خروج دولت آمریکا از توافق‌نامه تغییرات اقلیمی پاریس در هفته گذشته واکنش هایی را از سوی دبیر کل سازمان ملل و مقامات ارشد کشورهای اروپایی به دنبال داشت که جملگی این تصمیم رئیس جمهور دولت آمریکا را مذموم دانستند. به اعتقاد رئیس سازمان حفاظت محیط زیست نیز رییس جمهور آمریکا با این تصمیم، خود و آمریکا را منزوی کرد و یک تصویر غیرمنطقی و غیراصولی از این کشور بر جای گذاشت.

دولت آمریکا در دوران ریاست جمهوری باراک اوباما به معاهده زیست محیطی پاریس به منظور کنترل و کاهش انتشار گازهای گلخانه ای ملحق شد اما با آغاز رقابت‌های ریاست جمهوری در این کشور، دونالد ترامپ - نامزد جمهوریخواهان- با دروغ خواندن موضوع گرمایش جهانی و تغییر اقلیم، حذف این معاهده را جزو شعارهای انتخاباتی خود قرار داد و پس از پیروزی در انتخابات ریاست جمهوری مجددا مخالفت خود را با توافق نامه پاریس اعلام کرد و بعد از گذشت حضور سه ماهه در کاخ سفید، پنجشنبه گذشته رای به خروج دولت آمریکا از توافق‌نامه پاریس داد.
رئیس سازمان حفاظت محیط زیست ایران معتقد است: تصمیم ترامپ برای خروج از توافق‌نامه پاریس این کشور را به انزوا کشانده است و باعث می‌شود تصویری غیر منطقی از این کشور در دنیا به وجود آید چون در شرایطی که جهان از تنش، درگیری و جنگ رنج می‌برد، توافق‌نامه چندجانبه پاریس فرصتی برای همگرایی کشورها محسوب می‌شود.

چه عواملی موجب شد که جامعه جهانی تلاش‌های خود برای رسیدن به توافق پاریس را آغاز کند و اهمیت این توافق‌نامه به چیست؟

موضوع کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به عنوان یک ضرورت جهانی توسط کشورهای مختلف تشخیص داده شده است. به همین علت از سال ۱۹۹۲ این موضوع اولین بار به صورت جدی در قالب کنوانسیون تغییرات آب و هوا و در سال ۱۹۹۷ به شکل پروتکل کیوتو تصویب شد.  مبنای علمی گازهای گلخانه‌ای این است که تولید مجموعه‌ای از گازها که باعث می‌شوند حرارت خورشید نتواند از لایه‌های اتمسفر فرار کند و حالت گلخانه‌ای پیدا می‌کند در حال افزایش است. افزایش دمای کره زمین تبعات بسیاری برای اقتصاد، سلامت و محیط زیست آینده کره مسکون به دنبال دارد. این موضوع را هزاران گروه مطالعاتی و تحقیقاتی به بحث گذاشته است و با آزمایش‌های متعدد درصدد آن بودند که بدانند روند افزایش CO۲ روند غیرعادی است یا سیکلی است که قبلا هم اتفاق افتاده که در نهایت به این جمع بندی رسیدند که افزایش CO۲ امری انسان ساخت است و بر اثر فعالیت‌های انسانی به وجود آمده است.

افزایش دمای کره زمین یک موضوع قطعی است؛به‌طوری که طی سال‌های بعد از عصر صنعتی، کره زمین افزایش یک و نیم درجه‌ای دما را در اشل سلسیوس تجربه می‌کند و در برخی کشورها مثل ایران افزایش دما بیشتر از این میزان است. حتی در برخی نقاط مثل خلیج فارس افزایش دما از این میزان هم شدیدتر است که آثار آن بالا آمدن سطح دریاها،‌ آب شدن یخ‌های قطبی، کاهش بارش، خشکسالی، وقوع پدیده‌های شدید آب و هوایی مثل سیل، طوفان و گردوغبار است.

