«گردوغبار» پديده زيست‌محيطي منحصر به ايران نيست؛ پديده‌اي فرامنطقه‌اي است که اکنون برخي کشورهاي خاورميانه را درگير کرده و ايران به‌واسطه جبر جغرافيايي، بيشتر از باقي کشورها در معرض خطر اثرات ناشي از آن است.
دریافت صفحه با کد QR
کنترل گردوغبار با مديريت منابع آب
15 تير 1396 ساعت 3:05
«گردوغبار» پديده زيست‌محيطي منحصر به ايران نيست؛ پديده‌اي فرامنطقه‌اي است که اکنون برخي کشورهاي خاورميانه را درگير کرده و ايران به‌واسطه جبر جغرافيايي، بيشتر از باقي کشورها در معرض خطر اثرات ناشي از آن است.
درگيري عربستان، اردن، سوريه، عراق، کشورهاي شمال آفريقا و حتي کشورهايی مثل ترکمنستان با پديده گردوغبار، چگونگي حل اين معضل و حتي تشخيص آن را با موانعي مواجه کرده است؛ موانعي که نه‌تنها در حوزه ديپلماسي جلوه کرده و ديده شده‌اند بلکه اختلالاتی جدي در مسير ارزيابي فني براي اندازه‌گيري و پايش ايجاد کرده‌اند. اگرچه براي حل اين مشکل ابتدا بايد چرايي شکل‌گيري مورد بررسي قرار گيرد و سپس چاره‌انديشي شود، بااين‌حال، شرايط ملتهب خاورميانه و مهم‌تر از آن جنگ با داعش در عراق و سوريه و همين‌طور تنش سياسي ميان ايران و عربستان و ناامني در مناطق کانوني، راه را براي دستيابي به اطلاعات دقيق از وضعيت کانون‌هاي توليد گردوغبار بسته است. باوجود تشديد تنش‌ها و وجود موانع بسيار، ايران به نسبت ساير کشورهاي درگير با اين پديده بيشتر موفق به شناسايي کانون‌هاي گردوغبار و ذرات ناشي از آن شده تا آنجا که شاخص‌هاي آلايندگي ۲۴ساعته اطلاعات مرتبط باوجود ريزگردها را در استان‌هاي مختلف نشان مي‌دهند و صددرصد استان‌هاي در معرض گردوغبار از آنالايزرهاي اندازه‌گيري‌کننده ذرات معلق کمتر از ۱۰ ميکرون بهره‌مند هستند. بااين‌حال، اگرچه پايش و اندازه‌گيري در بالاترين سطح ارزيابي مي‌شود، بايد مديريت صحيح منابع آب در دستور کار قرار بگيرد؛ تذکري که شينا انصاري، مديرکل دفتر پايش فراگير سازمان حفاظت محيط‌زيست به آن اشاره مي‌کند. او مي‌گويد: در صورت رهاسازي منابع آبي و سرريز آنها به تالاب‌هاي خشک‌شده در ايران و کشورهاي درگير با اين پديده به‌طور قطع گردوغبار کنترل شده و کاهش خواهد يافت.
براساس فعاليت ايستگاه‌هاي پايش کيفي در ايران، چگونه مي‌توان گردوغباري که از خارج از مرزهاي ايران وارد مناطق غربي کشور مي‌شوند را تشخيص داد؟ با توجه به اينکه حجم ۹۰ درصدي آلودگي گردوغبار خارج از مرزهاي ايران پيش‌بيني شده‌اند.
ايستگاه‌هاي پايش زميني، وضعيت بالفعل آلودگي در مناطقي که در جوار آن ايستگاه هستند را رصد مي‌کنند. اين ايستگاه‌ها به‌صورت متداول، پنج آلاينده شاخص را اندازه‌گيري مي‌کنند. مونوکسيدکربن، دي‌اکسيد گوگرد، دي‌اکسيد نيتروژن، ازن و ذرات معلق کمتر از ۱۰ ميکرون، مجموعه اين پنج آلاينده هستند. با توجه به اينکه در سال‌هاي اخير، پديده ريزگردها افزايش پيدا کرد، تعداد آنالايزرهاي اندازه‌گيري ذرات ۲,۵ ميکرون، با سرمايه‌گذاري انجام‌شده، افزايش يافت. درحال‌حاضر، ۳۱ استان کشور مجهز به ۱۹۰ ايستگاه پايش کيفي هواست و آنالايزرهاي اندازه‌گيري‌کننده ذرات معلق، کمتر از ۱۰ و ۲,۵ ميکرون، در استان‌هاي در معرض گردوغبار مورد استفاده قرار گرفته‌اند. به‌اين‌ترتيب صددرصد استان‌هايي که در معرض گردوغبار هستند، آنالايزرهاي اندازه‌گيري‌کننده ذرات معلق کمتر از ۱۰ ميکرون و ۸۴ درصد استان‌هاي در معرض گردوغبار، آنالايزرهاي اندازه‌گيري‌کننده ذرات کمتر از ۲,۵ ميکرون دارند.
