سابقه ورود ماهی تیلاپیا به ایران به ۸۷سال باز می‌گردد و از همان روزها تا امروز نیز موافقان و مخالفان بسیاری داشته است. در این میان فعالان و کارشناسان محیط زیست همواره نسبت به تبعات و خسارات پرورش این گونه دریایی ابراز نگرانی کرده‌اند. حالا در دولت دوازدهم پرونده تیلاپیا روی میز سازمان حفاظت محیط زیست قرار گرفته است و در جلسه‌ اخیر دو سازمان حفاظت محیط زیست و شیلات به این موضوع پرداخته شد.

به گزارش زیست آنلاین، به گفته حمید ظهرابی - سرپرست معاونت محیط طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست- بر اساس تفاهم‌نامه ای که سال ۱۳۹۴ بین این سازمان و سازمان شیلات ایران منعقد شد ،مقرر شد پرورش ماهی تیلاپیا به صورت پایلوت در محدوده مرکز تحقیقات بافق یزد آغاز و پس از مشخص شدن نتایج در خصوص پرورش آن در کل کشور تصمیم‌گیری شود

حسین ولی‌خانی - کارشناس و محقق گونه‌های غیر بومی آبزی-  گفت: معرفی گونه ‌غیربومی «تیلاپیای نیل» ریسک بالایی دارد و بدون توجه به ارزیابی ریسک زیست‌محیطی و اکولوژیک قابل قبول، قطعا کشور را با تجربه تلخ دیگری در توسعه مخرب و ناپایدار مواجه خواهد کرد.

وی افزود: توسعه پرورش ماهی تیلاپیای نیل با تغییر مدیریت سازمان حفاظت محیط‌ زیست دوباره پررنگ شده است و خبرهای ضد و نقیضی از این سازمان درباره صدور مجوز پرورش این ماهی به گوش می‌رسد، در برخورد با توسعه پرورش این ماهی در کشور باید ابتدا تمامی ذینفعان و گروه‌های مرتبط شامل مجموعه شیلات، سازمان‌ها و نهادهای نظارتی مانند محیط‌ زیست، وزارت نیرو، دامپزشکی و پدافند غیرعامل، جامعه علمی و دانشگاهی، پرورش‌دهندگان ماهی و در نهایت مصرف‌کنندگان در نظر گرفته شود. هر یک از این بخش‌ها وظایفی را در مورد بررسی و اظهار نظر در مورد جنبه‌های مختلف معرفی این گونه غیربومی به صنعت آبزی‌پروری بر عهده دارند.

وی ادامه داد: به‌عنوان مثال متولی مسائل فنی پرورش و مدیریت بازار، مجموعه شیلات است و نظارت بر سلامت گوشت ماهی به عهده‌ سازمان دامپزشکی و وزارت بهداشت و وظیفه‌ تامین امنیت منابع آبی و تامین آب مورد نیاز با وزارت نیرو است. از طرف دیگرسازمان حفاظت محیط زیست نیز وظیفه‌ اظهار نظر در مورد مسائل زیست‌محیطی و اکولوژیک را دارد بنابراین هر بخش باید در چارچوب شرح وظایف قانونی خود در این مورد اظهار نظر کند و نظرات هر بخش مورد احترام و پذیرش سایر بخش‌ها قرار بگیرد.

این کارشناس محیط زیست درباره پرورش گونه‌های غیر بومی در کشور توضیح داد: معرفی گونه‌های غیربومی باید با شرایط خاص هر کشور مورد بررسی قرار گیرد، چرا که هر کشوری ویژگی‌های محیطی، ظرفیت‌ها و مشکلات خاص خود را دارد بنابراین نمی‌توانیم استدلال کنیم که چون تعداد زیادی از کشورها ماهی تیلاپیای نیل را پرورش می‌دهند بنابراین ورود و پرورش آن در کشور مجاز است. از طرف دیگر گرچه تاکنون چندین کشور تاثیرات منفی اکولوژیک گونه تیلاپیای نیل را گزارش کرده‌اند، اما این به آن معنی نیست که اگر این گونه وارد اکوسیستم‌های طبیعی کشور ما شود حتما تاثیرات مخربی خواهد داشت بلکه احتمال آن وجود دارد که تاثیرات منفی به جا آورد چراکه هر اکوسیستمی شرایط خاص خود را دارد.

ولی‌خانی درباره مضرات ماهی تیلاپیای نیل تصریح کرد: اطلاعات موجود از ویژگی‌های ماهی تیلاپیای نیل و تجربیات بدست آمده از مناطقی که این ماهی به آنها معرفی شده، نشان می‌دهد که این گونه احتمالا تاثیرات منفی قابل ملاحظه‌ای داشته باشد. از سوی دیگر پیش از این گونه تیلاپیای آبی به آب‌های داخلی استان خوزستان وارد شده و تاثیرات مخربی از خود بر جای گذاشته است. از آنجایی که این گونه هم‌جنس گونه تیلاپیای نیل است و در بسیاری از ویژگی‌های زیستی مشابه هستند این نگرانی وجود دارد که در صورت ورود آن به اکوسیستم‌های طبیعی کشور احتمال تاثیرات منفی زیست‌محیطی آن بالا باشد و برنامه‌ریزی برای معرفی آن به صنعت آبزی‌پروری دارای ریسک بالایی است.

