با در نظر گرفتن این حقیقت که دو سوم از سطح سیاره زمین را آب فرا گرفته، محیط زیست خشکی به شدت تحت تاثیر توسعه شهری و کشاورزی قرار گرفته است. در این میان، آثار دامپروری و “چرای” دام‌ها یکی از مسائل بحث برانگیز مرتبط با مدیریت انسان ها ....

به گزارش زیست آنلاین به نقل از زیست بوم/ کورش آریاپور: با در نظر گرفتن این حقیقت که دو سوم از سطح سیاره زمین را آب فرا گرفته، محیط زیست خشکی به شدت تحت تاثیر توسعه شهری و کشاورزی قرار گرفته است. در این میان، آثار دامپروری و "چرای” دام‌ها یکی از مسائل بحث برانگیز مرتبط با مدیریت انسان ها بر کره خاکی محسوب می شود که توجه کارشناسان را به خود جلب کرده است. در بدو پرداختن به این موضوع مهم باید توجه داشت که سال ها تحقیق و مطالعه، کارشناسان را به اصلی مهم در آفرینش رسانده است که همانا آثار سو دخالت انسان در چیدمان هستی به شمار می رود. به عبارت دیگر در مساله به ظاهر ساده ای چون "چرا” بازهم شاهد تبعیت نتایج از اصل مذکور هستیم.
در شرایطی که "چرای طبیعی” می تواند ابزار ارزشمندی برای مدیریت پوشش گیاهی باشد، چرای بی رویه دام‌های اهلی می تواند به افزایش جمعیت گونه‌های گیاهی مهاجم منجر شود. با توجه به این مساله دو نوع سیستم در بررسی آثار "چرا” بر محیط زیست طرح می شود که تحت پارامترهای : "کنترل شده(با دخالت انسان) و کنترل نشده(طبیعی) قابلیت بررسی را خواهند داشت. با عنایت به نتایج تحقیقات صورت گرفته در دانشگاههای مطرح بین المللی "چرای طبیعی” همانطور که عنوان شد ابزاری ارزشمند برای مدیریت پوشش گیاهی است و در این حالت آسیب ها به کمترین میزان خود می رسد به عبارت دیگر طبیعت کار خودش را به درستی انجام می دهد.

اما در سیستم‌های "چرای کنترل شده” توسط انسان، ارزیابی فواید و مضرات این اقدام رابطه تنگاتنگی با چگونگی "چرا” و محل آن دارد. در بررسی فواید مرتبط با "چرای” دام‌های اهلی، مسیر تحقیقات ما را به نقطه ای مشترک می رساند که نتیجه عمل(چرای کنترل شده )به ندرت تصادفی بوده و تنها با برنامه‌ای منسجم، کنترل مداوم و انعطاف پذیری و اصلاح در شیوه "چرا” حاصل می شود. به عبارت دیگر این مسئله بسیار فراتر از یک تکنیک عمومی است و نیازمند کارشناسی های درون حوزه ای است. همچنین، آثار زیست محیطی "چرا” به نوع زیست‌بوم، جامعه گیاهی و شرایط یک منطقه مشخص بستگی دارد.
تزریق حیوانات چرنده به یک منطقه با بافت گیاهی مشخص، ترکیب گونه‌های گیاهی آن جامعه گیاهی را از طریق "انتخاب” یا "پرهیز از خوردن گیاهانی مشخص” توسط گیاهخواران و آستانه تحمل متفاوت گیاهان به "چرا” تحت تاثیر قرار می دهد. تداوم مصرف یک یا چند گونه مشخص رقابت پذیری آنها را کاهش داده و موجب رشد گونه‌هایی می شود که گیاهخواران از خوردن آنها اجتناب می کنند. همچنین، لگدمال شدن می تواند موجب آسیب دیدن گیاهان و کاهش رقابت پذیری و ظرفیت‌های باروری آنها در یک جامعه گیاهی شود.

تغییر ساختار گیاهی به واسطه چرا ساختار فیزیکی جوامع گیاهی اغلب به واسطه "چرا” تغییر می کند. در حقیقت، چرای گیاهخواران می تواند موجب تغییر ارتفاع و تاج پوششی و تغییر ترکیب گونه‌های موجود به گونه‌های گیاهی دیگر شود. لگدمال شدن نیز به تغییر ساختار گیاه به واسطه شکستن و ضربه خوردن پوشش گیاهی منجر می شود.

کاهش یا افزایش تولید زیست‌توده به واسطه "چرا”

هر چند در ارائه توجیهی برای "چرای کنترل شده” گفته می شود که گیاهخواران سم‌دار نقش مهمی در تنظیم "تولید اولیه” (انرژی تولید شده توسط فتوسنتز) در زیست‌بوم‌هایی که چرا در آنها صورت می گیرد، دارند زیرا حذف برگ می تواند به رشد ساقه و افزایش سطوح نور دریافتی، رطوبت خاک و مواد مغذی در دسترس کمک کند.

اما این توجیهی نیست که بتوان بدان امیدوار بود زیرا چرای بی رویه در مدت کوتاهی به کاهش چشمگیر تولید زیست‌توده منجر شود.

