محیط زیست به عنوان بستر و محیط زندگی انسان نقش تعیین کننده ای در سلامت روح، جسم و همچنین سطح کیفیت فعالیت های بشر دارد و رشد و توسعه کشورها را تضمین می کند، عرصه ای که تمام افراد جامعه در حفظ و انتقال آن به آیندگان مسوول هستند، بنابراین جهانیان باید با آینده نگری و دیدگاهی فراملی برای حفاظت از آن بکوشند.

حفظ محیط زیست از آلودگی و خطر، امروزه یکی از مهمترین اولویت های انسان ها، سازمان های بین المللی و بیشتر دولت ها است اما در مقابل گروهی نیز وجود دارند که خواسته یا ناخواسته زیست بوم را تخریب می کنند. آلودگی عمدی و سهوی محیط زیست و انقراض گونه های مختلف گیاهی و جانوری از جمله این اقدام های تخریب گرانه بشر است. بر هم زدن نظم طبیعت بیش از هر چیز به دلیل دستیابی به سود و منافع مادی است و صنعتی شدن جوامع نقش بسزایی در افزایش تخریب محیط زیست دارد. در ابن راستا بیشتر آلودگی ها از طرف کشورهایی صورت می گیرد که از درجه اقتصادی و صنعتی بالاتر و پیشرفته تری برخوردارند.

آلودگی روز افزون محیط زیست و نگرانی جهانی از این موضوع بسترساز آن شد تا نشست ها و توافق هایی بین المللی در این ارتباط شکل گیرد. تلاش اولیه در این زمینه به ۱۹۷۲میلادی بازمی گردد. در این سال نشستی جدی برای چاره جویی بحران محیط زیستی در سوئد برگزار شد که نخستین کنفرانس جهانی سازمان ملل متحد درباره انسان و محیط زیست بود و با عنوان «کنوانسیون استکهلم» لقب گرفت. به دلیل اهمیت این رویداد، ۱۵ خرداد (۵ ژوئن) به عنوان «روز جهانی محیط زیست» نامگذاری شد.

یکی از مهمترین توافق های صورت گرفته «پروتکل کیوتو» (Kyoto Protocol) است که جهان آن را با نام پیمان کیوتو می شناسد؛ پیمانی با هدف کاهش گازهای گلخانه ‌ای که عامل تغییر آب و هوای کره زمین به شمار می رود. هر چند این پیمان از سال ۱۹۹۲ میلادی منعقد و ۱۵ سال بعد یعنی در سال ۲۰۰۷ میلادی پس از امضای نمایندگان ۱۷۴ کشور اجرایی شد اما متاسفانه اقدام های آنها تاکنون تا نتیجه مورد نظر فاصله دارد. 
شعار جهانی روز محیط زیست در سال جاری « من با طبیعت هستم» انتخاب شده است و این موضوع را به همگان گوشزد می کند که محیط زیست در دنیا حال خوبی ندارد و نیازمند توجه و حمایت بیشتری است.

 به مناسبت فرارسیدن روز جهانی محیط زیست با «علی بیتاژیان»‌ مشاور ارشد انجمن پایشگران حامی محیط زیست به گفت وگو پرداخت.

مهمترین چالش های حوزه محیط زیست در سطح بین الملل چیست؟
 بیتاژیان: آلودگی هوا، گرمایش جهانی زمین به دلیل افزایش گازهای گلخانه ای و به طبع آن ایجاد مشکل های مربوط به دسترسی به آب و کم آبی، گسترش بیابانزایی، معضل های ایجاد پسماندهای خانگی، صنعتی و شیمیایی که باعث ایجاد آلودگی آب، خاک و حتی فرسایش آن می شوند، از جمله مهمترین چالش های جهانی در زمینه محیط زیست به شمار می رود. 

