دارد که با توجه به ورود آنها به بازار مصرف، لازم است به عنوان یک گام اولیه در بازار برای مصرف کننده داخلی به خوبی قابل شناسایی باشند.

به گزارش زیست آنلاین، بشر از ۱۰ هزار سال پیش در حال اصلاح نباتات است و پرورش اولیه گیاهان شامل انتخاب یک گیاه، میوه، بذر، گل یا دیگر قطعات قابل تکثیر درگیاهان بر اساس صفت مورد نظر همچون بازدهی بالاتر، کاهش سمیت و بهبود طعم بوده است.
با این وجود، اقدامات پژوهشی در اواخر قرن نوزدهم و اوایل قرن بیستم منجر به درک بهتری از علم ژنتیک شد و پرورش دهندگان گیاهان با دقت بیشتری این علم را به کار گرفتند به طوری که عامدانه بروز صفات درگیاهان را تغییرداده و گیاهان خاص با ویژگی های مطلوب را به عنوان والد برای تولید نسل بعدی با یکدیگر آمیزش دادند و علم مهندسی ژنتیک را پایه گذاری کردند.
لذا گیاه تراریخته به گیاهی اطلاق می‌شود که ساختار ژنتیکی آن از طریق مهندسی ژنتیک تغییر یافته باشد، این تغییر به طور معمول از طریق برخی روش های علمی و در جهت بهبود مقاومت گیاه به برخی آفات یا بیماری های گیاهی و برای بهبود عملکرد گیاه و بهره وری کشاورز صورت می‌گیرد.
علمی که محصولات آن بیش از ۲۰ سال است در دنیا مصرف می شود و البته فضای آن از حاشیه های فراوانی نیز برخوردار است، به طوری که موافقان مصرف محصولات تراریخته موضوع مهم امنیت غذایی را پایه استدلال خود قرار داده اند و معتقدند که با توجه به تغییرات شرایط آب وهوایی و خشکسالی های که بسیاری از مناطق دنیا را تحت تاثیر خود قرارداده است، ناگزیر باید به سمت تولید این محصولات حرکت کرد.
برخی نیزمعتقدند که با وجود تبلیغات مثبت در خصوص محصولات تراریخته در زمینه بهبود امنیت غذایی، این محصولات برای سلامتی مضر است و مصرف آن ابتلا به برخی امراض از جمله سرطان را در پی دارد و تولید و واردات آنها باید بسیار حساب شده و درچارچوب قوانین بسیار سختگیرانه باشد.
با توجه به نبود شواهد و مستندات کافی برای تایید و یا رد سلامت محصولات تراریخته، به نظر می رسد که اطلاع رسانی های عمومی در این زمینه باید دقیق، شفاف، به دور از اغراق و مبتنی بر مطالعات علمی باشد و در بازار هم این محصولات به خوبی برای مصرف کننده مشخص و قابل انتخاب باشند.
همایش دو روزه بین المللی محصولات تراریخته (GMO) وآگاهی عمومی در دانشکده اقتصاد دانشگاه شهید بهشتی روز گذشته - چهارشنبه - با حضور دکتر حسین رستگار رییس پژوهشکده سازمان غذا و دارو، دکتر محمود تولایی رییس انجمن ژنتیک ایران، دکتر علی متولی زاده اردکانی دبیر انجمن زیست فناوری ایران، دکتر امیر موسوی عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک و جمعی از متخصصان، اساتید و دانشجویان برگزار شد.
ضمن این که مدیریت گفت و گوی پنل این همایش نیز بر عهده دکتر اسماعیل آذر استاد برجسته ادبیات فارسی بود.
رییس پژوهشکده سازمان غذا و داروی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی که برای اطمینان بخشی از نظارت دقیق و منطقی حوزه متبوعش بر محصولات تراریخته در این کنفرانس حاضر شده بود در سخنانی، با اشاره به این که کارها بدون تنش در دستگاه های اجرایی مسوول در حال انجام است، گفت: کمیته مشترکی با حضور دو وزارتخانه بهداشت و جهادکشاورزی وجود دارد و مدیریت در این حوزه به صورت فنی و تخصصی انجام می شود.
دکتر حسن رستگار همچنین با بیان این که در حال حاضر مجوز واردات روغن و دانه سویا و ذرت از سوی سازمان غذا و دارو داده شده است، گفت: هر گونه شک و تردید در سلامت این محصولات بر طرف شده است.
رییس پژوهشکده سازمان غذا و دارو همچنین تصریح کرد: در حال حاضر پنبه تراریخته نیز تاییدیه نخست را از وزارت کشاورزی گرفته است و در کمیته ایمنی زیستی سازمان غذا و دارو در حال بررسی است.
رستگار یادآور شد: در بخش مجوز ورود روغن های تراریخته به کشور برخی از شاخص ها از جمله این که این محصولات در چه کشورهایی تولید می شود و همچنین الزام مصرف این محصولات در کشورهای صادرکننده ها را در نظر داریم.
