مطالعه تازه‌ای در آمریکا نشان داد بزرگترین مخزن آبی محیط به خشکی جهان، در دو دهه گذشته به آهستگی در حال تبخیر بوده است که این امر مربوط به افزایش دمای ناشی از تغییرات اقلیمی است. از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵ سالانه حدود ۷ سانتی متر و در مجموع ۱,۵ متر از سطح آب خزر کاسته شده است.

به گزارش زیست آنلاین، بنابر تحقیق تازه دانشمندان آمریکایی، از سال ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵ سالانه حدود ۷ سانتی متر و در مجموع ۱,۵ متر از سطح آب خزر کاسته شده است. در حال حاضر، سطح فعلی آب خزر تنها یک متر از پایین‌ترین میزان ثبت شده که در اواخر دهه ۱۹۷۰ میلادی بوده بالاتر است.

تبخیر روزافزون دریای خزر ناشی از افزایش دمای جهانی است. بر طبق داده‌های این مطالعه، در دو دوره مورد مطالعه در این تحقیق یعنی سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵، میانگین افزایش دما در سطح دریاچه در حدود یک درجه سلسیوس بوده است. به گفته نویسندگان این مقاله، این افزایش دما احتمالا ناشی از تغییرات اقلیمی است.

این تحقیق تازه در Geophysical Research Letters مجله انجمن ژئوفیزیک آمریکا به چاپ رسیده است؛ نویسندگان مقاله می‌گویند به نظر می‌رسد تبخیر ناشی از گرم شدن هوا دلیل اصلی کاهش سطح آب بوده و این کاهش احتمالا با گرم‌تر شدن زمین بیشتر هم خواهد شد.

کلارک ویلسون ژئوفیزیکدان در آستین و یکی از نویسندگان مقاله مذکور می‌گوید: "از دیدگاه ما به عنوان متخصص ژئوفیزیک، این دریاچه جای جالبی است زیرا می‌توان میزان کلی آب آن را اندازه‌گیری کرد. عامل کنترل کننده سطح آب دریاچه که باعث می‌شود سطح آن در آینده سطح بالا یا پایین برود، تبخیر است که تقریبا به طور کامل متاثر از دمای هواست".

دریای خزر که بین اروپا و آسیا قرار دارد با مساحت ۳۷۱ هزار کیلومتر مربع، تقریبا به اندازه ایالت مونتانای آمریکاست.در چند صد سال اخیر، سطح آب این دریاچه دستخوش نوسانات زیادی بوده اما مطالعات قبلی نتواستند علت اصلی تغییرات سطح آب را مشخص کنند.

پنج کشور، دریای خزر را احاطه کرده‌اند و این دریا از منابع طبیعی سرشار و حیات وحش متنوعی برخوردار است. در این دریا همچنین منابع نفت و گاز وجود دارد و خزر یکی از منابع مهم ماهیگیری برای کشورهای همجوار این دریا به شمار می‌رود.

این تحقیق تازه زمانی آغاز شد که ویلسون و جیانلی چن، نویسنده اصلی این مقاله، از مرکز تحقیقات فضایی در دانشگاه تگزاس در آستین به همراه دیگر محققان، از دریای خزر برای سنجش داده‌های ماهواره‌های دوقلوی GRACE که ماموریتش در سال ۲۰۰۲ آغاز شده بود، استفاده کردند. این محققان با مقایسه داده‌های GRACE با ارزیابی‌های زمینی، به ارتقای دقت داده‌های ماهواره‌ای کمک کردند.آنها در حین مطالعات خود، مشاهده کردند که سطح آب دریای خزر دچار تغییرات قابل ملاحظه‌ای شده است.

ویلسون می‌گوید: "به محض اینکه ارزیابی خود را آغاز کردیم، جیانلی چن گفت این همه تغییرات ناشی از چیست؟ همین امر ما را واداشت که به دنبال پاسخ این پرسش برویم که دلیل این تغییرات چند متری در سطح آب خزر چیست. این دریاچه جای جالبی است و مدت‌ها بر روی آن مطالعه انجام شده است اما دلیل این امر تا پیش از این، روشن نشده بود".

محققان سه عامل موثر بر سطح آب خزر را بررسی کردند: آب ورودی از رودخانه‌ها، بارندگی و تبخیر.

آنها اطلاعات مربوط به تغییرات سطح آب که از ماهواره‌ها گرفته شده بود، آمار بارندگی و میزان آب ورودی رودخانه‌ها به خزر را از روی مدل‌های آب و هوایی بررسی کردند. محققان سپس این امر را که هر یک از این عوامل، طی سال‌های ۱۹۷۹ تا ۲۰۱۵، چه میزان بر تغییرات سطح آب خزر تاثیر داشته بررسی کردند.