 سلامت محیط زییست به عنوان مهمترین حق هر جامعه ، تاثیر بسزایی در سلامت روح و روان و همچنین توسعه پایدار کشورها ایفا می کند، کشورهای جهان چه اقدام هایی را برای حفظ زیست بوم انجام داده اند؟
 بیتاژیان: اکوسیستم به عنوان یک مجموعه به هم پیوسته نیازمند همکاری های منسجم همه کشورها با یکدیگر است، بنابراین همکاری های ایران با جامعه بین الملل برای حفظ زیست بوم امری ضروری و غیر قابل انکار محسوب می شود. نزدیک به پنج دهه پیش کشورها به منظور پایداری محیط زیست تصمیم گرفتند تا در سایه همکاری با یکدیگر کشورشان را از بحران آلاینده های گوناگون نجات دهند که در این راستا سازمانی زیر نظر سازمان ملل به نام «برنامه محیط زیست سازمان ملل» (UNEP) تشکیل شد و اقدام های مناسبی در این نهاد صورت گرفت. جهانیان برای مهار آلودگی هوا و گرمایش زمین در سال های گذشته پیمان «کیوتو» را منعقد کردند که بر پایه آن متعهد شدند تا میزان تولید گازهای گلخانه ای را به صورت سالیانه کاهش دهند. تهیه محصولاتی با پسماند کم یا بدون پسماند و همچنین استفاده دوباره از برخی مواد دورریز از جمله راهکارهای اندیشیده شده کشورهای گوناگون برای کاهش آلودگی خاک است. برای مهار کم آبی و کنترل مصرف آن نیز در سطح جهان برنامه ریزی هایی صورت گرفت، چون بیشترین میزان آب (بیش از ۹۰ درصد) در بخش کشاورزی صرف می شود، بنابراین کشورها در این حوزه به کاشت محصول های کم مصرف یا استفاده از سیستم های نوین آبیاری همچون روش قطره ای گرایش یافتند. 

در شانزدهمین نمایشگاه بین المللی محیط زیست،ایران و ایتالیا برای همکاری های محیط زیستی هم پیمان شدند؛ این موضوع چقدر می تواند در انتقال فناوری و روش های نوین در بهبود وضعیت محیط زیست ایران موثر باشد؟
 بیتاژیان: این پیمان اتفاق خوب و تاثیر گذاری در زمینه محیط زیست محسوب می شود، در این نمایشگاه قراردادهایی نیز برای مدیریت پسماند، آلودگی صنعتی آب های جاری و دریاها و بهبود کیفیت آب و هوا به امضا رسید. کشورهای توسعه یافته از فناوری های پیشرفته و روش های نوینی در امر زیست محیطی استفاده می کنند و این فرصت مهمی برای ایران و ایتالیا به شمار می رود تا بتوانند راهکارها و شیوه های خود را در زمینه مقابله با چالش های این حوزه به روز کنند و از تجربه های یکدیگر بهره ببرند. در نمایشگاه بین المللی محیط زیست « یوخن فلاس بارت» قایم مقام وزیر محیط زیست آلمان نیز با «معصومه ابتکار» رییس سازمان محیط زیست ایران درباره ضرورت همکاری های محیط زیستی به گفت وگو پرداخت، این امر نشانگر اهمیت مقوله محیط زیست و تاثیرگذاری فعالیت های کشورها در عرصه جهانی است یعنی همه کشورها در زمینه محیط زیست مسوول هستند. 

 معضل مهمی که در ایران وجود دارد، موضوع آلودگی هوای کلانشهر ها و ریزگردهای جنوب کشور است. به نظر شما بهترین راهکار برای بهبود این فضا چیست؟
 بیتاژیان: بخشی از مشکل ایجاد ریزگردها مربوط به داخل کشور اما قسمت بزرگی از آن خارج از کشور و در عراق ایجاد می شود، از طرفی ترکیه نیز سدهای بزرگی در مسیر دجله و فرات احداث کرد که باعث کاهش آب این رودخانه ها شده است و تنها راه حل برای حل این بحران، دیپلماسی قوی با کشورهای منطقه محسوب می شود. در داخل کشور نیز تالاب های داخلی خشک شده اند در این راستا نیز ضرورت دارد که حق آبه تالاب ها در نظر گرفته شود و از این منبع ها برداشت های بیش از اندازه برای کشاورزی صورت نگیرد. استفاده از فناوری های نوین، استفاده از تجربه و راهکارهای دیگر کشور ها و همچنین به روز رسانی علم و دانش از جمله دیگر اقدام هایی محسوب می شود که در این زمینه تاثیرگذار خواهد بود. 