رییس پژوهشکده سازمان غذا و دارو وزارت بهداشت در ادامه اظهار کرد: در حال حاضر ۹۰ درصد روغن سویا در دنیا تراریخته است و برای خرید ۱۰ درصد روغن غیر تراریخته باید ۶ برابر پول بدهیم، که چنین چیزی به هیچ وجه عقلانی نیست .
وی تاکید کرد: تاکنون به بحث های مربوط به محصولات تراریخته ها به دور از مباحث حاشیه ای در بحث تولید داروهای های- تک و با تکنولوژی بالا نگاه شده و سعی بر بی نیازی کشور در واردات این داروها بوده است.
رستگار همچنین با اشاره به این که سازمان غذا و دارو به پنج آزمایشگاه برای بررسی محصولات تراریخته مجوز داده است، گفت: محصولات غذایی با فناوری نوین بایستی به جهت کیفیت و سلامت بررسی و پس از دریافت مجوزهای مراجع ذی ربط به بازار وارد شوند.
یک عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک، نیز در این کنفرانس با بیان این که برخی از کشورها در حوزه مهندسی ژنتیک و محصولات تراریخته در طول ۲۰ سال گذشته اقدامات مفیدی انجام داده اند، گفت: ما بایستی با سیاست گذاری و پیش بینی لازم، اقدامات مناسبی را در این حوزه داشته باشیم.
دکتر امیرموسوی با بیان اینکه بحث GMO متاسفانه به صورت غیرعلمی در جامعه مطرح شده است، گفت: برخی افراد نیز با پررنگ کردن برخی بحث ها در رسانه ها و شبکه های اجتماعی وحشت در بین مردم ایجاد کردند.
وی ادامه داد: GMO روشی است که در آینده نزدیک به دلیل وجود برخی از مسائل جدیدتر ادیت می شود و این باید مورد توجه ما قرار گیرد.
عضو هیات علمی پژوهشگاه ملی مهندسی ژنتیک با بیان این که در تولید محصولات تراریخته ژن هایی به موجوداتی منتقل می شوند، گفت: این ژن ها گاهی به لحاظ ساختمانی نزدیک به آن گیاه و یا دور از آن هستند که لازم است سیستم هایی برای بررسی و آزمایش محصول وجود داشته باشد و مسیر نظارت نیز صحیح باشد.
وی با اشاره به این که در حوزه محصولات تراریخته اقدامات پژوهشی فراوانی شده است، گفت: ما نباید جا پای آنها بگذاریم بلکه لازم است برای آینده خود در یک مسیر روشن گام برداریم و در حال حاضر بحث در این است که ژن ها چگونه به صورت مهندسی در مکان های مشخصی قرار گرفته و آن طور که می خواهیم ادیت شوند.
دکتر محمود تولایی رئیس انجمن ژنتیک ایران، نیز در این کنفرانس با بیان اینکه ۵۵ درصد واردات کشور مربوط به محصولات غذایی است، بر تقویت زیرساخت های کشور و استفاده از فناوری های روز دنیا در خصوص جبران این مسئله تاکید کرد.
وی با بیان این که در حال حاضر کشورمان به لحاظ برخورداری از آب و خاک از شرایط ویژه ای برخوردار است، گفت: در شرایطی که تولید محصولات غذایی در کشورمان همواره با تنش مواجه است، تولید و به خدمت گیری محصولات تراریخته و مقاوم به آفت، شوری و خشکی بسیار ضروری است.
تولایی نگرانی های موجود در خصوص محصولات تراریخته را غیر مستند و ثابت نشده دانست و گفت: اگر نگرانی در خصوص بیوتوریسم و پشت صحنه های محصولات تراریخته وجود داشته باشد آیا این خطرات بیشتر در محصولات وارداتی محتمل است یا محصولاتی که توسط دانشمندان ایرانی در داخل کشور تولید می شود؟
رئیس انجمن ژنتیک ایران با بیان این که بیوتکنولوژی امروز به عنوان عرصه ای قابل رقابت در حوزه اقتصادی کشورها مطرح است، گفت: کشوری مانند آمریکا اولویت خود را در دهه ۲۰۱۵ تا ۲۰۲۵ در این عرصه متمرکز کرده است.
وی با تاکید براین که امروزه اقبال مناسبی به استفاده از این فناوری های بیوتکنولوژیکی برای رفع مسائل مختلف کشورها از جمله حوزه کشاورزی وجود دارد، محروم کردن کشور از دستاوردهای این حوزه را غیرمنطقی دانست و گفت: ما نیز به موازات استفاده از این فناوری ها و ارزیابی مخاطرات مستمر و نظارت دستگاه های مسئول در کشور به صورت ایمن از این محصولات استفاده کنیم.
اما دکتر علی متولی زاده اردکانی، فوق دکترای بیوتکنولوژی از آمریکا که یکی از منتقدان مصرف محصولات دستکاری شده ژنتیک است، در سخنانی با بیان این که وزارت بهداشت مجوز واردات چند نوع محصول روغنی از جمله ذرت سویا، ذرت و کلزا را صادر کرده است،کیفیت اطلاع رسانی این موضوع به مردم را سوال برانگیز دانست.
