مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه گفت: برای مقابله با بحران آب، طرح احیای دریاچه ارومیه می‌تواند به عنوان مدلی موفق در سراسر کشور اجرا شود.

 مسعود تجریشی در نشست خبری به بررسی اخرین وضعیت دریاچه ارومیه پرداخت و افزود: مشکل کم آبی یکی از چالش‌های اصلی کشور است که در برنامه ششم توسعه نیز به آن اشاره شده است.

وی اطهار کرد: ادامه چالش کم آبی مشکلات محلی، منطقه ای ، سیاسی و در نهایت امنیتی به همراه خواهد داشت که اگر چاره ای برای آن اندیشیده نشود باید به جای مدیریت ریسک، مدیریت بحران داشته باشیم.
تجریشی تاکید کرد: مردم متوجه بحران کم آبی، تغییرات اقلیم و مشکلات ناشی از نداشتن اب برای بخش کشاورزی شده اند بنابراین مساله مهم ایجاد راهکار برای برون رفت از این چالش ها است.
وی افزود: بر این اساس ستاد احیای دریاچه ارومیه به عنوان یک طرح موفق قابلیت تبدیل شدن به یک مدل در سراسر کشور را دارد و می توان با الگوبرداری از آن میزان مصرف اب را کاهش داد.
محیط زیست به تنهایی تاوان کاهش بارندگی ندهد

تجریشی گفت: وقتی بارندگی کاهش می یابد، نباید محیط زیست کشور به تنهایی تاوان آنرا بدهد بلکه باید تمام بخش ها تحمل کنند.
وی افزود: اما اینکه چگونه این تحمل صورت گیرد مقوله بسیار مهمی است که در برخی موارد این موضوه راهکارهای ستاد را به چالش کشیده است.
تجریشی با اشاره به اینکه هم اکنون از واژه تثبیت برای دریاچه ارومیه استفاده می کنیم، گفت: تراز آب دریاچه ارومیه در سال ۹۱ یک میلیارد و ۲۷۳میلیون متر مکعب بود و امسال یک میلیارد و ۲۷۶ میلیون متر مکعب است ، اما نکته اساسی این است که دیگر سالانه ۴۰ سانتی متر آب را از دست نمی دهیم و دریاچه به شرایط تثبیت رسیده است که البته باید در این فرایند، تبخیر یک متر در سال را نیز در نظر بگیریم.
وی افزود: دریاچه ارومیه یک دریاچه ترمینال است یعنی باید با اب باران و روانآب ها تغذیه شود، اما دیگر تا آخر شهریورماه آب بارانی وارد آن نمی شود و در عین حال به علت گرمای هوا و شدت تبخیر حجم آب نیز کاهش می یابد.
وی با تاکید بر اهمیت احیای ریاچه ارومیه گفت: متخصصان گفته بودند که اگر در مدت دو تا سه سال دریاچه تثبیت نشود، دیگر احیای آن غیرممکن است، به عنوان مثال دریاچه آوانس در کالیفرنیا همین مشکل را پیدا کرد و نتوانستند در زمان تعیین شده آن را تثبیت کنند و امروز مجبور هستند چند برابر تثبت آن خرج کنند تا گرد و غبار به هوا بلند نشود.
 
اجرا نشدن طرح به کاشت

تجریشی افزود: یکی از طرح هایی که قرار بود در ستاد احیای دریاچه ارومیه اجرا شود طرح به کاشت بود که ابتدا به عنوان طرح نکاشت مطرح شده بود؛ بر اساس این طرح قرار شد در سال سوم احیای دریاچه ارومیه اب از سدها به سمت دریاچه رهاسازی شود که بر این اساس باید میزان آبی که به کشاورزان داده می شد کاهش یابد، یعنی اگر پنج واحد آب داده می شد دو تا سه واحد را ندهند و اگر خسارتی متوجه کشاورز شد، ستاد آن را تقبل کند اما به علت یک سری فشارهای سیاسی از سوی برخی نمایندگان در دوره قبلی مجلس شورای اسلامی، این طرح اجرا نشد.
وی اظهار کرد: براساس چنین طرحی در امریکا و استرالیا، مبلغی به عنوان خسارات زیست محیطی تعیین می شود که در این فرایند دولت ها آب را از مصرف کنندگان خریداری می کنند و در زمان تنش آبی به سمت محیط زیست رها می کنند.
تجریشی گفت: در سال ۹۵ حدود ۱۸ درصد مصرف اب در بخش کشاورزی را کاهش دادیم و به جای اجرای طرح به کاشت با همکاری وزارت نیرو ورودی و رها سازی آب به سدها را مدیریت کردیم و به اندازه نیاز کشاورزان به آنها آب داده می شود.
وی افزود: به عبارتی، فراوانی آب موجب شده بود ۲۵ درصد بیشتر از نیاز آبی به کشاورز آب داده شود که این مساله باعث شد سالانه ۷۰ میلیون متر مکعب آب در سال تبخیر شود حتی موجب کاهش کیفیت محصولات نیز شده بود به طوری که پروتیین موجود در گندم ۳۰ درصدد کاهش یافته بود.
نقش تغیر اقلیم در خشک شدن دریاچه ارومیه

