مهم‌ترین دلیل بی‌توجهی به کشاورزی ارگانیک در ایران، افزایش جمعیت و تصمیم سیاستگزاران بر تولید هرچه بیشتر برای دستیابی به امنیت غذایی و فدا کردن کیفیت برای رسیدن به کمیت و از سوی دیگر عدم استقبال کشاورزان از تولید محصولات ارگانیک به‌دلیل نگرانی از کاهش احتمالی عملکرد محصول در واحد سطح و در نتیجه کاهش درآمد است، چون به تجربه طی سالیان گذشته انتظارات کشاورزان بدین‌گونه شکل گرفته که دولت و سیاستگزاران حمایتی منطقی و عملی از کشاورز نکرده و تنها به‌دنبال افزایش تولید به هر قیمتی هستند.
به گزارش زیست آنلاین، در حال حاضر رویکرد جهانی برای حفاظت از زمین و محیط زیست و سلامتی مردم به سمت کشاورزی ارگانیک است، کشاورزی ارگانیک، نوعی کشاورزی است که در تولید و فرآوری محصولات آن، از کودهای شیمیایی، سموم، هورمون‌ها و دگرگونی‌ها و دستکاری‌های ژنیتیکی استفاده نمی‌شود و همه مراحل تقویت زمین، کاشت و برداشت با استفاده از نهاده‌های طبیعی همچون کود زیستی، کمپوست‌ها، حشرات سودمند، میکروارگانیسم‌های سودمند است. فاطمه پاسبان، عضو هیأت علمی مؤسسه پژوهش‌های برنامه‌ریزی اقتصاد کشاورزی و توسعه روستایی وزارت جهاد کشاورزی، در گفت‌وگویی تفصیلی و اختصاصی با ایانا، از مزیت‌های این کشت، هزینه‌های زیست‌محیطی کشت‌های غیرارگانیک، بی‌توجهی دولت به کشت ارگانیک و دلایل عدم استقبال کشاورزان از این کشت گفته است.
از دیدگاه شما، کشاورزی ارگانیک چگونه تعریف می‌شود و چه مزیتی باعث برتری این کشت نسبت به کشت غیرارگانیک شده است؟
کشاورزی ارگانیک، به کشاورزی زیستی، بیولوژیکی و پایدار نیز معروف است. این کشاورزی، در واقع به‌نوعی مدیریت منابع زیستی و تولید محصولات کشاورزی، به روشی کاملاً پایدار و مطابق با اکوسیستم است که در آن، سلامت خاک، گیاه، انسان و سیاره زمین به‌عنوان یک موجود زنده یکپارچه، اصول پایداری زیستی، کمیت و کیفیت محصولات از تولید تا فرآوری و انتقال به مصرف‌کننده، مد نظر است.
آنچه جهان را به سمت کشت ارگانیک سوق می‌دهد، چیست؟
آنچه که امروزه باعث رشد کشاورزی ارگانیک شده، تأثیر نامطلوب و اثرات باقیمانده و بلندمدت مصرف انواع کودهای شیمیایی، سموم و هورمون‌های موجود در محصولات کشاورزی بر افراد و محیط زیست است، در کشاورزی سنتی و متعارف بیش از ۳۰۰ ترکیب شیمیایی خطرناک و مصنوعی نظیر آفت‌کش‌ها، علف‌کش‌ها و کودهای شیمایی برای کنترل آفات و حشرات و حاصلخیزسازی خاک مورد استفاده قرار می‌گیرند که بقایای این مواد پس از ورود به بدن می‌تواند باعث مشکلات عدیده‌ای شود. کشاورزی ارگانیک بدون‌شک بهترین راهکار برای حفاظت از زمین و انسان است، تحقیقات نشان داده که کشاورزی ارگانیک آثار مثبت زیست‌محیطی فراوانی داشته و مقدار قابل توجهی از دی‌اکسیدکربن جو زمین را جذب می‌کند و این باعث کاهش گازهای گلخانه‌ای و کاهش گرمایش جهانی می‌شود.
