استاد مهندسی ژنتیک دانشگاه تهران گفت: اثرات سوئی که معدود افرادی در رسانه‌ها (و نه مجامع علمی) برای محصولات تراریخته و دستکاری ژنتیک شده بیان می کنند مانند سرطان زایی و قطع نسل اساسا به لحاظ ماهیت این محصولات، غیرممکن است که واقعیت داشته باشد و فقط برای جنجال های سیاسی و اقتصادی مطرح می شود.

به گزارش زیست آنلاین و به نقل از ایرنا،نشست «بررسی ابعاد فقهی و علمی مهندسی ژنتیک» روز چهارشنبه با حضور استادان حوزه و دانشگاه در پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی و با همکاری انجمن علمی ژنتیک جمهوری اسلامی ایران و انجمن علمی بیوتکنولوژی جمهوری اسلامی ایران برگزار شد.
منصور امیدی در ادامه این نشست گفت: برخی ممکن است تصور کنند تغییری که در اصلاح ژنتیک راجع به آن صحبت می‌کنیم امری جدید یا مصنوعی است اما این فرایندها حتی انتقال ژن از طریق باکتری‌ها از ابتدا در طبیعت انجام می شده است. 
وی افزود: صدها سال است که داریم گندم را اصلاح ژنتیک می‌کنیم. ولی در روش‌های سنتی مثلا طی یک دوره ۱۰ ساله یا بیشتر، صدها ژن را به گندم منتقل کردیم تا ژن مقاومت به زنگ زرد حاصل شود. اما در دوره جدید دقیقا همان یک ژن را می‌شناسیم و بر می‌داریم و در مدت کمتر و دقت بالاتر در گندمی که مد نظر ماست قرار می‌دهیم. 
امیدی اضافه کرد: اما چرا ما به این ظرفیت نیاز داریم؟ زیرا در فاصله کوتاه ۳۵ سال آینده یعنی سال ۲۰۵۰، جمعیت زمین به ۹.۲ میلیارد نفر می‌رسد و شرایط تغذیه دنیا تغییر می‌کند. در داخل کشور ما نیز نظام در حال برنامه‌ریزی برای جمعیت ۱۵۰ میلیون نفری است حالا آنکه همین الان در تأمین غذا کاملا وابسته هستیم. دیگر اینکه تغییر اقلیم در هشت سال گذشته، هشت دهم درجه جهان را گرمتر کرده است و وضعیت گرمایش و بحران آب در کشور ما بیش از نقاط دیگر جهان است.
استاد دانشگاه تهران تاکید کرد: ما در آینده بسیاری از داشته‌های طبیعی‌ فعلی چیزی نخواهیم داشت. بیوتکنولوژی یک فناوری کم‌هزینه برای مقابله با این شرایط است و تغییرات ژنتیک یک روند طبیعی است. تا کنون نیز استفاده از ظرفیت این فناوری آگاهانه و در چارچوب قوانین حاکم بر موجود زنده، و هدف‌دار و مشخص و با دقت کاملا بالا صورت گرفته است. 
وی با با تاکید بر اینکه اثرات سویی که معدود افراد در رسانه‌ها (و نه مجامع علمی) از تغییر ژنتیک می‌گویند و سرطان زایی و قطع نسل را به محصولات مهندسی ژنتیک نسبت می‌دهند اساسا به لحاظ ماهیت این محصولات امکان ندارد که چنین آثاری پذیرفته شود.
امیدی گفت: این جنجال‌ها ریشه سیاسی و اقتصادی دارد. ملاحظات واقعی که در حوزه پیامدهای گیاهان تراریخته داریم اصلا در این راستا نیست. اینکه مطرح شد در علم تا چه حد می‌تواند این امر را تبیین کند، باید بگویم ۱۰۰ درصد این فرایند در یک ساختار روشن علمی رخ می‌دهد و علم می‌تواند روند آن را از صفر تا صد توضیح بدهد و مسلما دستاوردهای دقیقی دارد. 
تغییر ژنتیک، عوارض اصلاح کلاسیک را ندارد
بهاره زارع، پژوهشگر پژوهشگاه ملی زیست فناوری و مهندسی ژنتیک، گفت: در اصلاح کلاسیک هزاران ژن ناخواسته منتقل می‌شدند و به همین دلیل نتایج ناخواسته آن معضل اصلی بود ولی امروز با مهندسی ژنتیک می‌توانیم دقیقا همان ژن مورد نیاز را منتقل کنیم و نتایج کار کاملا قابل پیش‌بینی شده است. 
وی افزود: اینکه می‌گویند تراریخته و مهندسی ژنتیک به نوعی تصرف در طبیعت است و مصنوعی است و ممکن است صفت ناخواسته‌ای ایجاد کند، از اساس غلط است. 
وی گفت: ژنی که منتقل می‌شود هم بخشی از طبیعت بوده چطور مصنوعی باشد. اگر قرار بود سرطان‌زا باشد آن گندم و موز وحشی که منبع ژن انتقالی است نیز باید سرطان زا باشد حال آنکه قبلا هم در زنجیره غذایی انسان بوده است. 
زارغ افزود: حتی انتقال ژن از طریق باکتری‌ها و میکروارگانیسم‌ها هم فرایندی طبیعی است که قبلا در طبیعت هم رخ می‌داده است. بنابراین ژن خودش بخشی از طبیعت است که ما آن را کشف و منتقل می‌کنیم، مکانیزم‌های انتقال هم کاملا طبیعی است و اینکه در برخی رسانه‌ها نشان می‌دهند که سرنگ استفاده می‌کنند و چیزهای وحشتناک نشان می‌دهند صحت ندارد. البته خیلی از شبهاتی هم که مطرح می‌شود به این خاطر است که شخص درک علمی نسبت به ماهیت ژن ندارد.

