به گفته رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک موسسه تحقیقات خاک و آب، از ۲۲ میلیون هکتار زمین‌های کشاورزی مورد مطالعه فقط ۱,۲ میلیون هکتار، خاک بدون محدودیت برای کشت دارند.

به گفته رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک موسسه تحقیقات خاک و آب، از ۲۲ میلیون هکتار زمین‌های کشاورزی مورد مطالعه فقط ۱,۲ میلیون هکتار، خاک بدون محدودیت برای کشت دارند.

کامران افتخاری  بیان کرد: تقریبا خاک ۱,۲ میلیون هکتار از اراضی کشاورزی واقع در دشت‌های کشور، فاقد محدودیت است و می‌توان آنها را خاک مناسب نامید.

وی افزود: ۲۲ میلیون هکتار از زمین‌های کشاورزی ایران مورد مطالعه خاکشناسی قرار گرفته است که بخشی از آنها بدون محدودیت بوده است. بقیه خاک‌های کشور بسته به شرایط، محدودیت‌های نظیر شوری خاک و غیره برای کشت دارند.

افتخاری با اشاره به اینکه محدودیت منابع خاک بسیار شدیدتر از آب است، امید به تجدیدشوندگی خاک را بسیار ضعیف دانست.

وی افزود: در آب امید داریم که سالانه منابع تجدید شوند اما درباره خاک، هر سانتی‌متر مربعی که از دست می‌رود، به نوعی ذخایر خود را هدر داده و از بین برده‌ایم، بدون اینکه امیدی به تجدید آن داشته باشیم.

به گفته رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک موسسه تحقیقات خاک و آب، تصور زرخیز بودن خاک ایران به‌ویژه برای کشاورزی درست نیست. عمده خاک‌های ایران برای عملیات کشت نیازمند اقدامات اصلاحی هستند و این مسئله هزینه تولید محصولات کشاورزی در ایران را در مقایسه با سایر کشورهای جهان، افزایش می‌دهد.

وی یادآور شد: بنیه غذایی خاک‌های ما ضعیف است. شرایط ترمودینامیکی حاکم بر کشور به گونه‌ای است که اجازه تحول و تکامل سریع به خاک نمی‌دهند. خاک‌های ما از نظر هوا دیدگی خیلی ضعیف هستند. خاک‌های ایران در مقایسه با اروپا از نظر تامین مواد غذایی برای گیاه عمدتا ضعیف هستند و ناگزیر هستیم به زمین کود بدهیم. زیرا روند و سرعت انحلال کانی‌ها و تبدیل شدن آنها به عناصر غذایی قابل دسترس برای گیاهان، در کشور ما خیلی کم است.

افتخاری عنوان کرد: عمق خاک‌های ایران در مناطق مختلف متفاوت است . به صورت محلی خاک‌های بسیار خوبی داریم. خاک‌های آلفی سول، خاک‌های بسیار خوبی هستند. در خیلی از جاها ورتی سول‌ها خاک‌های خوب و عمیقی هستند. در آریدی سول‌ها و اینسپتی سول‌ها، خاک‌های عمیق خوبی برای کشاورزی می‌توانیم داشته باشیم. ولی در آنتی سول‌ها معمولا این گونه است که شرایط خیلی خوب نیست.

وی اضافه کرد: اگر خاک، ضخامت کمتر از ۱۰ سانتی متر داشته باشد، در دسته خاک‌ها طبقه‌بندی نمی‌شود و چنین ترکیباتی را خاک به حساب نمی‌آوریم. خاک با سگمنت و رسوب دو چیز متفاوت است. نمی‌شود اینها را معادل هم قرار داد. مردم ما هرچیزی که قهوه‌ای باشد را خاک به حساب می‌آورند اما خاک باید شرایط و ویژگی‌هایی داشته باشد.

رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک موسسه تحقیقات خاک و آب افزود: خاک باید دارای قابلیت‌هایی باشد تا به آن خاک بگوییم. خیلی از مناطق کوهستانی حاشیه کوهپایه‌ها که عمدتا سگمنت و رسوب هستند. آنچه در این مناطق وجود دارد خاک نیست. بخش عمده کشاورزی در این مناطق بر روی رسوبات زمین‌شناسی انجام می‌شود و نمی‌توان این ترکیبات را خاک اطلاق کرد. خاک شرایط خاص و ویژه‌ای دارد.