همچنین با هر یک درجه افزایش دما ۱۷ درصد مصرف آب در کشاورزی افزایش می‌یابد بنابراین افزایش دما در مصرف منابع آب کشاورزی تاثیربسیار دارد. افزون بر اینها تاثیر تغییر اقلیم و گرمایش جهانی در تشدید بیماری‌های نوظهور غیر قابل کتمان است بنابراین این شرایط باعث شد تا جامعه جهانی به منظور کنترل و مدیریت سیر گرمایش جهانی و عوارض ناشی از تغییر اقلیم وارد یک اجماع جهانی شود. برای همین توافق‌نامه پاریس در سال ۱۳۹۴ به منظور ثبات‌دهی به غلظت گازهای گلخانه‌ای در اتمسفر و تلاش برای ممانعت از افزایش دمای زمین به بیش از دو درجه سلسیوس همچنین تلاش برای افزایش تاب‌آوری کشورها در مقابل تغییر اقلیم شکل گرفت. 
 

توافق‌نامه پاریس برای کشور ما به عنوان یکی از اعضای این معاهده که از ابتدا در جریان شکل‌گیری آن قرار داشت چه اهمیتی دارد؟

مساله اول در زمینه تولید گازهای گلخانه‌ای توسط ایران است. ما یک کشور تولیدکننده و صادرکننده نفت و گاز در جهان هستیم و این موضوع بخشی از اقتصاد ما را تشکیل می‌دهد. از سوی دیگر به دلیل نگاه یارانه‌ای که در بخش انرژی در ایران وجود دارد یکی از الگوهای پرمصرف انرژی دنیا را داریم و حدود  پنج برابر کشورهای صنعتی که GDP(تولید ناخاص داخلی) بسیار بالاتری از ما دارند انرژی مصرف می‌کنیم. به عبارت دقیق‌تر با روش کنونی، منابع انرژی کشور را هدر می‌دهیم که نشان می‌دهد الگوی مصرف ما غلط است و باید اصلاح شود.

ضرورت اصلاح الگوی مصرف را اولین بار مقام معظم رهبری مطرح کردند و حتی سال ۸۸ را به عنوان سال «حرکت به سمت اصلاح الگوی مصرف» نامگذاری کردند. در سیاست‌های کلی آن سال آمده است که باید تا ۵۰ درصد اصلاح و بهینه‌سازی مصرف انرژی و کاهش شدت انرژی صورت گیرد بنابراین کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به عنوان اولویت ملی ما مطرح است که از طریق جلوگیری از هدر رفت انرژی و اصلاح الگوی مصرف محقق شود. این، سیاست دولت اصلاحات نیز بوده است. اگرچه در دولت آقای احمدی نژاد مورد توجه جدی قرار نگرفت ولی در دولت آقای روحانی مسئله بسیار جدی است چون همه واقف هستند که منابع انرژی را در حال حاضر در کشور هدر می‌دهیم؛ در حالی‌که می‌توانیم با بهینه‌سازی انرژی و اصلاح فرآیندها، دستیابی به فناوری‌های نوین و اصلاح قیمت گذاری‌ها مصرف انرژی را کنترل کنیم و بخشی از انتشار گازهای گلخانه ‌ای را کاهش دهیم.

افزون بر این، در سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست که در آبان ماه سال ۹۴ توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شد روی بحث بهینه‌سازی مصرف انرژی و مقابله با تغییر اقلیم تاکید شد و به طور دقیق‌تر در بندهای ۸ و ۱۵ سیاست‌ها به بحث توسعه اقتصاد کم‌کربن و پیگیری این سیاست‌ها در حوزه دیپلماسی محیط زیست پرداخته شده است. این سیاست‌ها قبل از شکل‌گیری توافق پاریس در ایران تدوین و ابلاغ شد.

نباید فراموش کنیم که سوزاندن بیش از حد سوخت های فسیلی آلودگی هوا ایجاد می‌کند و منشا کاهش کیفیت هوا برای شهرهای ما هم آلودگی هوا است بنابراین مصرف بی‌رویه انرژی علاوه بر هدررفت انرژی و ضربه به منابع اقتصادی کشور با ایجاد آلودگی به حوزه سلامت کشور نیز آسیب رسان است و درنهایت تولید کننده گازهای گلخانه‌ای را موجب می‌شود.