آيا اطلاعاتي از نحوه پايش و چگونگي تشخيص ايجاد مراکز ريزگرد در کشور عراق و ديگر کشورهاي همسايه که منبع توليد گردوغبار هستند، در اختيار داريد؟
پايش به دو صورت انجام مي‌شود؛ بخشي از پايش به‌صورت زميني و بخشي از پايش ماهواره‌اي است. در پايش ماهواره‌اي، اطلاعات از ماهواره‌ها دريافت مي‌شود. درحال‌حاضر، براي پايش استان‌هاي خوزستان و سيستان‌وبلوچستان با همکاري ژاپن، از سيستم‌هاي خاص سنجش از دور که با تفکيک مکاني بالا، به رصد مي‌پردازند، استفاده مي‌شود و بر‌اين‌اساس براي ارزيابي گردوغبار فرامنطقه‌اي بايد از سيستم‌هاي سنجش از راه دور يا از سيستم‌هاي اپتيکي ليزري استفاده کرد. تأمين اين سيستم‌ها هزينه‌بردار است اما با توجه به اينکه ايران در معرض گردوغبار قرار دارد و در کمربند خشک زمين قرار گرفته، بررسي آثار فرسايش بادي در حال پيگيري است. براي اين پيگيري هم با کمک ژاپن به‌صورت پايلوت، دو استان سيستان‌وبلوچستان و خوزستان انتخاب شده‌اند. استان سيستان‌وبلوچستان با طوفان گردوغبار مواجه بوده و جنس گردوغبار در اين منطقه، متفاوت از غرب ايران است؛ ذرات گردوغبار اين استان جنوب‌شرقي، دانه‌درشت‌تر از گردوغبارهاي آمده به منطقه زاگرس هستند. بااين‌حال، فعاليت عمده‌اي که زير نظر دفتر پايش فراگير انجام شده، اين است که رشد قابل‌توجهي در تأسيس و راه‌اندازي ايستگاه‌هاي پايش‌هاي سرزميني ديده مي‌شود. درمجموع، ايستگاه‌هاي پايش سرزميني شاخص‌هاي ۲۴ ساعته اعلام مي‌شود و به‌تازگي هم اطلاعات دقيق و به‌روزشده اين ايستگاه‌ها به‌صورت آنلاين روي سايتي که اخيرا راه‌اندازي شده، قرار مي‌گيرد. آدرس اين سايت هم aqm.doe.ir است؛ بنابراين اطلاعات ۱۹۰ ايستگاه به‌صورت آنلاين و دقيق منتشر مي‌شود و هر ساعت به‌روز خواهد شد. اين سايت هم براي سازمان هواشناسي، وزارت بهداشت و هم عموم مردم مورد نياز بوده و مورد استفاده قرار خواهد گرفت.
