بحران ریزگردها بیش از یک دهه است که به یکی از بزرگ‌ترین چالش‌های زیست‌محیطی ایران تبدیل‌شده و پایتخت را هم تهدید می‌کند.

ریزگردها یکی از خطرات زیست‌محیطی است که در یک دهه اخیر مناطقی از کشور را درگیر خود کرده است و علی‌رغم برخی اقدامات انجام‌شده توسط مسئولان، همچنان این خطر جدی مناطقی از کشور را تهدید می‌کند.

باید به این نکته اشاره‌کنیم که بیشتر از یک دهه از تولد پدیده شومی به نام ریزگردها می‌گذرد؛ به‌راستی بعد از گذشت یک دهه از زندگی در کنار ذرات ریزی که در مقابل هجوم گسترده آن‌ها هستیم، چه باید کرد.

کارشناسان حوزه محیط‌زیست در خصوص اثرات و نتایج ریزگردها بارها سخن گفته‌اند و سازمان حفاظت محیط‌زیست نیز می‌گوید که بارها از طریق مجامع بین‌المللی برای جلوگیری از تداوم ورود این ذرات ریز تلاش کرده است؛ اما سؤال اصلی اینجاست، آیا اتفاق امیدوارکننده‌ای رخ‌داده است؟

این در حالی است که اثرات بی‌شمار گردوغبار بر روی سلامتی مردم موضوع بسیار مهمی است که در سال‌های اخیر هزینه‌های بسیاری را بر اهالی کشورمان تحمیل کرده است. ریزگردها در یک دهه اخیر بیش از ۲۰ استان کشور را درگیر خویش کرده‌اند تا بدین ترتیب سلامتی بیش از میلیون‌ها ایرانی با تبعاتی چون بیماری‌های حاد تنفسی، قلبی و عروقی دست‌به‌گریبان باشد.

استان تهران نیز ازجمله استان‌هایی است که از تهدید این ریزگردها در امان نبوده و همواره چالش هجوم ریزگردها، تهران و مناطق شمالی کشور را تهدید می‌کرده است.

اگر مدیریت صحیح نباشد، خشک شدن تالاب‌ها و رودخانه‌های موجود در استان تهران و استان‌های شمالی کشور می‌تواند وقوع یک فاجعه به نام «ریزگردها» را رقم بزند و این فاجعه دور از ذهن نبوده و نیست.

متأسفانه شاهد دخل و تصرف‌های جدی در طبیعت استان تهران در سال‌های اخیر بوده‌ایم.

حبله رود، رود شور یا ابهر رود، رود لار که دارای شاخه‌هایی مانند دلی چای، آب باران و سفیدآب است، جاجرود، رود کرج و رود طالقان ازجمله رودخانه‌ها و تالاب‌های مهم استان تهران محسوب می‌شوند و سدهای لتیان با وسعت ۳۳۰ هکتار در شرق تهران بر روی جاجرود و سد بزرگ امیرکبیر با وسعت  ۴۰۰۰ هکتار در غرب تهران بر روی رود کرج نیز از مهم‌ترین سدهای این منطقه هستند که تغییرات بسیار جدی در طبیعت استان تهران و شرایط زیست‌محیطی آن را سبب شده اند.

ریزگردها را جدی نگیریم دچار خشم طبیعت خواهیم شد

محقق و پژوهشگر مسائل محیط‌ زیست در خصوص تهدید جدی ریزگردها برای پایتخت گفت: دهه چهل شاهد چنین مشکلاتی در کشور و به‌ویژه تهران بودیم که معضلات فراوانی در شهر تهران و به‌ویژه شهرستان‌های جنوب تهران ایجاد کرد، تا جایی که ریزگردها گاه، ریل راه‌آهن را در قسمتی از مسیر به‌طور کامل پوشش می‌داده‌اند.

