بنابر گزارش‌های بین‌المللی، ۳۵ درصد گازهای گلخانه‌ای تولید شده در دنیا مربوط به صنایع بالادستی انرژی است. از سویی ایران نیز به عنوان تولید کننده سوخت‌های فسیلی، از نظر آلایندگی در دنیا جزو ده کشور آلاینده است. و این تولید آلودگی بسیار بیشتر از اقتصادهای بزرگ دنیاست. در این میان این کشور خود قربانی تغییرات اقلیم نیز هست.

در سال ۲۰۱۵، در نشست تغییرات اقلیم در پاریس، ایران متعهد شد در فاصله سال‌های ۲۰۲۱ تا ۲۰۳۰ تا چهار درصد انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را کاهش دهد و با رفع تحریم‌ها علیه ایران نیز تا سال ۲۰۳۰  میزان انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را در مقایسه با سال ۲۰۱۰ تا سقف ۱۲ درصد کاهش دهد.
کاهش ۱۲ درصد گازهای گلخانه‌ای ایران به این معنی است که ایران بتواند سقف تولید گازهای گلخانه‌ای خود را از ۲۱۶ میلیون تن در سال به ۱۱۸ میلیون تن در سال برساند.
صنایع بالادستی نفت منبع تولید گازهای گلخانه‌ای
منابع تولید گازهای گلخانه‌ای را در تمام دنیا می‌توان به شرح زیر طبقه‌بندی کرد:
گازهای حاصل از فعالیت‌ نیروگاه‌های تولید برق، گازهای حاصل از فعالیت کشاورزی و دامپروری، گازهای حاصل از فعالیت صنایع، گازهای حاصل از تولید و استخراج سوخت (صنایع بالادستی تولید انرژی)، زباله‌ها، حمل و نقل و مصرف انرژی.
سوای این‌که هرکدام از منابع انتشار گازهای گلخانه‌ای چه‌مقدار گاز وارد جو زمین می‌کنند، در این مقاله برآنیم تا به بررسی ارتباط بین گازهای تولیدی حاصل از استخراج نفت و گاز، یعنی صنایع بالادستی نفت و گاز و تعهدات ایران در قبال موافقتنامه پاریس بپردازیم.
عمده منبع تولید گازهای گلخانه‌ای در صنایع بالادستی نفت و گاز، به سوزاندن گازهای همراه نسبت داده می‌شود.
حجم گازهای همراه نفت که سوزانده می‌شود در پنج کشور دنیا، شامل عراق، سوریه، آمریکا، نیجریه و ایران از همه بیشتر است. در سال‌های اخیر حساسیت بر روی موضوع سوزاندن گازهای همراه نفت بیشتر شده است به‌طوری‌که بانک جهانی از شرکت‌های نفتی جهان خواسته است تا سوزاندن گازهای همراه را تا سال ۲۰۳۰ متوقف کنند.
سالانه ۱۴۰ میلیارد متر مکعب برابر با ۳۸۴ میلیون متر مکعب در روز، گازهای همراه سوزانده می‌شوند که معادل با انتشار گاز دی‌اکسید کربن حدود ۷۰ میلیون خودرو در جاده‌هاست.
سوزاندن این گازها، علاوه بر اتلاف شدید انرژی و آلودگی هوا، مضررات دیگری نیز دارد که از آن جمله از بین رفتن ترکیبات ارزشمندی است که در این گازهای همراه وجود دارند.
تخمین زده می‌شود حدود ۴۰ درصد گازهای همراه نفت تولیدی ایران سوزانده می‌شود. این اعداد آنقدر بزرگ هستند که در سال ۱۳۹۲، حجم گازهایی که سوزانده شد حدود ۲۶ میلیون متر مکعب در روز، معادل یک فاز پارس جنوبی بود.
گازهای مشعل بیشترین سهم را در انتشار گازهای گلخانه‌ای در صنایع نفت و گاز را دارند و ایران در سال ۲۰۰۹ رتبه اول را در این زمینه در میان کشورهای اوپک به خود اختصاص داد.
