رودخانه ها شریان های حیاتی زمین هستند اما عواملی مانند تخلیه فاضلاب، تصرف حریم رودخانه ها، سدسازی، بهره برداری ازمصالح شن وماسه از حریم وبستر رودخانه ها وتامین نشدن حقابه زیست محیطی برخی از عوامل تهدید رگ های زمین است که نفس این حوضه های آبی را به شماره درآورده است.

به گزارش زیست آنلاین، به نقل از  ایرنا، روز بین المللی اقدام برای حمایت از رودخانه ها و مقابله با سد سازی در سال ۱۹۹۷ به وسیله شرکت کنندگان اولین نشست بین المللی قربانیان سد سازی در کوریتیبای برزیل به تصویب رسید.
پس از آن ۱۴ مارس (۲۴ اسفند ) روز جهانی  اقدام برای رودخانه ها نام گرفت و هزاران نفر از مردم در سراسر دنیا این روز را برای یادآوری اهمیت رودخانه ها گرامی می دارند.
تیغ دو لبه توسعه شهرنشینی هیچ بخشی را در طبیعت بی نصیب نگذاشته است، رودخانه ها به عنوان اکوسیستم هایی مهم، محدود و در عین حال تاثیرگذار بر زیستگاه های مختلف نیز به نوعی مورد آسیب این توسعه قرار گرفته اند.

بشر برای ادامه حیات به تمام بخش های محیط زیست محتاج استایران به دلیل قرار گرفتن در کمربند خشک جهان از بارندگی و منابع آبی چندان غنی برخوردار نیست از این رو حفاظت از داشته ها در عرصه های آبی از اهمیت زیادی برخوردار است این در حالی است که در بسیاری موارد شاهد نابودی رودخانه ها در کشور هستیم در حالی که به اعتقاد کارشناسان آسایش و راحتی بشر در صورتی امکان پذیر خواهد بود که رابطه متعادلی میان تمام اعضای نظام زیستی برقرار باشد که همان توسعه پایدار است که به آن تاکید می شود.
باید بدانیم بشر برای ادامه حیات به تمام بخش های محیط زیست محتاج است به عنوان مثال اگر رودخانه ها نباشند قطعا کشاورزی، شیلات و بخش های زیادی از درآمدهای بشری مختل خواهد شد.
رودخانه های سپید رود، کارون، قزل اوزن، زاینده رود، آبشارهای لردگان، سیمره، آب گرم منطقه سرعین و چشمه های آب گرم واقع در مناطق شمال غرب کشور از مهمترین جاذبه های آبی ایران هستند.
تخلیه فاضلاب ها، انواع پسماندها، تغییر و تصرف حریم و بستر رودخانه ها، تغییر مسیر و احداث سازه های انسان ساخت مانند سدها، بهره برداری مصالح شن و ماسه از حریم و بستر رودخانه ها، صید غیر مجاز گونه های آبزی و عدم تامین حقابه زیست محیطی این حوضه های آبی از جمله عوامل مخرب و تهدید کننده حیات اکوسیستم های رودخانه ای است که فقط مختص کشور ما نیست بلکه دنیا با آن مواجه است.