عمدتا رهاسازی رسوب سدها برای زمین‌های کشاورزی پایین دست مشکل ایجاد می‌کند. به گفته افتخاری رهاسازی رسوبات سدها لزوما باعث ایجاد مشکل برای زمین‌های کشاورزی نمی‌شود بلکه این اندازه ذرات رسوبات است که می‌تواند برای مردم مشکل‌‎ساز شود.

وی اضافه کرد: رسوب‎گذاری به نوعی امکان نو شدن مجدد را برای خاک فراهم می‌کند. این رسوبات به عنوان مواد مادری تجدید شده، می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند. مگر اینکه این رسوبات شن و ماسه باشد که ماده‌ای حاصلخیز نیست و برای خاک مشکل ایجاد می‌کند.

رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک موسسه تحقیقات خاک و آب گفت: رسوبات به دلیل ترکیب مینرالوژیکی که دارند، وقتی وارد خاک‌ها می‌شوند، در فرآیند هوازدگی به عنوان منبع تامین عناصر غذایی در خاک‌ها می‌توانند مورد استفاده قرار گیرند.

وی به این پرسش که آیا از رسوبات می‌‎توان در گلدان و باغچه برای حاصلخیزی بیشتر استفاده کرد، این گونه پاسخ داد: رسوبات درشت بافت مثل قلوه سنگ سنگریزه (که طبقه بندی‌های مختلفی دارد) در کشاورزی عامل مزاحم است. اما اگر رسوب ریز بافت باشد، بستر مناسبی برای کشاورزی است. در واقع با اصطلاح عامیانه می‌توان گفت گل و لای بستر مناسبی برای توسعه کشاورزی به حساب می‌آید.

برخی کارشناسان علت کم بودن میزان نفوذ آب در خاک‌های کشور و وقوع پدیده سیل را به جوان بودن خاک‌های ایران نسبت می‌دهند اما افتخاری بر این باوراست: نفوذپذیری ارتباطی با جوان بودن خاک نداشته و بافت و ساختمان خاک در این پدیده نقش دارند.

وی افزود: در دلتاها، آبرفت‌های جوانی داریم که وضعیت حاصلخیزی خوبی دارد و مورد کشت و کار قرار می‌گیرد. مثال معروف آن رودخانه نیل است. کشاورزی کشور مصر بر روی دلتای رودخانه نیل است. در این منطقه خاک جوان وجود دارد اما این خاک حاصلخیز است و محصول خوبی عمل می‌آورد.

رئیس بخش تحقیقات تشکیل، طبقه‌بندی و شناسایی خاک موسسه تحقیقات خاک و آب تاکید کرد: بین جوانی خاک و نفوذپذیری خیلی ارتباط وجود ندارد. نکته اساسی که وجود دارد این است که در خاک‌های جوان ایران با سگمنت مواجه هستیم. یعنی خاک‌های جوان ایران تحول و تکامل ندارند و افق‌های ژنتیکی که در خاک‌های تکامل یافته می‌بینیم، در این خاک‌ها دیده نمی‌شود.

وی ادامه داد: خاک‌های جوان ایران بعضا در مناطقی واقع شده‌اند که زیر آنها لایه‌های نفوذناپذیر تخته سنگ و افق‌های مختلف پتروکلسیک یا پتروژیپسیک و لایه‌های مقاوم نسبت به هوا دیده می‌شود. عمدتا به این دلیل نفوذپذیری در خاک‌های جوان بسیار کم عمق کاهش می‌یابد.

افتخاری به این پرسش که آیا وجود لایه‌های کلسیک و ژیپسیک محدودیت برای کشاورزی ایجاد می‌‎کند، این گونه پاسخ داد: لایه‌های کلسیک و ژیپسیک اگر خیلی سخت باشند و جلوی نفوذ ریشه را بگیرند، برای کشاورزی محدودیت به شمار می‌روند.

 

منبع: ایانا