از این رو برای اولین بار در سال ۱۳۷۹ طرحی در وزارت نفت به تصویب رسید که  به نام آماک نام گرفت. واژه آماک، حروف اول میدان‌های نفتی «آب تیمور»، «منصوری و مارون»، «اهواز» و «کوپال» است.
هدف آماک، جلوگیری از سوزاندن گازهای ترش همراه و درنتیجه جلوگیری از انتشار آلاینده‌های هوا از طریق جمع‌آوری، آبزدایی و شیرین‌سازی گازهای ترش و تبدیل این گازها به گاز شیرین؛ فرآورش گاز غنی و تولید مایعات گازی شیرین به منظور تامین خوراک پتروشیمی‌ها و مصارف دیگر گاز؛ افزایش تولید نفت خام از طریق برگشت مایعات گاز ترش تفکیکی به واحدهای بهره‌برداری نفت است.
در طرح آماک، نفت خام پس از خروج از چاه، از طریق لوله به واحدهای بهره‌برداری نفت انتقال و در این واحدها در چهار مرحله فشار آن کاهش می‌یابد، به‌طوری که در مرحله نهایی فشاری کمی بیشتر از فشار اتمسفر دارد، و به این ترتیب در چهار مرحله این گازها از نفت جدا می‌شوند.
از ویژگی‌های آماک، می‌توان به تامین خوراک بدون هزینه، تاثیرات مستقیم زیست‌محیطی آن و کاهش آلودگی هوا اشاره کرد. محصولات نهایی این طرح، گاز مایع خام (NGL)، گاز سبک و مایعات گازی ترش است و براساس پیش‌بینی‌های کارشناسان، نرخ بازده سرمایه‌گذاری در طرح آماک، ۳۰ درصد است و دوره بازگشت سرمایه‌گذاری دو سال خواهد بود.
اثرات زیست محیطی طرح نیز، بهبود کیفیت هوا، آب‌های سطحی،‌ زیرزمینی و خاک، حفاظت از پوشش گیاهی، حیات جانوری، رویشگاه‌ها، مناطق تحت حفاظت سازمان حفاظت محیط زیست و گونه‌های در خطر انقراض، حفاظت از لایه ازن و کاهش باران‌های اسیدی و بروز وارونگی هواست.
با اجرای این طرح‌ها ۲۴۱ میلیون فوت مکعب گاز جمع‌آوری شده و به ۲۲۰ میلون فوت مکعب گاز شیرین بدل می‌شود که حدود ۲۱۰ میلیون فوت مکعب گاز، شیرین سازی شده است.
تحریم‌ها رفع شد، فلرها خاموش می‌شود
طرح آماک اما اگر زمانی در پیچ و خم اداره گیر افتاده بود بعدها سد تحریم‌ها را مقابل خود یافت. حال با برداشته شدن این سد، طرح جمع‌آوری گازهای همراه هم می‌تواند سند افتخار دیگری بر کارنامه محیط زیستی دولت یازدهم باشد.
طرح آماک به صورت قرارداد بیع متقابل نوع یک و با هزینه‌ای افزون بر ۴٨٠ میلیون دلار به اجرا درآمد، همان زمان مصوبه‌ای مبنی بر اجرای دو مرحله‌ای طرح آماک ارائه شد تا در دو فاز اقتصادی و زیست محیطی کار انجام شود. فاز اقتصادی طرح آماک شامل تکمیل هفت ایستگاه تقویت فشار و نم‌زدایی گاز ترش، یک پالایشگاه شیرین سازی، حدود ١٨٠ کیلومتر خط لوله، حدود ١٠٠ کیلومتر خط انتقال نیرو، یک ایستگاه برق و سه بخش توسعه ایستگاه برق می‌شود که این فاز تکمیل شده و در سال ٨٨ در اختیار بهره‌بردار قرار گرفته است.