علی کریمیان با بیان اینکه روند تخریب زیست‌محیطی فلات ایران به چند هزار سال پیش بر می گردد، افزود: متأسفانه این روند با انتخاب تهران به‌عنوان پایتخت و هجوم بی‌سابقه جمعیت به این منطقه سرعت بیشتری گرفته و امروز بحران بیابان‌های خشک و نیمه‌خشک به‌شدت پایتخت کشور را تهدید می‌کند.

وی با بیان این‌که اگر می‌خواهیم گرفتار هجوم ریزگردها و خشم طبیعت نشویم، باید هرچه سریع‌تر به مدیریت تخریب‌های محیط زیستی منطقه بپردازیم،  عنوان کرد: دریاچه خشک‌شده قم، نمونه‌ای از سوء مدیریت‌ها در این بخش و ورود ریزگردهای نمکی به طبیعت است.

کریمیان گفت: کم‌آبی و یا ناپدید شدن آبگیرها، باتلاق‌ها و دریاچه‌های پایدار و یا فصلی در نزدیکی قم و متأثر بر تهران را باید جدی گرفت.

مدیرکل آموزش سازمان حفاظت محیط‌زیست با بیان اینکه از دست مردم پایتخت کاری برای مقابله با ریزگردها برنمی‌آید، اظهار داشت: مردم تهران در معرض خطر هستند و تنها کاری که می‌توانند بکنند این است که در صورت هجوم ریزگردها ماسک زده و از خانه خارج نشوند، کار دیگری از دست مردم برنمی‌آید.

احداث سد « آتاتورک» روی دجله و فرات منشا ریزگردها

کلانتری اضافه کرد: ریزگردهایی که به تهران می‌رسند، عمدتاً منشأ خارجی دارند و منشأ داخلی تنها مناطق جنوب شرق و غرب کشور را تحت تأثیر قرار می‌دهند.

وی اضافه کرد: ریزگردهایی که برای تهران خطرناک هستند از عراق و سوریه می‌آیند و دلیل اصلی آن‌هم ساخت سد «آتاتورک» در ترکیه بر روی دجله و فرات است که سبب خشک شدن باتلاق‌های آن مناطق شده است و مردم در این زمینه کاری نمی‌توانند بکنند.

کلانتری با بیان این‌که بخش عمده‌ای از استان تهران را کوه‌های البرز دربر گرفته است، گفت: بیابان‌های استان تهران در جنوب استان تهران و پایین ورامین قرار دارند که ریزگردهای آن ها به تهران نمی‌رسد.

آلودگی شهر تهران عمدتاً منشأ خارجی داشته و مقداری نیز از قزوین به این منطقه می‌رسدمدیرکل آموزش سازمان حفاظت محیط‌زیست با اشاره به تأثیر ریزگردهای منطقه قزوین بر تهران، گفت: ممکن است باد و طوفان، ریزگردهایی از سمت قزوین به تهران بیاورند، خود بیابان‌های استان تهران، شهر تهران را آلوده نمی‌کنند و آلودگی شهر تهران عمدتاً منشأ خارجی داشته و مقداری نیز از قزوین به این منطقه می‌رسد.

وی اضافه کرد: اتفاق خوبی که در مورد بیابان‌های ورامین افتاده است، جهت غرب به شرق وزش باد است که سبب می‌شود ریزگردهای بیابان‌های ورامین وارد کویر شده و تا حدودی هم به استان سمنان برسد و به شهرستان‌های استان تهران و شهر تهران آسیبی وارد نمی‌کنند.

کانون ریزگردهای داخلی خطری برای پایتخت نیستند

کلانتری با رد هرگونه تأثیر کانون ریزگردهای ورامین بر شهر تهران، تأکید کرد: در مورد تأثیرات کانون ریزگردهای قزوین هم فضاهای سبزی وجود دارد که ریزگردهای آن را مهار می‌کند و خطر عمده‌ای برای تهران ندارد.