تجریشی اظهار کرد: برخی معتقدند تغییر اقلیم بیشترین اثر را در خشک شدن دریاچه ارومیه داشته است، حدود هشت سال پیش که درباره وضعیت دریاچه ارومیه صحبت می کردیم متخصصان مقصر این وضع را تغییر اقلیم می دانستند، در واقع مستننداتی وجود داشت که ۹۵ درصد علت خشک شدن دریاچه تغییر اقلیم است.
وی گفت: میانگین بارندگی در سال های ۸۴ تا ۸۸ حدود ۳۰۰ میلیمتر بود، اما تراز دریاچه ۱۸۰ سانتمیتر کاهش یافت، در سال های ۸۸ تا ۹۲ بارش ها ۱۰ درصد افزایش یافت و به ۳۴۰ میلیمتر رسید اما تراز دریاچه ۱۳۰ سانتیمتر کاهش یافت؛ در سال های ۹۲ تا ۹۶ بارش به ۲۶۷ میلیمتر رسید اما تراز دریاچه از ۱۰ سانتی متر بیشتر کاهش نیافت و این در حالی است که بارندگی در سال ۸۸ تا ۹۲ بیش از ۲۰ درصد کاهش یافته بود.
وی تاکید کرد: به عبارت دیگر، نباید خود را به بارش وابسته کنیم، یک محقق ایرانی در دانشگاه کالیفرنیا که اکنون در دانشگاه تهران تدریس می کند، پیرو تحقیق روی ۱۳ هزار سال تغییرات بارش در حوضه آبریز دریاچه ارومیه به این نتیجه رسید که این حوضه هر سه، ۶ و ۱۱ سال تناوب خشکی دارد، یعنی دریاچه همیشه نوسانات بارش را داشته اما خشک نشده بود.
تجریشی گفت: در سال های ۷۲-۷۳ بارش های شدید موجب ورود سیلاب ها و روانآب های زیادی به دریاچه شد، اما زمانی که روی رودخانه ها سد می زنیم در واقع سیلاب ها مهار می شود و در صورت نیاز، رها سازی صورت می گیرد که بر این اساس به مرور الگوی کشاورزی از زراعت به سمت باغداری تغییر کرد و بعد از آن به سمت محصولات آب بر پیش رفت.
وی اظهار کرد: بنابراین تغییر اقلیم کار خودش را می کند و کشاورزان هم به سمت تغییر الگوی کشت می روند، یعنی هم روانآب ها ۲۰ درصد کاهش داشته اند و هم اینکه میزان آب های تجدید پذیر کشور از ۸.۷ میلیارد متر مکعب در مدت ۲۰ سال به حدود هفت میلیارد متر مکعب کاهش یافته است یعنی ۱.۷ میلیارد متر مکعب کاهش ورودی آب به دریاچه داشتیم که این سهم تغییر اقلیم است .
وی افزود: از سوی دیگر کشاورزان نیز به ۳۰۰ هار هکتار کشت آبی را به ۴۸۰ هزار هکتار توسعه دادند یعنی هر هکتار ۱۰ هزار متر مکعب به آب بیشتری نیاز داشته بنابراین ۱.۸ میلیارد مترمکعب هم آب بیشتر مصرف شده است بنابراین می توان گفت که هم تغیر اقلیم و هم سیاست های نادرست در توسعه کشاورزی به صورت سهم ۵۰ درصدی موجب خشک شدن دریاچه ارومیه شدند.
تجریشی گفت: در تمام حوضه آبریز دریاچه ارومیه میزان مصرف اب برای بخش های صنعت، شرب و بهداشت حدود ۵۰۰ میلیون متر مکعب است در حالی در بخش کشاورزی پنج میلیارد متر مکعب اب مصرف می شود یعنی از کل اب موجود ۹۰ درصد بدر بخش کشاورزی و بقیه در سایر بخش ها استفاده می شود.
 
محصولات آب بر اقتصاد کشاورزان را بهبود نبخشید

مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه اظهار کرد: درآمد هر متر مکعب کشاورزی یک دلار است که استاندارد جهانی است اما در کشور ما ۲۰ سنت و برای دریاچه ارومیه ۱۵ سنت است.
وی افزود: برخی منتقدان می گویند اقدامات ستاد احیای دریاچه ارومیه کشاورزی را در منطقه از بین برده است در حالی که باید بدانیم کشاورزی باید روی پای خودش بایستد، به عنوان مثال چغندر قند کاشته و به اصفهان و مشهد فرستاده می شد در حالی که هزینه وارد کردن ۳۰۰ هزار تن شکر خام به کشور ۱۸ میلیون دلار است اما بدون احتساب هزینه آب مصرف شده و خسارات حمل و نقل ۲۰ میلیون دلار تمام می شود اما همین محصولات آب بر نتوانسته اقتصاد کشاورزان منطقه را بهبود ببخشد.
هزینه کرد دو هزار میلیارد تومان

تجریشی گفت: در سه سال گذشته دو هزار میلیارد تومان برای دریاچه ارومیه هزینه شد که از این میزان ۴۰۰ میلیارد تومان برای مکانیزه کردن و استفاده از فناوری های روز دنیا در بخش کشاورزی هزینه شده است.
 