فاز دوم شامل ٩۶ کیلومتر خط لوله انتقال گاز اسیدی، تقویت فشار و نم‌زدایی گاز اسیدی است که کاربرد زیست محیطی دارد و گاز اسیدی را به پتروشیمی رازی به عنوان خوراک تحویل می‌دهد.
اجرای این طرح‌ها متوقف بود اما در دولت یازدهم دوباره فعال شد و وزارت نفت نیز متعهد شد که با تامین ۱۰ میلیون دلار از تعهدات پیمانکار آن را به اتمام برساند.
بهره برداری از فاز دوم طرح جمع آوری گازهای همراه آماک در اواخر اسفند ۱۳۹۵ آغاز و این طرح ملی آماده افتتاح رسمی شد. پس از بازدید حسن روحانی، رئیس جمهوری کشورمان از طرح آماک در ابتدای اسفندماه و تاکید وی بر آغاز بهره برداری در ۱۵ روز، این طرح مورد بهره برداری کامل قرار گرفت.
با اجرای این طرح، علاوه بر جمع آوری روزانه ٢۴١ میلیون فوت مکعب گازهای همراه نفت لایه بنگستان مخازن اهواز، آب تیمور، منصوری، کوپال و مارون، جمع آوری ١٨ میلیون فوت مکعب در روز گازهای اسیدی  و ارسال آن از طریق یک خط لوله ٩۶ کیلومتری به پتروشیمی رازی محقق شد.
فاز ٢ یا فاز زیست محیطی آماک که روند پیشرفت عملیات آن به دلیل تحریم ها، با تاخیر همراه شد، شامل احداث ٩۶ کیلومتر خط لوله ١٢ اینچ انتقال گاز اسیدی و ایستگاه تقویت فشار و نم‌زدایی گاز اسیدی و سامانه های فرایندی و ایمنی جانبی است. جلوگیری از سوزانده شدن گازهای ترش در محدوده شهرهای اهواز، رامهرمز، شادگان و جلوگیری از انتشار مواد آلاینده اسیدی در این مناطق و کاهش گازهای گلخانه ای، مهمترین هدف طرح آماک محسوب می شود.
این طرح در حالی به بهره برداری رسید که علی کاردر، مدیرعامل شرکت ملی نفت ایران گفت تجهیزات مورد نیاز برای این طرح در زمان تحریم ها نقص داشتند و شرکت‌هایی که تجهیزات کمپرسورها را در اختیار ایران قرار داده بودند داخل ایران نیامدند، به همین دلیل اجرای این طرح به تعویق افتاد.
بعد از اجرای برجام شرکت‌های بین المللی به داخل کشور آمدند و از آنجایی که تجهیزات دارای گارانتی بود، نسبت به رفع عیب آنها اقدام کردند. درحال حاضر  گاز اسیدی وارد خط لوله و ایستگاه شده است و  به پتروشیمی رازی منتقل می‌شود.
هر چند طرح آماک واژه‌ای بوده است که برای جمع‌آوری میادین نفتی استان خوزستان به‌کار می‌رود اما دیروز خبر رسید اولین مشعل گاز پالایشگاه‌های پارس جنوبی خاموش شد. محمد تقی جعفرزاده مدیر کل HSE پدافند غیرعامل وزارت نفت از خاموش کردن اولین مشعل پالایشگاه‌های گاز پارس جنوبی خبر داد.
این اقدام در جهت تعهدات ایران در موافقتنامه پاریس است.
حسن روحانی رییس جمهور نیز در سفر اخیر خود به عسلویه، گفت: باید سلامت هوا، زمین، آب و محیط زیست در اولویت ما باشد.
به گفته روحانی، ما نفت و گاز را برای نشاط و رفاه مردم می‌خواهیم و می‌خواهیم مردم این پیشرفت‌ها را در زندگی خود احساس کنند. 

 

منبع: انرژی امروز