در کشور ما به‌دلیل بالا بودن هزینه تولید محصولات ارگانیک، بهره‌برداران از تولید این محصولات سر باز می‌زنند، چه راهکاری برای ترغیب کشاورزان می‌توان پیشنهاد کرد؟
باید گفت آثار زیست‌محیطی کشت غیرارگانیک است که بسیار بالاست، پژوهش سازمان خواربار و کشاورزی ملل متحد (فائو) که برای ۴۰ کشور انجام داده است، هزینه‌های زیست‌محیطی تولید محصولات کشاورزی را به دلار برآورد کرده است. بدین‌معنا که تولید هر محصول کشاورزی به چه میزان هزینه به محیط زیست وارد می‌کند. نتایج این تحقیق نشان می‌دهد که هزینه‌های پرورش دام حدود ۱,۸۱ تریلیون دلار هر سال به محیط زیست هزینه وارد می‌کند یعنی معادل ۱۳۴ درصد ارزش تولید دام، هزینه به محیط زیست وارد می‌شود. به عبارتی هزینه زیست‌محیطی تولید گوشت از ارزش تولید گوشت بیشتر است. همچنین تولید غلات هر سال حدود ۱.۱۵ تریلیون دلار هزینه بر محیط زیست وارد می‌کند که حدود معادل ۱۷۰ درصد از ارزش تولید غلات است، به عبارتی ارزش تولید غلات کمتر از هزینه زیست‌محیطی حاصل از کشت آن است.
جهان، برای مقابله با این افزایش هزینه‌های زیست‌محیطی چه کرده است؟
برای مقابله با هزینه زیست‌محیطی، کشت ارگانیک رواج یافته است که به‌طور نمونه، زراعت سویا در آمریکا و زراعت گندم در آلمان با تغییر شیوه تولید به ارگانیک و استفاده از تناوب زراعی، توانسته است هزینه‌های زیست‌محیطی تولید محصول را به شدت کاهش دهد، به‌طوری که در آمریکا ۲۷ دلار هزینه آلودگی آب، ۱۹ دلار هزینه آلودگی هوا و ۱۶ دلار صرفه‌جویی در مصرف برای هر تن سویا را به ارمغان آورده است. در آلمان نیز در نتیجه کشت ارگانیک گندم حدود یک‌هزار و ۱۲۲ دلار در کاهش گازهای گلخانه‌ای و ۴۳ دلار در کاهش آلودگی آب برای هر تن گندم کاهش هزینه زیست‌محیطی داشته است.
دلیل برتری کشت ارگانیک چیست و چگونه توانسته در جهان جای خود را باز کند؟
در کنار مسائل مطلوب زیست‌محیطی کشاورزی ارگانیک، این روش تولیدی مزایا و منافع بسیاری از نظر اقتصادی و اجتماعی همانند ایجاد شغل، ایجاد درآمد، سلامتی افراد جامعه، کاهش هزینه‌های سلامت و افزایش بهره‌وری نیروی انسانی به همراه دارد و به همین دلایل گسترش و ترویج کشاورزی ارگانیک در کشورهای جهان شدت یافته است. در این میان دولت‌ها از روش‌های مختلف به حمایت از کشت ارگانیک می‌پردازند. یکی از انواع حمایت‌ها، پرداخت یارانه است. یعنی دولت هدفمند و با سیاست مشخص جهت توسعه کشاورزی ارگانیک به تولیدکننده یارانه پرداخت می‌کند.
با توجه به تجربیات جهانی، چه راه حلی را برای حمایت از کشاورزان در کشور پیشنهاد می‌کنید؟
اطلاعات منتشرشده نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۱، در ۱۵ کشور اتحادیه اروپا تقریباً ۵۰۰ میلیون یورو (۵۵۹ میلیون دلار) به‌عنوان حمایت برای زمین‌های کشاورزی ارگانیک پرداخت شده است که در همین سال میانگین حمایت پرداخت شده برای هر هکتار ارگانیک ۱۸۳ تا ۱۸۶ یورو (۲۰۴ تا ۲۰۸ دلار) و برای هر هکتار معمولی ۸۹ یورو (۹۹ دلار) است، به عبارتی حمایت از کشت ارگانیک بیشتر از کشت معمول است. اطلاعات نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۱ میانگین حمایت پرداخت شده به هر هکتار کشت ارگانیک در استرالیا حدود ۲۸۸ یورو ، بلژیک حدود ۲۶۹ یورو، دانمارک حدود ۱۹۹ یورو، فنلاند حدود ۱۱۷ یورو، فرانسه حدود ۱۸۸ یورو، آلمان حدود ۱۶۳ یورو، یونان حدود ۴۴۵ یورو، ایتالیا حدود ۳۱۸ یورو، لوکزامبورگ حدود ۱۷۳ یورو، هلند حدود ۱۵۶ یورو، پرتغال حدود ۱۱۱ یورو، اسپانیا حدود ۱۹۵یورو، سوئد حدود ۱۶۲ یورو و انگلستان حدود ۴۵ یورو است. در کشورهای توسعه‌یافته به میزان بالایی از تولید ارگانیک کشاورزی حمایت می‌شود، اطلاعات کشور رومانی نشان می‌دهد که در سال ۲۰۰۵ برای یک کیلوگرم گوشت گاو ارگانیک حدود ۰,۱۹۴ یورو و برای یک کیلوگرم مرغ ارگانیک حدود ۰.۲۴۹ یورو یارانه پرداخت شده است.
