طوفان های گرد وغبار یکی از پدیده هایی است که در مناطق خشک و نیمه خشک جهان رخ می دهد و باعث بروز مشکلاتی در فعالیت های انسانی، کشاورزی، زیرساخت های اجتماعی، حمـل و نقـل، سلامت و اقتصاد جامعه می شود.

به گزارش زیست آنلاین، ذرات حمل شده به جو، بیلان انرژی را تحت تـاثیر قـرار مـی دهـند کـه متعاقب آن شرایط اقلیمی نواحی نیز تحت تاثیر قـرار می گیرد.

در سال‌های ۸۵ و ۸۶ پدیده گرد و خاک با منشاء عراق، سوریه و اردن، ایران را تحت تاثیر قرار داد و به دلیل ریزدانه‌تر بودن، تداوم زمانی بیشتری کرد و سطح گسترده تری از کشور را تحت تاثیر قرار داد به طوری که ریز گردها تا نواحی مرکزی و دامنه‌های جنوبی البرز هم رسیدند و تهران را نیز موثر از خود کردند.

خشکسالی سال‌های اخیر، تغییر در رژیم هیدرولوژیکی منطقه با احداث سدها، کانال‌های انحرافی، تغییر الگوی مصرف، تغییر الگوی کشت و تغییرات اقلیم آثار سوء این پدیده را افزایش داده است.

بنابرگفته عباس رجایی، رئیس کمیسیون کشاورزی، منابع طبیعی، آب و محیط زیست مجلس شورای اسلامی،۹۰ میلیون هکتار بیابان در کشور وجود دارد که ۶ میلیون هکتار آن در شرایط بحرانی برای تبدیل شدن به منشاء گرد و غبار قرار دارد.

وظایف دستگاه‌های مختلف در مقابله با پدیده گرد و غبار

هم اکنون وظایف دستگاه‌های مختلف در روند مقابله با پدیده گرد و غبار با ابلاغ آیین نامه اجرایی آمادگی مقابله با این پدیده مشخص شده است. این  آیین نامه به امضای معاون اول رییس جمهوری رسیده است.

در این آیین نامه سازمان حفاظت محیط زیست مکلف شده است با همکاری سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و سازمان هواشناسی کشور منشاء های داخلی و خارجی تولید گرد و غبار را شناسایی و اقدام‌های اجرایی و اطلاعات لازم را به دستگاه های ذی ربط اعلام کند.

وزارت جهاد کشاورزی (سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور) نیز موظف است در راستای برنامه اقدام ملی مقابله با بیابان زایی و کاهش اثرات خشکسالی در کشور با همکاری وزارت دفاع و پشتیبانی نیروهای مسلح، سازمان بسیج سازندگی و نیروی مقاومت بسیج و سایر پیمانکاران ذی صلاح، نسبت به انجام نهالکاری و با استفاده از گونه های بومی سازگار به کم آبی، با اولویت مناطق آسیب پذیر از نظر زیست محیطی با اولویت مناطق بحرانی فرسایش بادی و گرد و غبار در کشور مطابق با طرح های اجرایی اقدام کند.

همچنین وزارت نیرو نیز موظف است با توجه به وضعیت بارش در هر سال، حقابه تالاب های جنوب و غرب کشور و نیاز آبی طرح های مقابله با منشاء گرد و غبار را که توسط کارگروه مشترک سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور و وزارت نیرو تعیین شده است، در چارچوب میزان آب قابل تامین ابلاغی وزارت یادشده، تامین کرده و نتایج آن را ارایه کند.

در این بین شهرداری های شهرهای واقع در مناطق تحت تاثیر پدیده گرد و غبار کشور نیز موظفند برای اجرای طرح کمربند فضای سبز شهرهای مربوط ضمن رعایت ضوابط طرح جامع، نظر سازمان حفاظت محیط زیست، سازمان جنگل ها، مراتع و آبخیزداری کشور را از جهت اولویت مکانی و نوع کاشت رعایت کنند.

همچنین وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات نیز مکلف شده تا نسبت به تکمیل زیرساخت های مخابراتی جهت توسعه و ارتقای شبکه های پایش زیست محیطی آلودگی هوا و گرد و غبار اقدام کند.

و اما برنامه امسال سازمان محیط زیست

شینا انصاری، مدیرکل پایش فراگیر سازمان محیط زیست با اشاره به برنامه‌های دفتر پایش سازمان حفاظت محیط زیست در سال ۹۷ گفته است: توسعه و تجهیز ایستگاه‌های پایش در استان‌های مختلف، یکی از برنامه‌هایی است که امسال دنبال می‌شود. قرار است تجهیزات کامل برای ایستگاه‌های جدید پایش خریداری شود و همچنین آنالایزرهایی که معیوب یا از کار افتاده هستند، با آنالایزرهای جدید جایگزین خواهد شد.