مهندسی ژنتیک تبدیل خلقت الهی یا تسخیر طبیعت؟


عضو شورای عالی انقلاب فرهنگی با بیان اینکه در فقه مهندسی ژنتیک یا مهندسی گیاهان ازعمل مهندسی ژنتیک یا پدیده و محصول حاصل آن بحث می‌شود، گفت:در نگاه علمی و تجربی در واقعیت خارجی، فارغ از بحث‌های نظری و حکمی، این پدیده را به مثابه یک پدیده بیرونی و تجربی باید ببینیم و بشناسیم. این امر در موضوع شناسی مطالعات فقهی دارای اهمیت است. 
آیت‌الله علی اکبر رشاد اظهارکرد: اگربنا شد این بحث را تعقیب کنیم مناسب است کارگاه های علمی برای محققان و مدرسان حوزه علمیه که می‌خواهند دربحث‌های پژوهشی این حوزه مشارکت کنند دنبال شود و مطالبی در اختیارشان قرار گیرد که موضوع را به لحاظ تجربی و عینی بشناسند. 
وی در ادامه با بیان اینکه محور دوم پرسش های مربوط به مهندسی ژنتیک مربوط به «حوزه مبانی حِکَمی و کلامی» این مقوله است، اظهارکرد: می‌شود از این محور به ماهیت شناسی تعبیرکرد. به هرحال موضوع مهندسی ژنتیک را باید ببینیم به لحاظ ماهوی به معنی تبدیل خلقت الهی است، آیا از نوع تصرف در خلقت و اراده تکوینی الهی است یا رفتاری است که با استخدام قوانین و سنت های الهی صورت می‌گیرد و خدا به ما این شأنیت را داده که طبیعت را تسخیر کنیم و آن را به خدمت بگیریم.
رئیس پژوهشگاه فرهنگ و اندیشه اسلامی تاکیدکرد: آیاتی که مبین تسخیر طبیعت توسط انسان است به این امر مرتبط است. یا اینکه انسان آهن را از معادن می‌گیرد و تغییراتی در آن صورت می‌دهد و خداوند متعال این را به خود نسبت می‌دهد که ما آهن را نرم کردیم. همچنین خداوند متعال از ترکیب اسب و درازگوش و ایجاد قاطر به صورت امتنانی سخن می‌گوید که ما قاطر را در اختیار شما قرار داده‌ایم. بنابراین نگاه قرآن به این حوزه منفی نیست بلکه مثبت است و امتنانی هم راجع به اصلاح ژنتیک سخن می‌گوید.
استاد درس خارج حوزه علمیه درباره محورسوم گفت: محورسوم این است که درمجموع باید ببینیم که ابعاد مسئله چیست و چه عناصری در آن دخیل‌اند و سهم و نقش هرکدام از این عناصر چیست؟ یکی از این عناصر عامل کنشگر است. اینکه عامل کنشگر کیست؟ آیا با علم و آگاهی کار را انجام می دهد؟ عنصر دیگر غایت فعل است. قصد و غرض عامل کنشگر در فعل مهندس ژنتیک در تعیین وضعیت فقهی قضیه نقش دارد. 