از سوی دیگر بهینه‌سازی مصرف انرژی در دنیای امروز یک رویکرد اشتغال‌زا محسوب می‌شود چون از محل صرفه جویی مشاغل جدید تولید می‌شود. برای مثال در شهری مثل تهران که دو میلیون پلاک داریم، اگر هوشمندسازی موتورخانه‌ها صورت گیرد در هر خانه بین ۲۰ تا ۳۰ درصد صرفه‌جویی انرژی خواهیم داشت و می‌توان از مابه‌التفاوت فیش برق و گاز،مشاغل جدید ایجاد کرد. شرکت‌های دانش بنیان می‌توانند در زمینه بهینه‌سازی مصرف انرژی ورود و از این محل اشتغال ایجاد کنند که در کنار آن کاهش مصرف انرژی، کاهش آلودگی و کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اتفاق می افتد، بنابراین با یک تیر چهار نشان مهم در حوزه های اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی می‌زنیم.

با توجه به اهمیت این مسئله بود که دولت یازدهم نیز در شکل‌گیری توافق پاریس نقش موثری ایفا کرد. اگر ما در مجامع بین‌المللی خوب عمل کنیم نه تنها می‌توانیم در در عرصه تصمیم‌گیری حضور داشته باشیم بلکه می‌توانیم از نفوذ برخوردارباشیم. در این صورت قادر می‌شویم تصمیمات بین‌المللی را به نفع شهروندان خود جهت دهی کنیم که این کار را در توافق‌نامه پاریس انجام دادیم و ایران یکی از مهمترین کشورها در شکل گیری این توافق‌نامه به عنوان یک توافق چندجانبه بود. بسیاری از سیاستمداران اروپایی به این موضوع اذعان داشتنند از جمله رئیس‌جمهور وقت فرانسه که در دیدار با آقای روحانی به صراحت گفتند هیات جمهوری اسلامی ایران در شکل‌گیری توافق پاریس بسیار موثر و موفق عمل کرد.در جریان شکل‌گیری توافق نامه پاریس از کشورها خواسته شد به‌طور داوطلبانه، میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای خود را اعلام کنند.

ما در داخل، سیاست‌های کلی نظام ابلاغی مقام معظم رهبری را بنای کار قرار دادیم. ایشان فرموده‌اند ۵۰ درصد کاهش شدت انرژی صورت گیرد. با این مبنا، در سال گذشته فراخوان دادیم و همه دستگاه‌ها را دعوت کردیم تا میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای توسط دستگاه خود را اعلام کنند. مجموع این عدد به ۳۴ درصد با احتساب ۸ درصد رشد اقتصادی رسید. کار کارشناسی مفصلی با همت همه دستگاه‌ها صورت گرفت و با تمام توان علمی و دانشگاهی این کار انجام شد و در نهایت شورای راهبردی تغییر اقلیم تشکیل جلسه داد و به این جمع بندی رسیدیم که ۴ درصد کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به طور غیرمشروط و ۸ درصد کاهش انتشار مشروط به رفع کل تحریم‌ها و برقراری تجارت آزاد و انتقال تکنولوژی‌ها صورت گیرد. این موضوع در دولت تصویب شد و دولت آن را به عنوان موضع داوطلبانه خود به کنوانسیون اعلام کرد. بعد از آن توافق پاریس شکل گرفت و این توافق نامه در دولت  سپس در مجلس ایران به تصویب رسید.

در حال حاضر الحاق کامل ایران به توافق‌نامه پاریس در انتظار تائید شورای نگهبان است، با توجه به اینکه الحاق به این توافق نامه در داخل ایران، مخالفانی دارد، تصور می‌کنید تصمیم دولت آمریکا برای خروج از تفاهم نامه پاریس، تاثیری در روند الحاق کامل ما به این توافق نامه خواهد داشت؟

بعد از تصویب توافق‌نامه پاریس در دولت و مجلس شورای اسلامی، عده‌ای فضاسازی‌های سیاسی علیه این اقدام ملی را شروع کردند و سعی داشتند این دستاوردها را که برای کشور ما ضرورت دارد زیرسوال ببرند.

تلاش برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای یک تکلیف ملی است چون هم در سیاست‌های مقام معظم رهبری در اصلاح الگوی مصرف و هم در سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست مورد تاکید قرار گرفته است. با توجه به اینکه ایران در زمره ۱۰ کشور عمده تولیدکننده گازهای گلخانه‌ای قرار دارد و به دنبال همسوکردن برنامه‌های توسعه‌ای خود با اقتصاد کم‌کربن است، این تفاهم‌نامه پتانسیل خوبی برای دستیابی به این اهداف محسوب می‌شود.