فعاليت‌هاي دفتر پايش فراگير چگونه با کنترل و کاهش پديده گردوغبار
مرتبط مي‌شود؟
ابتدا سؤال اين بود که منابع انتشار گردوغبار کجا هستند؟ آيا منابع فقط محدود به تالاب‌هايي است که خشک شده‌اند؟ تمام اين سؤالات به مطالعه و پژوهش نياز دارد و در مراکز علمي و آموزشي مورد بررسي قرار مي‌گيرند؛ ابتدا ذرات معلق موجود اندازه‌گيري مي‌شوند و سپس ذرات گردوغبار آناليز مي‌شوند تا بتوان به اين سؤال پاسخ داد که منشأ آن کجاست؟ اگر بقاياي موجود زنده در آن ديده شود، اين سؤال مطرح خواهد شد که آيا از تالاب‌ها برخاسته يا منشأ جاي ديگري بوده است؟ حتي گفته مي‌شود در برخي ذرات معلق گردوغبار، ذرات فلزات سنگين هست. براي سنجش اين مورد از فيلترهايي که در ايستگاه‌هاي پايش کيفي بود، استفاده شد. همچنين ذرات گردوغبار در آزمايشگاه‌هاي فلزات سنگين اندازه‌گيري شد و اين سؤال طرح شد که آيا در ذرات معلق گردوغباري که وارد پنج استان موردمطالعه‌شده، فلزات سنگين وجود دارد و اگر وجود دارد در حد استاندارد هست يا نه؟ نکته‌اي که شما به آن اشاره کرديد، انجام‌شدني است؛ اينکه بتوان به اين اطلاعات دست يافت که منشأ گردوغبار کجاست؟
دفتر پايش فراگير بر‌اين‌اساس در حوزه جمع‌آوري اطلاعات دقيق و علمي و هم در حوزه تصميم‌سازي اختيار دارد؟
به عبارتي پايش زيربناي تصميم‌گيري‌هاي مديريتي است. هنگامي که اعلام مي‌شود رخدادهاي گردوغبار در منطقه‌اي بالاست، ابتدا بايد ايستگاه پايش کيفي در آن منطقه راه‌اندازي شود. بر‌اين‌اساس شهرستان‌هايي که رخدادهاي گردوغبار در آن زياد است بايد پايش شوند. هنگامي که مشخص مي‌شود در برخي مناطق ميزان گردوغبار بسيار بالاست، تصميم‌هاي مديريتي اتخاذ خواهد شد و رسيدگي به اين مناطق بايد ذيل سند ملي گردوغبار در اولويت قرار بگيرند. همچنين اقداماتي که بايد براي کنترل گردوغبار انجام شود، مانند مالچ‌پاشي، زير نظر ستاد مقابله با گردوغبار است.
آيا با رهاسازي منابع آبي به‌سمت تالاب‌هاي خشک‌شده در ايران و کشورهاي همسايه به‌ويژه عراق مي‌توان اميدوار به کنترل پديده گردوغبار يا کاهش آن بود؟
حتما همين‌طور است. مشکلات زيست‌محيطي متعددي، اين سال‌ها بر منطقه خاورميانه حاکم شده است؛ خشکسالي، کاهش ميزان بارندگي و تغيير شرايط اقليم ازجمله اين مشکلات است. ميزان تخريبي که ناشي از افزايش دامنه تأثيرگذاري اين مشکلات است، به مديريت ناصحيح منابع آبي بازمي‌گردد. به‌هر‌حال، کاهش پوشش گياهي و خشکسالي باعث شده با وزش بادي اطراف تالاب‌هاي خشک‌شده، خاک جابه‌جا شود و ايجاد گردوغبار کند. اگر بتوان مديريت صحيح منابع آبي داشت، مي‌توان به کاهش و کنترل گردوغبار اميدوار بود. با اين همه گردوغباري که اکنون ديده مي‌شود، ناشي از مشکلاتي است که سال‌هاي گذشته اتفاق افتاده و آثار آن امروز ديده مي‌شود. بر‌اين‌اساس اگر مديريت صحيح منابع آبي اجرا شود و در ديگر حوزه‌ها هم توجه به حيات و بقاي اکوسيستم هر منطقه مورد توجه باشد، نه طي بازه زماني کوتاه اما در ميان‌مدت مي‌توان پديده گردوغبار را کنترل کرد و کاهش داد.
براي کنترل گردوغبار در کشورهاي همسايه آيا بيشتر از روش‌هاي بيولوژيک و طبيعي مثل درختکاري براي تثبيت خاک استفاده مي‌شود يا اينکه روش‌هاي شيميايي مانند مالچ‌پاشي مورد استفاده قرار مي‌گيرد؟
متأسفانه شرايط امني بر منطقه خاورميانه حاکم نيست. قسمت عمده کانون‌هاي گردوغبار در کشور عراق، سوريه و اردن است و اينکه از چه روش‌هايي براي کنترل گردوغبار استفاده مي‌شود به سياست‌هاي داخلي هر کشور بازمي‌گردد. قطعا تصميم‌گيري‌ها در سطح منطقه‌اي با راهبري برنامه محيط‌زيست سازمان ملل متحد مي‌تواند مؤثر باشد.
مقابله با گسترش ريزگردها بيشتر از چه طريق است؟
بهتر است مجموعه روش‌هاي تلفيقي (بيولوژيکي و ساير روش‌هاي مديريتي) به موازات هم پيگيري شوند. همچنين بهتر است از مالچ‌هايي استفاده شود که با طبيعت آن منطقه خاص سازگار هستند اما اجرايي‌شدن اين هم به توانايي اقتصادي هر کشور و کمک‌هاي بين‌المللي بستگي دارد.
منبع: وقایع اتفاقیه
کد مطلب: 63156