«عنصر دیگر آثار و پیامدهای فعل است. اینکه یک پدیده ولو ذاتا اشکالی بر آن وارد نیست، آیا آسیبی از آن می‌توان اثبات کرد و تصرفات غیرعقلایی یا مفید است. عنصر دیگر که بر تعیین عنوان مؤثر است، شناخت متعلق فعل است».
آیت الله رشاد افزود: برای مثال باید به این پرسش پاسخ داد که آیا تصرف در جماد با تصرف در نبات با تصرف در زیست‌ورهای غیر ذی شعور و انسان یکی است یا خیر؟ مثلا ممکن است تصرف در گیاه ملاحظات کمتری نسبت به تصرف در حیوان داشته باشد.
« محور دیگری که به نظر می رسد دارای اهمیت است انواع و حدود مهندسی ژنتیک است. ممکن است اصلاح ژنتیک تکاملی باشد و تنزلی نباشد. مثلا ژاپنی ها ژنی را ایجاد کنند که قدشان بلندتر شود». 
رئیس حوزه علمیه تهران همچنین تاکیدکرد: مسئله مهم در اینجا که محور بسیار وسیعی است، این است که این موضوع جدید است و خودش را به فقه عرضه می کند. شناسایی و تدوین منابع و قواعد فقهی و حقوقی کار بسیار پردامنه‌ای است.
«بخش مهمی که مستلزم تحقیقات گسترده است تولید منبع است. یک جمع توجیه شده‌ای باید چند سالی متمرکز شوند و آیات و روایات و مبانی فلسفی و کلامی مرتبط با بحث را استخراج کنند. بخش بسیار پردامنه و مهمی است که اگر بنا شود باید منابع را تولید کنیم. به هر حال مباحث زیادی مطرح است که باید با تشکیل جلسات متعدد و برگزاری کارگاه‌ها و نشست‌های تخصصی به مرور و بدون شتاب پیش برود». 

** فقه پویای شیعه مساله پیوند عضو و آی وی اف را حل کرد
عضو هیات علمی دانشگاه بقیه‌الله ، با تاکید براینکه خیلی خوشحال هستیم و افتخارمیکنیم که زیر چتر فقه شیعه قرار داریم و درفقه شیعه بن بستی وجود ندارد، گفت: همان طور که امروز در موضوعات جدید مثل پیوند، آی وی اف، آبستنی خارج رحم و غیره که هر کدام به عنوان یک راه حل علمی برای یکی از معضلات جامعه مطرح است طبیعتا حوزه و مرجعیت فقه شیعه وارد می‌شود و با کار عمیق علمی امروز برجسته ترین نظرات فقهی را در اختیار داریم که موجب سربلندی شیعه در جهان بوده است.
محمود تولایی، افزود: موضوع ژن و ژنتیک هم از همین جنس است. امروز در شرایطی هستیم که در حوزه محیط زیست یک و نیم برابر ظرفیت خودش مورد استفاده قرار می‌گیرد و معضلات زیست‌محیطی و همچنین جمعیت رو به فزونی است. 
«بیوتکنولوژی به عنوان پاسخ به این قبیل معضلات راه حل هایی را عرضه می‌کند. همان گونه که مطرح شد خداوند تمام عالم مسخر انسان قرار داد تا برای خودش زیستگاه امن فراهم کند».