نخستین گام برای افزایش سطح کشت ارگانیک در کشور را چه می‌دانید؟
برای توسعه کشاورزی ارگانیک لزوم حمایت منطقی دولت ضروری است، نمی‌توان انتظار داشت یک کشاورز به‌تنهایی و بدون انواع حمایت‌های دولت تغییر روش کشت معمولی به ارگانیک را به سرانجام برساند. این نکته قابل توجه هست که حتی در کشورهای توسعه‌یافته که درآمد سرانه بالا است، حمایت دولت به‌منظور توسعه کشاورزی ارگانیک قابل توجه است. در نتیجه همین حمایت‌های منطقی و منافع حاصل از تولید ارگانیک، توسعه کشت ارگانیک در جهان روند رو به رشدی داشته است.
در حال حاضر سطح زیر کشت ارگانیک در جهان و تعداد بهره‌برداران این بخش چه مقدار است؟
بر اساس داده‌های جمع‌آوری‌شده توسط مؤسسه تحقیقات کشاورزی ارگانیک (FiBL) و فدراسیون بین‌المللی جنبش کشاورزی ارگانیک (IFOAM) بر اساس آخرین اطلاعات آماری به‌هنگام‌شده در سال ۲۰۱۳ زمین‌های کشاورزی ارگانیک در بسیاری از کشورها رشد یافته و از رقم ۱۱ میلیون هکتار در سال ۱۹۹۹ به رقم ۴۳ میلیون هکتار افزایش یافته که حدود ۳,۹ برابر شده است. در سال ۲۰۱۳ حدود ۴۳.۱ میلیون هکتار زمین کشاورزی به‌صورت ارگانیک کشت شد و حدود دو میلیون تولیدکننده در سرتاسر جهان در زمین‌های خود کشاورزی ارگانیک داشته‌اند که بیشترین تعداد در کشور هندوستان با ۶۵۰ هزار تولیدکننده و بعد از آن اوگاندا با ۱۹۰ هزار تولیدکننده و مکزیک با ۱۷۰ هزار تولیدکننده قرار دارند.
این افزایش سطح کشت ارگانیک در ایران چه مقدار تخمین زده شده است؟
در این گزارش، زمین‌های زیر کشت ارگانیک ایران حدود ۱۲,۲ هزار هکتار گزارش شده است که حدود ۰.۰۳ درصد کل زمین‌های کشاورزی ایران را شامل می‌شود، نکته قابل توجه این است که سال ۲۰۱۳ نسبت به سال ۲۰۱۲ رشد زمین‌های تحت کشت کشاورزی ارگانیک در ایران ۷۱.۵ درصد رشد منفی داشته است، یعنی کشاورزانی که ارگانیک کشت می‌کردند از گردونه کشاورزی ارگانیک خارج شده‌اند. آمار تولیدکنندگان کشاورزی ارگانیک در ایران حدود یک‌هزار و ۶۶۳ کشاورز گزارش شده است، با وجود همه توصیه‌های علمی درباره توسعه کشت محصولات ارگانیک، ملاحظه می‌شود که سهم کوچکی از زمین‌های کشاورزی به کشاورزی ارگانیک در جهان و ایران اختصاص یافته است، به‌نظر می‌رسد توسعه کشت محصولات ارگانیک نیازمند الزامات و پیش‌شرط‌هایی است.