آنها دریافتند که سطح آب خزر طی سال‌های ۱۹۷۹ تا ۱۹۹۵ در حدود ۱۲ سانتی متر افزایش داشته است. اما در سال ۱۹۹۶ سطح آب شروع به افت کرد و تا سال ۲۰۱۵، سالانه ۷ سانتی متر کاهش یافت. بر طبق آمارهای ثبت شده، از ۱۹۹۶ تا ۲۰۱۵ سطح آب خزر ۱,۵ متر کاهش پیدا کرد.

تبخیر به نیمی از این کاهش سطح آب کمک کرده در حالی که تاثیرات ترکیبی کاهش بارندگی و آب ورودی رودخانه‌ها عامل نیمی دیگر از کاهش سطح آب خزر است. بر طبق این مطالعه، میزان تبخیر مشاهده شده با افزایش دمای سطحی و دیگر فاکتورهای آب و هوایی مثل رطوبت سطحی و باد مرتبط است.

آنی کازناوه متخصص زمین سنجی فضایی در Laboratoire d&#۳۹;Etudes en Géophysique et Océanographie Spatiales (LEGOS) در مرکز Observatoire Midi-Pyrénées در تولوز فرانسه که در این تحقیق نقشی نداشته است، می‌گوید: "تحقیق تازه نخستین سند متقاعد کننده است که نشان می‌دهد تبخیر فزاینده در دریای خزر، نسبت به کاهش آب ورودی به دریاچه یا کاهش بارندگی، عامل مهمتری در تغییر سطح آب خزر است".

کازناوه می‌گوید: "یکی از یافته‌های جالب این تحقیق این بود که در طی دو دهه گذشته، مدل آب و هوایی که کاهش میزان آب این دریاچه را پیش بینی کرده بود نتوانسته بود بین آب ورودی به دریاچه و آب خروجی ازآن، توازن برقرار کند و تبخیر روزافزون مهمترین عامل این عدم توازن است. اگر دما در کشورهای اطراف دریای خزر همچنان بالا برود، انتظار داریم میزان تبخیر نیز افزایش یابد. اگر آب ورودی رودخانه‌ها به خزر یا میزان بارندگی در حوزه آبی خزر افزایش پیدا نکند، احتمالا این عدم تعادل همچنان ادامه خواهد داشت".

سطح آب دریای خزر ۲۹ متر پایین‌تر از میانگین خود در اواخر دهه ۱۹۷۰ و پیش از آنکه در سال ۱۹۷۸ سطح آب دوباره بالا بیاید، رسیده است. نتایج این مطالعه نشان می‌دهد اگر میزان تبخیر کنونی ادامه پیدا کند، ممکن است دریاچه دوباره به رکورد تاریخی کمترین میزان آب خود برسد.

ویلسون می‌گوید تبخیر، بیشترین تاثیر را در بخش شمالی خزر خواهد داشت زیرا بیشتر نواحی آن منطقه کمتر از ۵ متر عمق دارد. بر اساس این مطالعه جدید، اگر روند کاهش سالانه ۷ سانتی متر به طور پیوسته ادامه پیدا کند، در حدود ۷۵ سال به طول خواهد انجامید تا بخش شمالی خزر از بین برود.

دریای خزر مامن گونه‌های جانوری منحصر به فرد و باستانی است که از دوران مزوزوئیک، یعنی حدود ۳۰۰ میلیون سال قبل که این دریاچه بخشی از اقیانوس تتیس بوده باقی مانده‌اند. گرچه بیشتر این گونه‌ها در بخش‌های جنوبی و مرکزی خزر زندگی می‌کنند برخی از آنها از جمله ۹۰ درصد از ماهیان خاویاری، از مناطق کم عمق شمالی برای تخم‌ریزی استفاده می‌کنند. بنابر نوشته نویسندگان این مقاله، کاهش سطح آب همچنین بر خلیج کارا بغاز گل در قسمت شرقی دریاچه تاثیر می‌گذارد که کمتر از ۵ متر عمق دارد و یکی از بزرگترین منابع طبیعی نمک جهان را در خود جای داده است.

ویلسون می‌گوید گام بعدی در این تحقیق این است که با استفاده از مدل‌های آب و هوایی، تغییرات آینده سطح آب خزر را رصد کنیم. هرچند این مطالعه عوامل موثر بر سطح آب خزر و دلایل بروز این عوامل را نشان داد اما محققان ارزیابی خاصی از اینکه سطح آب در آینده ممکن است دچار چه تغییراتی شود به دست نداده‌اند.

ویلسون می‌گوید: "گام بعدی این خواهد بود که مدل‌های آب و هوایی را دنبال کنیم یا برخی پیش‌بینی‌ها از دمای آینده را مد نظر قرار دهیم تا بتوانیم تصوری از سناریوهای ممکن برای دریای خزر داشته باشیم. می‌توانید تصور کنید اگر پیوسته سطح آب دریا کاسته شود، منجر به چند متر کاهش سطح آب می‌شود که این امر منجر به کاهش چشمگیر اندازه این دریاچه خواد شد".

 

منبع: ایانا