به گفته وی، هم اکنون ۱۹۷ ایستگاه پایش در سطح کشور فعال است. در برنامه‌‌ریزی انجام شده سال ۹۷، قرار است تجهیزهای ۳۰ ایستگاه جدید خریداری شود که بیشتر آن برای استان‌هایی است که متاثر از گرد و غبار هستند یا تعداد ایستگاه‌های پایش در آن‌ها کمتر است.

وی افزوده است: در پدیده گرد و غبار مهمترین عامل آلاینده، ذرات معلق است اما سایر آلاینده‌ها یعنی آلاینده‌های گازی هم به عنوان پارامترهای دخیل و اثرگذار در آلودگی هوا با منابع انتشار متفاوت در ایستگاه‌های سنجش آلودگی هوا اندازه‌گیری می‌شود و تحلیل کمی و کیفی همزمان این داده‌ها در علت یابی وقوع پدیده آلودگی هوا مساله‌ای با اهمیت است که با بهره‌گیری از اطلاعات برخط از ایستگاه‌های پایش قابل انجام است.

پایش گرد و غبار با فناوری سنجش از دور

امروزه به دلیل تغییرهای سریع در ماهیت و مکان گسترش طوفان های گرد و غبار، محدودیت هایی در پایش و اندازه گیری‌های مربوط به آن وجود دارد. مدل های عددی هواشناسی نیز به تنهایی قادر به ردیابی و آشکارسازی طوفان های گرد و غبار نیستند. امروزه تکنولوژی سنجش از دور با فراهم آوردن تصاویر متعدد جهانی و منطقه ای با مقیاس های زمانی و مکانی مختلف به عنوان ابزاری مناسب برای پایش، اندازه گیری و برداشت ویژگی های گرد و غبار شناخته شده است.

با بکار گیری این فناوری ضمن شناخت بهتر و مطالعه وضعیت پدیده های مرتبط با این رویدادها، متولیان ذی صلاح می توانند راهکارهای سریع تر و علمی تری را برای مقابله یا کاهش آنها در برنامه‌های علمی و اجرایی خود در نظر آورند. هدف از پایش ماهواره ای زمین در حوزه فناوری سنجش از دور، استفاده موثر از داده‌های ماهواره‌ای به منظور شناسایی و تولید پارامترهای مرتبط با پدیده های دینامیک سطح زمین و در اختیار گذاردن آن برای مجریان و مسوولان مرتبط، است.

مرتضی براری، رئیس سازمان فضایی ایران در این خصوص گفته است: فناوری فضایی در کل چرخه مدیریت بحران از پیش آگاهی تا بازسازی می تواند به متولیان مدیریت بحران کمک کرده و با ارایه اطلاعات ماهواره ای دقیق امداد رسانی را موفق تر کند. مدیریت بلایای طبیعی، یکی از کاربردهای مهم و عام المنفعه فناوری فضایی است.

به گفته وی، معاون وزیرارتباطات سند پایش گرد و غبار کشور با استفاده از فناوری فضایی تا پیش از تابستان سال آینده نهایی خواهد شد.

وی افزوده است: ۳ دسته از ماهواره ها در موضوع بلایای طبیعی به دولت‌ها کمک می کنند. یکی ماهواره‌های مخابراتی هستند که امکان برقراری ارتباطات صوت، تصویر و داده را میسر می سازند. دیگری ماهواره های ناوبری و ژئودتیک هستند که امکان تعیین موقعیت و زمان را میسر می سازند و دیگری ماهواره های سنجش از دوری که اقدام به تصویربرداری از مناطق تحت ریسک یا حادثه دیده می کنند.

وی عنوان کرده است: با استفاده از فناوری سنجش از دور می توان مسیر حرکت طوفان های شن و میزان قدرت آن را مشخص کرد. آلگوریتم ها و مدل های ریاضی مختلفی برای گرد و غبار و طوفان های شن توسعه یافته است که می توانند گرد و غبار را از سایر عوارض زمینی از جمله ابرها تشخیص دهند. هم اکنون روش های اندازه گیری زمینی و فناوری سنجش از دور، از مهمترین روش های ردیابی و پایش طوفان های شن قلمداد می شوند که در این بین روش سنجش از دور به دلیل برخورداری از پوشش وسیع دید، استفاده از اطلاعات (تصاویر ماهواره و عکس های هوایی) زمانبندی شده و پایش سریع بلایای طبیعی از اهمیت به سزایی برخوردار است./ منبع: سینا پرس