عده‌ای معتقدند از آنجا که تولید و صادرات نفت در اقتصاد کشور ما حائز اهمیت است، توافق‌نامه پاریس محدودیت‌هایی را در این زمینه برای ما ایجاد می کند و از این جهت منتقد الحاق ما به این توافق‌نامه هستند، پاسخ شما با این نقد چیست؟

 جالب است که همه کشورهای نفتی و در راس آنها عربستان عضو توافق‌نامه پاریس شده‌اند. اگر توافق‌نامه برای منافع کشورهای نفتی ضرری داشت این کشورها زیر بار آن نمی‌رفتند. نیکاراگوئه از الحاق به این توافق‌نامه خودداری کرد چون معتقد بود اهداف پیش‌بینی شده در آن باید سختگیرانه‌تر باشد. سوریه نیز به دلیل جنگ و ناامنی نتوانست به این معاهده بپیوندد. داخل ایران نیز ما منتظر اعلام نظر نهایی شورای نگهبان هستیم تا به طور کامل به این توافق‌نامه بپیوندیم و بتوانیم از منافع آن استفاده کنیم.

با توجه به اینکه بنا به تاکید شما، اسنادی مانند برنامه اصلاح الگوی مصرف انرژی و سیاست‌های کلی محیط زیست را به منظور کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای در کشور داریم و این اسناد راهگشای دستگاه‌ها برای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی است؛ چه لزومی برای الحاق ما به این تفاهم‌نامه بین‌المللی و ایجاد تعهد در این زمینه وجود دارد؟

یکی از اهداف توافق‌نامه پاریس، حصول اطمینان از جریان یافتن مستمر منابع مالی در مقیاس جهانی است تا کشورهای در حال توسعه بتوانند مشارکت خود را در عرصه کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای به ثمر برسانند؛ به گونه‌ای که بانک‌ها و موسسات مالی گوناگون جهانی و کشورهای توسعه یافته و حتی کشورهای در حال توسعه - که وضعیت اقتصادی مطلوبی دارند- تامین منابع مالی را عهده‌دار شوند تا کشورهای آسیب‌پذیر و کمتر توسعه‌یافته از این نظربی‌نیاز شوند.

افزون بر این، قبل از نشست پاریس کشورها فرصت داشتند حداکثر میزان مشارکت خود برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، منابع مالی مورد نیاز و نوع و میزان فناوری‌های مورد نیاز را به صورت داوطلبانه اعلام کنند که ایران به عنوان عضوی از جامعه جهانی میزان مشارکت خود در کاهش گازهای گلخانه‌ای را مبتنی بر اصل مسئولیت مشترک لیکن متفاوت و با توجه به توانمندی‌های ملی کشور و رعایت اولویت‌های توسعه اعلام کرد. به طور کلی پیوستن به توافق‌نامه پاریس زمینه‌ جلب و جذب منابع بین‌المللی مهیا را می کند ضمن اینکه می‌توانیم از این طریق فرصت ظرفیت‌سازی، توسعه و انتقال فناوری در همسویی با سیاست‌های کشور خود را بیش از پیش ایجاد کنیم.

همچنین در حال حاضر کشورها در زمینه تجارت کربن، توسعه انرژی‌های نو فعالیت‌های زیادی دارند و هیچ اشکالی ندارد که در کنار اصلاح و بهینه‌سازی مصرف روی انرژی‌های نو کار کنیم چون ایران یکی از کشورهایی است که از نعمت بیکران انرژی خورشید بهره‌مند است و می‌توانیم در زمینه تولید و صادرات انرژی با دنیا کار کنیم.

توافق‌نامه پاریس یک حرکت بشردوستانه و متعالی است که برای آینده کره زمین شکل گرفته و حاصل خرد بشری است. به همین دلیل حتی آقای ترامپ که از مخالفان سرسخت افزایش دما و تغییر اقلیم بود طی این مدت از مخالفت اصولی خود دست برداشته است و در عین حال که گفته از آمریکا توافق‌نامه پاریس خارج می‌شود ادعا کرده می‌خواهیم دوباره در این مورد رایزنی و چانه‌زنی کنیم و این طور نیست که ترامپ بخواهد کلا بحث گرمایش را تکذیب کند.