این محقق گونه‌های غیربومی آبزی با اشاره به اینکه گاهی بیان می‌شود سازمان حفاظت محیط‌ زیست مانع پیشرفت در زمینه پرورش ماهی تیلاپیای نیل است و در رابطه با اقدامات توسعه‌ای موانع و مشکلاتی را ایجاد می‌کند، اظهار کرد: با توجه به وظایف ذاتی این سازمان در حفظ و حراست از اکوسیستم‌های طبیعی کشور، شدت حساسیت این سازمان در مورد معرفی ماهی تیلاپیای نیل طبیعی است چرا که این گونه دارای ریسک بالایی است و پرورش آن در کشور می‌تواند اثرات مخربی داشته باشد. 

این کارشناس محیط زیست با بیان اینکه ارزیابی میزان ریسک معرفی گونه‌های غیر بومی یکی از اقداماتی که قبل از ورود هر گونه‌ باید انجام شود، تصریح کرد: علاوه بر آن، تاثیرات منفی احتمالی ورود گونه غیر بومی با توجه به ویژگی‌های گونه، شرایط محیطیبومی آن و شرایط محیطی کشور پذیرنده نیز قبل از ورود گونه غیر بومی باید بررسی شود. پس از انجام این مرحله مقدماتی اگر ریسک معرفی گونه به کشور مقصد پایین تشخیص داده شود در مرحله بعد باید ارزیابی ریسک زیست‌محیطی و اکولوژیکی جامع، ارزیابی فنی و ارزیابی اقتصادی- اجتماعی آن صورت گیرد.

‌ولی‌خانی با تاکید بر اینکه انجام ارزیابی زیست محیطی و اکولوژیکی برای پاسخ دادن به این پرسش که آیا باید برای پرورش یک گونه غیربومی مجوز داده شود یا خیر، ضرورت دارد، اظهار کرد: برای این منظور باید انواع تاثیرات مختلف مانند تاثیر بر روی گونه‌های بومی، شرایط زیستگاهی و در یک نگاه جامع تاثیر بر اکوسیستم‌های طبیعی لحاظ شود.

این محقق گونه‌های غیربومی آبزی در ادامه اظهارکرد: موسسه تحقیقات علوم شیلاتی مدعی است که تحقیقات کافی در مورد گونه تیلاپیای نیل در کشور انجام شده و ارزیابی ریسک آن نیز تهیه و در اختیار سازمان حفاظت محیط‌ زیست قرار گرفته و مشکلی در زمینه معرفی آن به برخی از مناطق کشور وجود ندارد اما باید یادآور شد که تحقیقات انجام شده بیشتر از نظر ارزیابی فنی پرورش این گونه بوده و در واقع تاکنون ارزیابی زیست‌محیطی و اکولوژیک واقعی و اصولی انجام نشده است. از طرف دیگر باید تاکید کرد که ریسک زیست‌ محیطی باید توسط مراکز و نهادهای مستقل ارزیابی شود و انجام این ارزیابی توسط بدنه شیلات که خواستار معرفی و پرورش این ماهی ‌است قابل قبول نیست.

وی افزود: استدلال گمراه‌کننده‌ای اخیرا مطرح می‌شود که می‌گویند چون گزارشاتی از پرورش غیرقانونی گونه تیلاپیا در برخی از مناطق کشور وجود دارد بنابراین اجازه پرورش قانونی آن نیز اجتناب ناپذیر شده است. در پاسخ به این استدلال گمراه کننده باید گفت که به‌طور کلی اقدامات غیرقانونی دلیل بر موجه شدن امری نیست. در این رابطه سازمان حفاظت محیط‌ زیست و مجموعه شیلات کشور موظف هستند ضمن برخورد جدی با این موارد برای تهیه گزارش ارزیابی ریسک زیست‌محیطی و اکولوژیک قابل قبول ماهی تیلاپیا و پایش چند ساله آن، با یکدیگر تعامل کنند چرا که دادن مجوز پرورش بدون تهیه چنین گزارشی تاثیرات مخرب بسیار گسترده‌تر و در فاصله زمانی کوتاه‌تری را در پی دارد.

این کارشناس محیط زیست افزود: پاسخ به مسائل محیط‌ زیستی و اکولوژیک پیچیده، زمان‌بر و پرهزینه است. گونه‌های غیربومی مهاجم یکی از عوامل بسیار مهم در تخریب اکوسیستم‌های آب‌شیرین بوده و اگر به محیطی‌های طبیعی وارد شوند تقریبا امکان حذف کامل آنها وجود ندارد و روش‌های کنترل جمعیت آنها نیز بسیار پرهزینه است بنابراین در شیوه برخورد با گونه‌های مهاجم باید بسیار محتاط بود و اصول و چارچوب‌های مربوط به ارزیابی زیست‌ محیطی و اکولوژیک قبل از توسعه و پایش چند ساله آن رعایت شود.

به گزارش ایسنا، ولی‌خانی در پایان اظهار کرد: در شرایطی که دانش اکولوژیک ما در زمینه اکوسیستم آب‌های داخلی و گونه‌های بومی اندک است و نظارت اصولی بر فعالیت‌های مرتبط با تکثیر و پرورش و انتقال گونه‌های غیربومی توسط سازمان‌های نظارتی مانند سازمان محیط‌ زیست صورت نمی‌گیرد و شناخت و حساسیت کمی در مورد تاثیرات گونه‌های غیربومی در مجموعه شیلات و پرورش‌دهندگان وجود دارد پرورش تیلاپیا می‌تواند تجربه تلخ دیگری در توسعه مخرب و ناپایدار برای کشور به بار آورد.