وی با اشاره به این که دهها فرآورده از این دانه های روغنی تراریخته از جمله بیسکویت تولید می شود، افزود: این در حالی است که اطلاعات مربوط به تغییرات ژنتیک و تراریخته بودن این محصولات به صورت بسیار ریز در برچسب محصول عنوان شده است.
دبیر انجمن زیست فناوری ایران در ادامه عنوان کرد: حتی ۱۰ تا ۲۰ درصد از آرد مورد استفاده در برخی نان ها از جمله سنگک از دانه های ذرت تراریخته است
وی با تاکید براین که درصد تراریختگی محصولات از سوی وزارت بهداشت باید به مردم و مصرف کنندگان اعلام شود، در عین حال این امر را در گرو داشتن آزمایشگاه های تخصصی دانست و با بیان این که این توانایی آزمایشگاهی هنوز در کشور برای تست وجود ندارد، افزود: این موضوع در کشورهای اروپایی و آمریکا رعایت می شود.
دکتر اردکانی گفت: وزارت بهداشت معتقد است که این کار باید در درازمدت انجام شود، در صورتی که با یک اعلام ساده به شرکت های تولیدکننده می توان آنها را حداقل ملزم به رعایت اعلام تراریختگی (GMO) محصول در برچسب محصولات تولیدی آنهم با حروف درشت کرد.
وی با بیان این که در قوانین اروپا اعلام شده است که محصولات تراریخته محصولات طبیعی نیستند و با روش دستکاری از راه اصلاح ژنتیک تولید می شوند، گفت: اما در طول سال های گذشته از سوی برخی ذینفعان و کمپانی های دست اندرکار واردات و تولید محصولات تراریخته در کشور اعلام شده که GMO برابر است با محصولات اصلاح شده ژنتیکی و این یک خلط مبحث است.
اما دبیر علمی نخستین کنفرانس بین المللی محصولات تراریخته (GMO) و آگاهی عمومی نیز در سخنانی با اشاره به این که سال ۱۹۹۶ به عنوان سال ورود محصولات تراریخته به بازار مصرف شناخته می شود، تصریح کرد: تاکنون ۱۷۰۹ میلیون هکتار در ۲۸ کشور جهان صرف کشت محصولات تراریخته شده است.
ندا سپاهیان اظهارکرد: هم اکنون ۸۳ درصد سویا، ۷۵ درصد از پنبه، ۲۹ درصد از ذرت و ۲۴ درصد از کلزا در جهان به شیوه تراریخته بعمل می آید.
سپاهیان در ادامه با اشاره به این که محصولات تراریخته وارد بازار شده، اما تولید آنها متوقف و هیچگاه تجاری سازی نشدند، افزود که گوجه فرنگی svr، یک نوع سیب زمینی Bt مقاوم به سوسک در منطقه کلرادو، یک نوع گوجه فرنگی کم آب برای تولید رب، یونجه سهل الهضم و یک نوع گندم مقاوم که فرایند قانونی خود را طی نکرده بود، از آن جمله هستند.
وی افزود: البته یک نوع بادمجان تولید شده از طریق ژنتیک نیز در کشورهای هند و فیلیپیین روانه بازار شد که با اعتراضات مردمی جمع و این محصول تنها در کشور بنگلادش مجوز تجاری سازی دریافت کرد.
دبیر علمی نخستین همایش بین المللی محصولات تراریخته (GMO) سودآورنبودن، نبود اقبال عمومی و طی نکردن فرایندهای قانونی تولید محصولات فراریخته را عمده ترین دلائل شکست حضور برخی از این محصولات در بازار عنوان کرد.
وی یک گونه قارچ، سیب و همچنین سیب زمینی را از جمله محصولات تراریخته ای نام برد که در سال ۲۰۱۵ موفق به دریافت تاییدیه از سازمان های معتبر بین المللی شده اند و ادامه داد: این محصولات برای نخستین بار به واسطه تکنولوژی خاموشی ژن بازتولید شدند که در نتیجه، لک نمی زنند و قهوه ای نیز نمی شوند.
این پژوهشگر در عین حال با اشاره به برخی محصولات تراریخته که با دریافت مجوز تجاری سازی در آینده نزدیک وارد بازار خواهند شد، یک نوع سیب زمینی به همراه یک گیاه اکالیپتوس که سلولز بیشتری تولید می کند و همچنین یک نوع لوبیا و آلو مقاوم به ویروس و یونجه با قابلیت هضم بالا رااز آن جمله ذکر کرد.
وی همچنین تنها محصول جانوری را که به واسطه علم ژنتیک تجاری سازی شده است، یک نوع ماهی سالمون ذکر کرد و افزود: این ماهی از طریق دریافت یک ژن از مارماهی اقیانوسی و تلفیق آن با ماهی سالمون چینوک به عنوان بزرگترین گونه سالمون اقیانوسی است که از سوی سازمان غذا و دارو کشور آمریکا(FDA) تایید و وارد بازار مصرف شده است.

منبع : ایرنا