ستاد برنامه ای برای انتقال پساب صنعتی به دریاچه ندارد

وی افزود: یکی از نقدی ها به ستاد احیای دریاچه ارومیه این است که ستاد فاضلاب ها را به سمت دریاچه می فرستد در حالی که فاضلابی که تصفیه می شود ۹۹.۹۹ درصد آن آب و فقط یک دهم درصد مواد آلی است بنابراین استفاده مجدد از آن اشکالی ندارد، از آب رودخانه می سی سی پی بیش از ۴۰ بار استفاده می شود ، شهر آریزونا در امریکا پساب را تصفیه و به زمین تزریق می کند و با آب جدید مخلوط و دوباره وارد شبکه شرب می شود.
تجریشی ادامه داد: اما ستاد هیچ برنامه ای برای انتقال پساب صنعتی به دریاچه ندارد چون این پساب ها خطرناک هستند و اگر تصفیه نشوند و بدون مدیریت وارد چرخه مصرف شوند عواقب بدی برای اکوسیستم خواهند داشت، این روند قوانین سختی دارد که سازمان حفاظت محیط زیست و شهرک های صنعتی باید آن را مدیریت کنند.
وی گفت: برای ۱۳ شهر برنامه تصفیه فاضلاب داریم که قرار است از این محل ۲۵۰ تا ۳۰۰ میلیون متر مکعب اب وارد دریاچه شود، قرار است فاضلاب های این شهرها جمع اوری، تصفیه و با لوله به دریاچه وارد شود که این کار در مهاباد انجام شده و در تبریز و ارومیه با شدت پیش می رود.
تجریشی با اشاره به اینکه اعتبار اجرای این طرح تامین نشده است گفت: اما به علت اهمیت موضوع در نشستی از وزارت نیرو درخواست کردیم بسته ای تعریف کند تا از سرمایه گذاران بخش خصوصی و مردم استفاده شود.
وی گفت: برای اطمینان از سالم بودن آب تصفیه شده یک دانشگاه استرالیایی با همکاری دانشگاه تبریز، ارومیه و تهران، اب و آثاری را که می تواند از لحاظ میزان فسفر و نیتروژن داشته باشد، مورد بررسی قرار دهند.
هفت میلیارد دلار هزینه احیای دریاچه در مدت ۱۰ سال
تجریشی افزود: براوردها نشان می دهد میزان اعتبار احیای دریاچه برای مدت ۱۰ سال پنج تا هفت میلیارد دلار است که در این راستا باید سلامت مردم جدی گرفته شود، و از انجا که روان شدن تپه های ماسه ای جای نگرانی داشت، مطالعاتی در مدت پنج سال منتهی به سال ۹۵ انجام شد که متوجه شدیم متناسب با کاهش سطح دریاچه میزان برگشت تشعشات از کف دریاچه افزایش یافته است ، یعنی با کاهش ۲.۵ برابری سطح دریاچه میزان بازگشت تشعشات چهار برابر افرایش داشته است.
وی گفت: اولین تبعات آن اب مروارید چشم است که در دریاچه آرال و امریکا هم دیده شده ، دومین مشکل افزایش درصد اشعه یو وی است که بروز سرطانزا پوست در این حالت ثابت شده است، بروز گرد و غبار و ورود آن به معده نیز می تواند سرطانزا باشد موضوعی که در آرال اتفاق افتاد.
تجریشی اظهار کرد: همچنین در بخش بالادستی دریاچه ارومیه کشاورزی صورت می گیرد بنابراین تمام سموم مصرف شده در بستر آن ته نشین شده اند که با گرد و غبار به هوا بلند خواهند شد، این مساله در دریاچه آرال باعث شد تا کودکان ناقص الخلقه به دنیا آید.
وی گفت: دانشگاه علوم پزشکی تبریز از سال گذشته اقدام به اجرای طرح کوهورت کرده است تا بر اساس آن تاثیرات خشک شدن دریاچه روی سلامت افراد را مورد بررسی قرار دهد که نتایج تا حدودی نگران کننده است و با توجه به اهمیت موضوع این تحقیقات را به سمت مطالعه روی دام، گیاه و خاک نیز سوق دادیم.
مدیر دفتر برنامه ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه افزود: دانشگاه های علوم پزشکی تبریز و ارومیه با همکاری همدیگر از حدود یک ماه و نیم گذشته کمیته سلامت ایجاد کرده اند .

 

منبع: ایرنا