این مسئول محیط زیستی کشور با تأیید تأثیرات منفی برخی اقدامات عمرانی و دخل و تصرف‌ها مانند سد لتیان و سد بزرگ امیرکبیر بر اکوسیستم استان تهران، گفت: هر اتفاق عمرانی تأثیراتی بر محیط‌زیست دارد، شما یک جاده ۶ متری هم احداث کنید بر محیط‌زیست تأثیر می‌گذارد و اگر کسی بگوید تأثیر ندارد، اشتباه می‌کند.

وی با بیان این‌که ما نمی‌توانیم بگوییم چون سد بر محیط‌زیست اثر منفی دارد، احداث نشود، اضافه کرد: باید هر اقدامی را در کل بررسی کرد و به نتیجه رسید، نمی‌توانیم بگوییم سد تأثیر ندارد، سدها بر محیط‌زیست اثر می‌گذارند، اما اگر این سدها نبودند مردم تهران باید در حد یک‌میلیون نفر زندگی می‌کردند.

کلانتری با غیرعملی خواندن انتقال نمک از دریاچه نمک قم به آب‌های آزاد، گفت: این مطالب که متأسفانه برخی مواقع از سوی اساتید دانشگاه‌ها و پژوهشگران مطرح می‌شود، شدنی نیست، چقدر نمک باید ببرند، چندین قرن انتقال این نمک‌ها به طول خواهد انجامید، برخی دوستان یک حرف‌هایی می‌زنند که انسان تعجب می‌کند، نباید انباشتگی نمک و خشکی دریاچه اتفاق بیفتد، زمانی که اتفاق افتاد، کاری نمی‌شود کرد.

وی اضافه کرد: حسن موضوع اینجا است که عمده مسیر باد از غرب به شرق است و اگر ریزگرد و غبار نمکی هم باشد به‌سوی کویر نمک می‌رود و حدود ۳۰۰ الی ۵۰۰ کیلومتر آن‌طرف‌تر می‌رود، برای این نمک‌ها کاری نمی‌شود کرد، با میلیاردها تن نمک چه‌کار بکنیم، کجا ببریم و کجا بریزیم، این حرف‌های غیرعلمی متأسفانه برخی مواقع توسط اساتید دانشگاه و پژوهشگرها زده می‌شود و مردم فکر می‌کنند واقعیت دارد.

منشأ ریزگردهای تهران خارجی نیست

معادن شن و ماسه اطراف شهریار، عامل بخش عمده‌ای از ریزگردهای پایتخت هستنداظهارات مدیرکل آموزش سازمان حفاظت محیط‌زیست در حالی صورت می‌گیرد که یک استاد دانشگاه می‌گوید بخش اعظمی از ریزگردهای تهران منشأ داخلی دارد.

محمدابراهیم عامری با بیان این‌که معادن شن و ماسه اطراف شهریار، عامل بخش عمده‌ای از ریزگردهای پایتخت هستند، افزود: زمین‌های تغییر کاربری داده‌شده اطراف تهران نیز عامل دیگری برای تهدید ریزگردی پایتخت است و احتمال این‌که از کشورهایی مثل سوریه و یا عراق ریزگرد به تهران بیاید بسیار ضعیف است.

وی تأثیر زیاد کانون ریزگردهای ورامین و قزوین بر تهران را بیش از تصور دانست و عنوان کرد: جنوب و غرب تهران با فعالیت‌های معدن‌های شن و ماسه، خطر هجوم ریزگردها را افزایش داده‌اند، البته در شرق تهران نیز این مشکلات وجود دارد اما به دلیل برخی منابع زیست‌محیطی این منطقه، میزان خطر کم‌تر است.

روند مقابله با ریزگردها راضی‌کننده نیست

این استاد محیط زیست روند مقابله با ریزگردها در استان تهران را راضی‌کننده ندانست و گفت: تحقیقات پژوهشگران محیط‌زیست استان تهران، نشان‌دهنده وجود تهدیدات زیست‌محیطی پایتخت در این منطقه است و اگر هجوم ریزگردها به معنای واقعی آغاز شود کلان‌شهر تهران و شهرستان‌های اطراف را تخت تأثیر قرار خواهد داد.