 علی‌رغم تصمیم دونالد ترامپ - رئیس جمهور آمریکا- برای خروج از تفاهم‌نامه پاریس معتقدید او از مخالفت اصولی خود در برابر گرمایش جهانی و تغییر اقلیم دست برداشته است؟ در حالی که قبل از این تصمیم، آقای ترامپ دست به لغو طرح گسترش انرژی‌های نو (طرحی که رئیس جمهور سابق در راستای کاهش مصرف سوخت‌های فسیلی بنیان گذاشته بود) زد!

اول اینکه شواهد دال بر وجود پدیده تغییر اقلیم و افزایش دمای کره زمین به قدری زیاد است که امکان انکار آن وجود ندارد. در شرایط حاضر همه جهانیان در وسط تغییر اقلیم قرار گرفته‌اند و باید برای کاهش اثرات سوء ناشی از آن تلاش کنند بنابراین فرصتی برای انکار وقوع تغییر اقلیم وجود ندارد. از سوی دیگر حرف‌های آقای ترامپ نشان می‌دهد که از مخالفت جدی اولیه و انکار بحث گرمایش جهانی دور شده است. برای همین است که ضمن خروج از توافق‌نامه پاریس فضا را برای رایزنی و چانه‌زنی مجدد در این حوزه باز می‌گذارد و قصد دارد مذاکره برای یک معاهده جدید را آغاز کند.

به طور کلی این حرکت دولت ترامپ را چطور ارزیابی می‌کنید؟

رفتار آقای ترامپ در این موضوع بسیار خودخواهانه است چون این معاهده را به ضرر اقتصاد و مردم آمریکا می‌داند و در حقیقت با این ادعا آمریکا را نسبت به جهان در اولویت قرار می‌دهد، این در حالیست که آمریکا یک مسئولیت تاریخی در موضوع مقابله با گرمایش جهانی و تغییر اقلیم دارد چون این کشور جزو اولین کشورهای صنعتی دنیا است و خیلی قبل‌تر از اینکه در کشورهای در حال توسعه صنایع و نیروگاه‌های عظیم شکل بگیرد و گاز گلخانه‌ای تولید شود، در این کشور این اقدامات انجام و گازهای گلخانه‌ای تولید شده است. به همین علت در مذاکرات کیوتو وپاریس به مسئولیت‌های متمایز کشورها در قبال کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اشاره شده؛ به این معنا که همه کشورها در میزان کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای مسئولیت یکسان ندارند بلکه کشورهایی مثل آمریکا و سایر کشورهای صنعتی در این مورد مسئولیت تاریخی دارند چون آن‌ها حداقل ۶۰ سال در تولید گازهای گلخانه‌ای جلوتر هستند و طبیعتا مسئولیت سنگین‌تری در قبال کاهش آن دارند.

چیزی که آقای ترامپ گفته کاملا منفعت‌طلبانه است و بسیاری از دانشگاهیان، ‌تشکل‌های مدنی و بسیاری از سیاستمداران آمریکایی این رویکرد را نقد کرده‌اند و معتقدند ادعای اینکه آمریکا مهمتر از جهان است، ادعایی غیراخلاقی و خودخواهانه است چون این استدلال جوابی برای نسل‌های آینده ندارد. در واقع مخالفت ترامپ با توافق‌نامه پاریس به خاطر به خطر افتادن منافع چند شرکت است که  از اشتباهات عامدانه او در محاسبات نشات می‌گیرد.

اگرچه تاکنون دبیر کل سازمان ملل و سران برخی کشورها مثل ایتالیا، فرانسه و آلمان به تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از توافق‌نامه پاریس اعتراض کرده‌اند اما آیا می‌توان انتظار داشت که فشارهای بیشتری به دولت آمریکا به خاطر این تصمیم‌گیری از سوی جامعه جهانی وارد شود؟

فشار اصلی از داخل آمریکا شکل گرفته است چون ایالت‌های‌ آمریکا یکی پس از دیگری پایبندی خود به توافق‌نامه پاریس را اعلام می‌کنند، شهرها و شهرداری‌ها به این توافق‌نامه می‌پیوندند و دانشگاه‌ها نیز حمایت از این معاهده را اعلام کرده‌اند حتی بعد از این تصمیم ترامپ، برخی از مشاوران او از کمیته مشورتی استعفا دادند چون حرکت ترامپ یک اقدام آشکار در مقابله با حقایق و واقعیت‌هایی است که دنیا پذیرفته است. تغییر اقلیم قابل انکار نیست و در حال حاضر بشر در وسط آثار منفی تغییر اقلیم قرار دارد.