 موضوع حیوان های نادر و کمیاب نیز یکی از موضوع های دیگر محیط زیستی است که در برخی زمان ها درباره شکار آنها در کشور خبرهایی منتشر می شود. چه اقدام هایی برای حفظ و نگهداری از این حیوانات ضروری است و رسالت مردم و مسوولان را در این زمینه چه می دانید؟
 بیتاژیان: باید بشر به این رشد فکری برسد که برای همه موجودات زنده ارزش قایل شود. حیوان های نادر به دلیل لزوم حفظ تنوع زیستی نباید از میان بروند. همه بخش های طبیعت مانند پازلی هستند که در کنار هم معنا می یابند. زندگی حیوانات کمیاب به دلیل شکار بی رویه، تخریب زیستگاه، آلودگی زیست بوم و ... در معرض خطر قرار دارد. برای پیشگیری از شکار این گونه های نادر که در لیست قرمز شکار قرار دارند، نخستین گام آگاهی بخشی به شکارچیان درباره اهمیت وجودی حیوان ها است. در گام بعدی باید برای پیشگیری از این اقدام راهکارهای تشویقی در نظر گرفت. به عنوان نمونه به شکارچیان آموزش دهند که از آن منطقه به عنوان فرصت گردشگری استفاده کنند و از این مسیر به کسب درآمد بپردازند. در آخر نیز باید ابزارهای تنبیهی در نظر گرفته شود تا افراد با بررسی جریمه های سنگین از این کار منصرف شوند.

همانطور که می دانید حفظ تالاب ها اکنون به موضوعی رسانه ای و مهم تبدیل شده است. به نظر شما برای حفاظت از این بخش از زیست بود چه برنامه هایی باید تدوین واجرا شود؟
 بیتاژیان: درباره هامون باید گفت که مهار بحران این تالاب به طور کامل در اختیار ایران نیست و بیشتر در حوزه اختیارهای افغانستان قرار دارد، از این رو چون این کشور با مشکل کمبود آب رو به رو است ،حق آبه ایران را نمی دهد، بنابراین در این زمینه نیز نیاز به دیپلماسی و چانه زنی های منطقه ای احساس می شود. تالاب های داخلی همچون بختگان، گاوخونی و ... که در داخل کشور قرار دارند هم یا به طور کلی نابود شده اند یا در وضعیت بحرانی به سر می برند. بر پایه پژوهش های صورت گرفته به وسیله سازمان محیط زیست، بسیاری از تالاب های داخلی بالای ۹۰ درصد خشک شده اند. تالاب مقوله ای به طور کامل متفاوت از مرداب و باتلاق است و باید تفاوت این موضوع ها به صورت واضح برای مردم بیان شود تا بدانند که این آب ها دارای اکوسیستم بسیار غنی هستند که انواع موجودات زنده در آن زندگی می کنند و نقش مهمی در حاصلخیزی زمین های کشاورزی ایفا می کنند. سدسازی در مسیر رودخانه های ورودی تالاب ها برای انجام فعالیت های کشاورزی باعث نابودی تالاب و گسترش آسیب های ناشی از خشکی آن در بخش وسیعی از منطقه می شود. بنابراین بهترین راهکارها برای حفاظت از تالاب آگاهی بخشی به جامعه و در نظر گرفتن حق آبه آنها است و می توان از آب اضافی که از تالاب ها باقی می مانند برای کشاورزی بهره برد.

 

منبع: ایرنا