بیشتر بخوانید: آب بیشتر رودخانه‌ها مناسب شرب نیست

رودخانه ها از مهمترین اکوسیستم های آبیشینا انصاری مدیر دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: رودخانه ها یکی از مهمترین اکوسیستم های آبی هم از لحاظ تنوع زیستی، موجوداتی که در آنها زندگی می کنند و هم تامین منابع آب شرب هستند.
وی افزود: از این رو هم شناخت و هم بررسی کمی و کیفی این منابع و پایش آلاینده ها بسیار حایز اهمیت است به همین دلیل امروزه رویکرد پایش زیستی در ارزیابی کیفیت آبهای سطحی، زیر زمینی و آب شرب جایگاه ویژه ای دارد.
وی اظهار کرد: با توجه به خشکسالی هایی که در سالهای گذشته در کشور شاهد آن هستیم و توسعه شهرها یکی از وظایف مهم در حیطه مدیریت محیط زیست بحث پایش آلودگی رودخانه ها است.
انصاری گفت: آبهای سطحی مانند رودخانه ها به دلیل ورود آلاینده های مختلف اعم از فاضلاب های خانگی و صنعتی نسبت به منابع آبی دیگر بیشتر در معرض آلودگی قرار دارند از این رو پایش آنها جزو برنامه های سازمان حفاظت محیط زیست است.
وی با اشاره به اینکه در حوزه پایش آلاینده ها یک سری اکوسیستم های حساس داریم اظهار کرد: ۶ رودخانه حفاظت شده شامل جاجرود در استان تهران، هراز در مازندران، چالوس سردآبسرد در البرز، کشف رود و تجن در خراسان رضوی و تمام رودخانه هایی که به خزر منتهی می شوند به عنوان اکوسیستم های حساس برای پایش آلاینده ها در اولویت ما قرار دارند.
مدیر دفتر پایش فراگیر سازمان حفاظت محیط زیست گفت: در این رودخانه ها ایستگاه های پایش آنلاین وجود دارد، البته در رودخانه های دیگر مانند کارون نیز این ایستگاه های آنلاین را نصب کرده ایم.
وی با بیان اینکه در سراسر کشور ۵۵ ایستگاه پایش آنلاین رودخانه ای وجود دارد افزود: در مدت سه سال گذشته ۳۰ ایستگاه پایش آنلاین رودخانه ای اضافه کرده ایم در واقع رشد قابل توجهی در افزایش کمی تعداد ایستگاه های پایش محیط زیستی رودخانه ها داشتیم اما با توجه به حساسیت موضوع هنوز این تعداد ایستگاه کافی نیست.
انصاری گفت: در این ایستگاه ها فقط پارامترهای فیزیک و شیمی مانند شوری، اکسیژن محلول در آب، مجموع کاتیون ها و آنیون ها اندازه گیری می شوند در حالی که پارامترهای دیگری هم برای ما مهم هستند، البته در دنیا هم این روال نیست که بتوان تمام پارامترها را با ایستگاه پایش رودخانه ها اندازه گیری کرد.
وی ادامه داد: یک سری پارامترهای فیزیک و شیمی به صورت آنلاین از این ایستگاه ها و یک سری پارامترها مانند فلزات سنگین در نمونه های آب رودخانه و رسوبات آنها از جمله کادمیوم، سرب، نیکل و روی به صورت دوره ای اندازه گیری می شوند.
انصاری گفت: مثلا برای رودخانه ارس که یک رودخانه بین مرزی است در سه استان همجوار این رودخانه مانند اردبیل، آذربایجان شرقی و غربی ایستگاه های نمونه برداری وجود دارد که به صورت فصلی و دوره ای هم از آب و هم رسوبات آن نمونه برداری می شود و فلزات سنگین نیز پایش می شود.
وی اظهار کرد: رودخانه ها با توجه به اینکه در کنار چه منبع آلاینده ای قرار دارند نیز پایش می شوند، مثلا اگر در حاشیه فعالیت های کشاورزی واقع شده باشند از لحاظ سموم کلره و فسفره پایش می شوند، همچنین شاخص های زیستی هم اندازه گیری می شود.




انصاری تاکید کرد: برای شاخص سموم و فلزات سنگین نیازمند تجهیزات خاص ابزار دقیق هستیم که در برخی استان ها مانند اردبیل این ظرفیت وجود دارد، بنابراین برنامه در سازمان حفاظت محیط زیست، توانمند سازی این استان ها از لحاظ افزایش تعداد ایستگاه ها، پایش و در نهایت بالا بردن اطلاعات در زمینه رودخانه ها است چون می تواند در تصمیم گیری های مدیریتی و برنامه حفاظتی کانون های آلاینده مفید باشد.
وی با تاکید بر اینکه تعداد ایستگاه های پایش آنلاین رودخانه ای در کشور کم است و باید افزایش یابد گفت: با توجه به محدودیت های اعتباری، در سال ۹۲ برای ۱۶ استان ۲۹ دستگاه پایش رودخانه ای خریداری شد و یک سال بعد نیز یک ایستگاه جداگانه برای پایش رودخانه ارس در استان اردبیل تهیه و نصب شد.
انصاری به هزینه نگهداری و راهبری این ایستگاه ها اشاره کرد و گفت: هزینه سالانه نگهداری و راهبری هر ایستگاه پایش رودخانه ای بین ۴۰ تا ۵۰ میلیون تومان است که هر استان از محل منابع استانی خود هزینه می کند.

حفاظت از رودخانه هایی که سیلابی هستند نیز بسیار مهم استوی افزود: البته حفاظت از این ایستگاه ها در رودخانه هایی که سیلابی هستند نیز بسیار مهم است، سال گذشته سیل در رودخانه طالقان خسارت زیادی به ایستگاه پایش آن محل وارد کرد بنابراین بحث حفاظتی بسیار مهم است.
انصاری گفت: وزارت نیرو نیز یک تعداد ایستگاه پایش دارد که پارامترهای فیزیکی و شیمیایی را اندازه گیری می کند بنابراین در صدد جلب همکاری با وزارت نیرو هستیم تا اطلاعات را با هم هماهنگ و یکپارچه کنیم، پیگیر این موضوع هستیم و بر این اساس در زمان نصب یک سری ایستگاه ها وزارت نیرو برای جانمایی همکاری خوبی داشت، یعنی جاهایی که آنها ایستگاه داشتند سازمان محیط زیست ایستگاه خود را نصب نکرد.