از داخل آمریکا فشار روی ترامپ می‌آید و فکر می‌کنم فشار جدی خواهد بود. مردم و تشکل‌ها نقش مهمی در این شرایط دارند. آمریکا شوراهای غیردولتی حفاظت از محیط زیست و سازمان‌های مردم نهاد قوی دارد و به شدت با این تصمیم ترامپ مخالفت صورت می‌گیرد. این گروه‌ها ماه گذشته یک راهپیمایی درباره این موضوع انجام دادند. بعد از این تصمیم ترامپ نیز اعلام موضع تند کرده‌اند. در رسانه‌ها نیز فضای انتقادی علیه تصمیم رئیس جمهور آمریکا تشدید شده است بنابراین اولین فشارها به ترامپ از داخل آمریکاست و حتی دختر خودش نیز موافق تصمیم او نبوده است و در داخل کاخ سفید اختلاف نظرهای شدیدی در این مسئله وجود دارد.

این حرکت ترامپ، رودرویی بی‌دلیل و بی منطق با تصمیم جهانی محسوب می‌شود. در شرایطی که دنیا با حجم بالای تنش، درگیری و جنگ مواجه است، توافق چندجانبه کشورها درباره یک موضوع و قرار گرفتن آنها در کنار هم برای همکاری و مشارکت موضوع ارزشمندی به حساب می‌آید بنابراین در چنین شرایطی تصمیم دولت آمریکا برای خروج از توافق‌نامه پاریس، جایگاه این کشور را خدشه‌دار می‌کند. آقای ترامپ، خود و آمریکا را با این حرکت منزوی کرد و یک تصویر غیرمنطقی و غیراصولی از آمریکا به جای گذاشت. به عبارت ساده‌تر در شرایطی که مسئله محیط زیست می‌تواند موضوعی برای همگرایی و همکاری کشورها باشد،حرکت ترامپ یک واگرایی را در دنیا ایجاد کرد.

کشورهای مثل چین، هند و کشورهای اروپایی برای اجرای توافق‌نامه اعلام آمادگی کرده‌اند بنابراین جامعه جهانی تسلیم این حرکت ترامپ نخواهد شد. توافق‌نامه تحت هر شرایطی مسیر خود را طی خواهد کرد.

آیا امکان بازگشت دولت آمریکا از این تصمیم وجود دارد؟

بله، ممکن است آمریکا تحت فشارها مجبور به بازگشت به توافق‌نامه شود چون طرح‌های قبلی آقای ترامپ هم موفق نبوده و طرح‌ها و شعارهای انتخاباتی ترامپ یکی پس از دیگری با شکست مواجه شده است.

سازوکار قانونی پیش‌بینی شده در توافق‌نامه پاریس مانعی برای خروج آمریکا از این معاهده ایجاد می‌کند؟

آمریکا در سال ۲۰۱۶، به توافق‌نامه پیوست و تنها راه خروج از آن رعایت ماده ۲۸ توافق‌نامه پاریس است. طبق این ماده اعضا در صورتی که بخواهند از توافق‌نامه جدا شوند حدود چهار سال پس از جاری شدن توافق‌نامه این امکان برای آنها مهیا می‌شود بنابراین خروج از توافق‌نامه یک فرآیند چهارساله است و تا پایان دوره ریاست جمهوری ترامپ طول می‌کشد تا فرآیند خروج نهایی شود. افزون براین شرایط سیاسی داخل آمریکا و موضع‌گیری تند دبیرکل سازمان ملل، نه تنها در سرنوشت این موضوع بی‌تاثیر نیست بلکه نقش مهمی را ایفا می‌کند و باید ببینیم در آینده چه اتفاقی خواهد افتاد.

 

 

منبع: ایسنا