دستاوردهای بیوتکنولوژی برای بشر


تولایی گفت: بیوتکنولوژی مدرن که امروز از آن حرف می زنیم در بسیاری عرصه های زندگی بشرمانند بهداشت و سلامت، کشاورزی، صنعت و محیط زیست نسخه دارد و با آگاهی از کارکرد ژن توانسته است به حل معضلات متعدد بپردازد و غیرقابل چشم پوشی است.
وی افزود: بیوتکنولوژی یک دانش و فن آوری کلیدی است و اگر قرار شد ازآن چشم بپوشیم پیشرفت و توسعه در بسیاری از موارد را از دست خواهیم داد.لازم است چارچوب های آن را باز کنیم و هرجا ملاحظه‌ای داشتیم شرایط را مدیریت کنیم. 
رئیس سابق بسیج علمی کشور یک سلول را دارای بیش از۳۰ هزار ژن دانست که صفات و ویژگی های متنوع را مدیریت می‌کند و افزود: همین یک سلول اولیه که یک جنین و انسان پیچیده به وجود می آورد، همین یک سلول اولیه گنجینه ای از ژن ها را در درونش دارد که تحت شرایط مختلف تبدیل به سلول های مختلف و اندام مختلف بدن می‌شود. هر کدام از ۳۰ هزار ژنی که گفتیم ناحیه ای دارد تحت عنوان پروموتر. فعالیت کردن یک ژن تابع یک شرایطی است که پروموتر کار را آغاز کند و مکانیزم آن شروع به فعالیت کند.
او اضافه کرد: اگر می گوییم صفت یک ژنی را برمی داریم و درون گیاه دیگری می گذاریم هدفمند می‌دانیم که چه قطعه ای را باید برداریم و در کدام خاستگاه بگذاریم تا به فعالیت طبیعی خودش ادامه دهد و چیزی که این امکان را به ما می دهد تکنیک مهندسی ژنتیک است. 

 

مهندسی ژنتیک زندگی انسان را بهتر می کند


استاد انستیتو پاستوردر ژنتیک پزشکی گفت: کدهای ژنتیک در ژنوم موجودات مانند کدهای صفر و یک درکامپیوتر است با این تفاوت که در اینجا به جای دو رقم صفر و یک، چهار رقم یا حرف داریم که چینش این چهار حرف کد ژنتیک خاصی را بیان می‌کند.
سیروس زینلی افزود: اگر ژن فاکتور ۸ را حدود ۱۸۶ هزار حرف در نظربگیریم تنها یکی از این حرف‌ها تغییر می‌کند و به شدت بیماری هموفیلی را ایجاد می‌کند و شخص را به شدت مستعد خونریزی می‌کند. تا یک سال پیش نزدیک به ۲۰۰ میلیون دلار این دارو را وارد می‌کردیم که هر ویال آن حدود دو هزار دلار بود و در هر عمل جراحی چهار تا پنج ویال مصرف می‌شد. 
وی گفت: از طریق مهندسی ژنتیک می‌توان همان ژن را در یک سلول گیاهی، جانوری یا باکتری قرارداد و داروی ارزان تولید کرد. هرچقدر به بحث ژنتیک بیشتر پی می بریم و کار می کنیم با رمز و رامز خلقت و پیچیدگی آن پی می بریم و می‌توانیم برای بهبود زندگی انسان از آن بهره‌مند شویم. بنابراین قطعا این کارها دستکاری در خلقت نیست بلکه جزئی از خلقت است که نسبت به روش‌های کلاسیک اصلاح نباتات فقط هوشمندانه تر است و برای زندگی بهتر صورت می‌گیرد.