از نظر شما، الزامات و پیش‌شرط‌های لازم برای توسعه کشت ارگانیک چه هستند؟
بر اساس تجربه کشورهای جهانی، توسعه تولید ارگانیک در وهله نخست نیازمند شناخت وضعیت موجود، تنگناها و مشکلات و موانع بازدانده و تقویت‌کننده، تهدیدها و فرصت‌های توسعه کشت ارگانیک در ایران به تفکیک محصول و منطقه است، به عبارتی قبل از برداشتن گام، ابتدا باید مسیر پیش رو را با توجه به مطالعه وضعیت موجود، قابلیت و ظرفیت‌ها و داشته‌های بالفعل و بالقوه ترسیم کرد و بعد مرحله به مرحله بر اساس برنامه‌ریزی علمی، کنترل، ارزیابی، نظارت و اصلاح فرآیندها موجود جلو رفت. به یک‌باره و با نوشتن جملاتی مانند "توسعه کشت ارگانیک" نمی‌توان به این مهم دست یافت. همچنین، تدوین استراتژی توسعه کشاورزی ارگانیک بر اساس مطالعه علمی و بهره‌گیری از تجربیات جهانی و هم‌فکری بین‌المللی در دوره زمانی مشخص، حمایت و کمک به ارتقای ظرفیت تعاونی‌های تولید و مصرف محصولات ارگانیک و توسعه آنها، حمایت و کمک به ایجاد و ارتقای زنجیره عرضه محصولات ارگانیک، کمک به توسعه بازارهای محصولات ارگانیک محلی، تمرکز سیاست‌ها و حمایت‌های دولتی بر مناطقی که پتانسیل کشاورزی ارگانیک دارند، پشتیبانی از تحقیقات کشاورزی ارگانیک در همه ابعاد آن فنی، اقتصادی و اجتماعی، تشویق و ترغیب مصرف محصولات ارگانیک، اتخاذ روش‌هایی برای کاهش قیمت محصولات ارگانیک از طریق افزایش عرضه، کاهش قیمت تمام‌شده محصول، افزایش کارایی زنجیره عرضه محصولات ارگانیک، انتقال نوآوری‌های فناوری و اقتصاد مقیاس در بخش تولید، فرآوری، توزیع و بازاریابی، فراهم‌سازی دسترسی به محصولات ارگانیک در زنجیره عرضه محصول، ایجاد و توسعه شرکت‌های مشاوره‌ای و دانش‌بنیان در زمینه تولید، فرآوری و فروش و بازاریابی محصولات ارگانیک، طراحی و راه‌اندازی سیستم تأیید مزرعه و محصول ارگانیک در کشور از طریق نمایندگی شرکت‌های بین‌المللی تأییدکننده ارگانیک و تعاونی‌های تولید و مصرف محصولات ارگانیک الزامات برای دستیابی به این مهم است.
جای چه ماده قانونی یا زیرساختی را برای توسعه کشت ارگانیک خالی می‌بینید؟
توسعه کشت ارگانیک یک اقدام و فعالیت داوطلبانه است که دولت‌های کشورهای مختلف جهان، حمایت‌های مختلفی هم از تولیدکننده و هم مصرف‌کننده برای توسعه کشت آن انجام می‌دهند، برای این فعالیت داوطلبانه برنامه‌ریزی و افق دید آینده در نظر گرفته می‌شود، به عبارتی یک‌روزه و با تصویب یک ماده قانونی در برنامه توسعه نمی‌توان به این مهم دست یافت. توسعه کشت ارگانیک به زمان، سرمایه، زیرساخت‌های متناسب با آن از نظر آموزش، تأمین مالی، بازار و فروش، کاهش هزینه‌های تولید، تأمین نهاده‌های مورد نیاز، آماده‌سازی زمین و استانداردها دارد.
از نظر شما، مهم‌ترین گام برای ورود به این عرصه و پیشرفت هم‌پای کشورهای جهان چیست؟
مهم‌ترین گام برای توسعه کشت ارگانیک عزم و اراده ملی سیاستگزاران است، تا زمانی که سیاستگزاران به این واقف نشده‌اند که کشاورزی ارگانیک شاخص‌های توسعه پایدار همانند حفظ منابع پایه و جنگل و مرتع برای نسل فعلی و نسل‌های بعدی، ایجاد درآمد و رفاه، دسترسی به غذای سالم و سلامتی نسل فعلی و نسل آینده را به‌دنبال دارد، هرگز نمی‌توان امیدی به توسعه کشت ارگانیک داشت؛ زیرا این اقدام داوطلبانه نیازمند حمایت‌های منطقی مختلف مالی، فناوری، بازار و بازاریابی و استاندارد و برندسازی را دارد.
دلیل بی‌توجهی به کشاورزی ارگانیک ایران و عدم استقبال کشاورزان چیست؟
در برنامه پنجم توسعه پیش‌بینی شد که ۲۵ درصد یعنی معادل چهار میلیون هکتار از اراضی زراعی و باغی تحت پوشش تولید محصولات ارگانیک قرار گیرند. به‌نظر می‌رسد مهم‌ترین دلیل بی‌توجهی به کشاورزی ارگانیک در ایران، افزایش جمعیت و تصمیم سیاستگزاران بر تولید هر چه بیشتر برای دستیابی به امنیت غذایی و فدا کردن کیفیت برای رسیدن به کمیت است، از سوی دیگر عدم استقبال کشاورزان از تولید محصولات ارگانیک به‌دلیل نگرانی از کاهش احتمالی عملکرد محصول در واحد سطح و در نتیجه کاهش درآمد باشد چون به تجربه طی سالیان گذشته انتظارات کشاورزان بدین‌گونه شکل گرفته که دولت و سیاستگزاران حمایتی منطقی و عملی از کشاورز نکرده و تنها به‌دنبال افزایش تولید به هر قیمتی هستند، در کنار آن عدم نظارت و استانداردسازی، برندسازی، ضعف آموزش و ترویج و تحقیق نیز مطرح است./منبع: ایانا
دریافت صفحه با کد QR