عامری آمار دقیقی از تعداد کانون‌های ریزگرد اطراف تهران ارائه نداد، اما گفت: دریاچه قم، یک دریاچه فصلی است که آب آن در فصولی از سال افزایش پیدا می‌کند اما چون در دوره خشک‌سالی هستیم بسیاری مواقع به‌جز مرکز این دریاچه، بخش‌های دیگر دریاچه قم بی‌آب است، به‌جز این دریاچه در استان تهران تالاب‌های بند علیخان در اطراف ورامین و حوض سلطان را داریم که باید موردتوجه قرار بگیرند.

وی در مورد انتقال نمک دریاچه قم به خارج از منطقه گفت: این امر بیش‌تر از این‌که راه علاج باشد، سبب از بین رفتن حالت سفت و کریستالی بودن نمک‌ها شده و به عقیده من نتیجه عکس خواهد داشت.

مدیر ملی مقابله با پدیده گردوغبار کشور اظهار داشت: در مورد ریزگردها در استان تهران و کل کشور، مطالعاتی صورت گرفته اما هنوز طرحی آماده نشده است.

اجرای طرح جامع مقابله با ریزگردهای ایران مرکزی منتظر تأمین بودجه

ضیاءالدین شعاعی از موافقت شهردار و شورای شهر تهران برای انجام مطالعات وسیعی در استان‌های قزوین، زنجان، البرز و تهران توسط دانشگاه تهران خبر داد و افزود: اطلاعات فعلی ما بر اساس مطالعات قدیمی سازمان منابع طبیعی است.

وی در مورد کانون‌های ریزگرد در استان تهران گفت: کانون ریزگرد بوئین‌زهرا، جدی‌ترین کانون تهران است اما نقشه‌ها و اظهارات ما قدیمی است، اطلاعات ما از نقشه‌های سازمان منابع طبیعی است که در یک دهه قبل تهیه شده و البته ازآنجایی‌که بحران ریزگرد مربوط به ۱۰ سال قبل در بلوک ایران مرکزی است، لذا نقشه‌های منابع طبیعی در عین قدیمی بودن، دقیق است اما نیاز به مطالعات جدید داریم.

مدیر ملی مقابله با پدیده گردوغبار کشور بر انجام طرح جامع مقابله با ریزگردها در کشور تأکید کرد و گفت: فعل‌وانفعالات محیط زیستی تمام استان‌های قزوین، زنجان، تهران و دیگر استان‌های بلوک ایران مرکزی بر روی یکدیگر اثر دارد و لذا باید طرح جامع برای ایران مرکزی هرچه سریع‌تر با تأمین اعتبار در سال جاری اجرا شود.

اظهارات مدیر ملی مقابله با پدیده گردوغبار کشور در خصوص این‌که تابه‌حال اقدام جامعی انجام‌نشده است، این سؤال را در ذهن ایجاد می‌کند که باید بگذاریم تا تهران هم مانند خوزستان دچار گردوغبار حاصل از ریزگردها شده و فعالیت بیش از ۱۵ میلیون نفر در این استان دچار اختلال شود و سپس اقدام کنیم؟

روزهای ابتدایی دولت دوازدهم در پیش است و مدیر ملی مقابله با پدیده گردوغبار کشور هنوز درگیر «باید انجام شود» ها هستند، مردم تهران متأسفانه درخطر ایجاد بحرانی زیست‌محیطی هستند و زمان را نباید با برخی سوء مدیریت‌ها از دست داد.

حال باید منتظر ماند و دید دولت دوازدهم، فکری اساسی برای بحران‌های زیست‌محیطی پایتخت‌نشینان و نیز کل مردم ایران خواهد کرد یا سال ۱۴۰۰ هم، همچنان داستان هشدار پژوهشگران و پاسخ تکراری مسئولان را خواهیم شنید.

 

منبع: مهر