کاهش یا افزایش تولید دانه، پراکندگی و جوانه زنی به واسطه "چرا”

حیواناتی که به "چرا” می پردازند می توانند به طور مستقیم تولید گل و دانه را به واسطه مصرف ساختارهای باروری و یا به طور غیر مستقیم از طریق وارد کردن استرس به گیاه و کاهش انرژی موجود برای رشد دانه‌ها، کاهش دهند.
البته موارد مثبتی را نیز در این رابطه مورد توجه قرار می دهند:
• این حیوانات می توانند به عاملی برای پراکندگی و انتقال دانه‌ها مبدل شوند.
• حیواناتی که به چرا می پردازند با لگدمال کردن دانه‌های برخی گونه‌ها و وارد کردن آنها به درون خاک می توانند موجب تسهیل جوانه زنی آنها شوند.
اما با درنظر گرفتن زمان لازم برای جایگزینی گیاه جدید با بافتی که از بین می رود عملا این پروسه نیز در یک سیکل منفی قرار خواهد گرفت و نمی توان بافت گیاهی یک منطقه را با این توجیه قربانی کرد.

واکنش حیات وحش یک منطقه به چرای حیوانات اهلی

واکنش حیات وحش به چرای حیوانات اهلی با توجه به نوع زیستگاه متفاوت است.
از آثار مستقیم "چرای” حیوانات می توان به از بین رفتن یا لگدمال شدن پوشش گیاهی اشاره کرد که برای حیات وحش یک منطقه می تواند حکم غذا یا سرپناه را داشته باشد. همچنین، آثار متقابل دام – حیات وحش می تواند به جابجایی حیات وحش یا انتقال بیماری میان آنها منجر شود.


آسیب دیدن سطح خاک به واسطه "چرا”

لگدمال شدن به واسطه "چرای” گیاهخواران موجب آسیب دبدن سطح خاک و در برخی موارد نابودی کامل پوسته‌های خاک می شود. این در شرایطی است که پوسته‌های "میکروبیوتیک” خاک نقش مهمی در تنظیم چرخه مواد مغذی، تولید زیست توده، پایداری خاک و نفوذ آب ایفا می کنند. برخی کارشناسان معتقدند نابودی پوسته‌های میکروبیوتیک در زیست‌بوم‌های خشک و نیمه خشک، آثار منفی بلند مدت را در پی خواهد داشت.

کاهش یا افزایش فرسایش خاک

کاهش پوشش گیاهی و آسیب دیدن سطح خاک می تواند به افزایش فرسایش خاک به واسطه باد و آب منجر شود. در مقابل، ترکیبات آلی ادرار و مدفوع حیواناتی که چرا می کنند می تواند به تقویت ذخایر ماده آلی خاک کمک کرده و در نتیجه به افزایش ظرفیت نگهداری آب، افزایش نرخ نفوذ آب و ارتقا ثبات ساختاری منجر شود. این تغییرات می توانند به کاهش فرسایش خاک به واسطه باد و آب کمک کنند.

فشرده شدن خاک به واسطه "چرا”
یکی از مخرب ترین آثار چرای دام و لگدمال شدن، فشرده شدن خاک است که به ریشه گیاهان آسیب می رساند. این مساله تمرکز ریشه‌ها در سطح خاک را به همراه داشته و از این رو می تواند گیاه را از دسترسی به منابع کافی برای رشد باز دارد.

فرآیندهای زیست بوم
نقش "چرا” در چرخه مواد مغذی و شبکه مواد غذایی

لاشه گیاهخواران وحشی می تواند به افزایش و در دسترس بودن مواد معدنی و نیتروژن موجود برای گیاهان کمک کنند. تجزیه لاشه گیاهخواران وحشی در سیستم‌های چرای طبیعی، بزمی خوش رنگ و لعابی برای تجزیه کنندگان و لاشه خورها فراهم می کند که یک گروه در شبکه مواد غذایی تشکیل می دهند. با این وجود، در سیستم چرایی که به وسیله انسان مدیریت می شود، لاشه دام‌های اهلی اغلب از محیط حذف می شوند و از آثار مثت این مورد کاسته می شود.

آثار "چرا” بر گیاهان مهاجم
همانطور که در ابتدا عنوان شد؛ در شرایطی که چرا ابزار ارزشمندی برای مدیریت پوشش گیاهی است، اما چرای بی رویه دام‌های اهلی می تواند به افزایش جمعیت گونه‌های گیاهی مهاجم منجر شود. این شرایط می تواند به واسطه انتقال دانه‌های این گیاهان، وارد کردن استرس و آسیب رساندن به گونه‌های گیاهی مطلوب و کاهش رقابت پذیری آنها در برابر گیاهان مهاجم ایجاد شود. با تجمیع موارد مطروحه باید گفت در "چرای کنترل شده” حساسیت های بالایی مورد توجه قرار می گیرد تا از نابودی بافت گیاهی و حتی جانوری یک منطقه جلوگیری شود. دستیابی به این مهم نیز تنها از طریق کنترل و بازرسی دائمی منطقه ای که برای "چرا” استفاده می شود، ممکن می گردد که البته باید توسط نیروی متخصص انجام شود. از این رو هزینه های زیادی را برای برخورد علمی با چرای کنترل شده باید درنظر گرفت که تنها در کشورهای پیشرفته مفروض خواهد بود و بهره برداری غیر علمی از آن به عاملی برای تخریب محیط زیست مبدل خواهد شد.