از کل آب‌هایی که سالانه در جهان مصرف می‌شوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی به‌کار می‌روند. بدین ترتیب، صرفه‌جویی در بخشی که کمترین سهم را دارد راه حل مناسبی برای حل مشکل کم‌آبی نیست.

به گزارش زیست آنلاین، هم اکنون با توجه به منابع موجود و تقاضای فعلی، منابع آب جوابگوی تامین نیاز آیندگان نخواهد بود بنابراین توجه به شیوه‌های نوین تامین آب بسیار ضروری است. یکی از شیوه‌های متداول در جهان، توجه به آب مجازی و آبرانه محصولات و تجارت آب مجازی(میزان آبی که برای تولید یک محصول در صنعت یا کشاورزی مصرف می‌شود) است. ایران نیز قصد در برنامه ششم توسعه به مفهوم آب مجازی توجه کند، در حالی که این مفهوم بیش از سه دهه است که در سیاست‌گذاری‌های کشورهای توسعه‌یافته مورد توجه قرار گرفته‌است.

کشت محصول های پر آب بر باید متوقف شود

از کل آب‌هایی که سالانه در جهان مصرف می‌شوند، ۷۰ درصد در بخش کشاورزی، ۲۰ درصد در بخش صنعت و فقط ۱۰ درصد برای مصارف خانگی به‌کار می‌روند. بدین ترتیب، صرفه‌جویی در بخشی که کمترین سهم را دارد راه حل مناسبی برای حل مشکل کم‌آبی نیست.

علی مهدی‌زاده، مدیر مرکز تخصصی توسعه تکنولوژی و مدیر آزمایشگاه تکنولوژی و تجهیزات آب و آبیاری سازمان جهاد دانشگاهی صنعتی شریف در این زمینه گفت:«هم اکنون حدود ۹۲ درصد منابع آب کشور در حوزه فعالیت‌های کشاورزی به مصرف می‌رسد. توسعه تکنولوژی‌های آبیاری نوین در اراضی آبی، نوآوری و بهبود کیفیت سامانه‌های نوین آبیاری، جلوگیری از توسعه زمین‌ های کشاورزی، آموزش بهره‌برداران و کشاورزان، توسعه و توجه به آب مجازی، توسعه کشت گلخانه‌ای، اصلاح الگوی کشت، مسدود کردن چاه‌های غیر مجاز، ترویج استفاده بهینه از آب موجود و استفاده از کنتورهای حجمی در فعالیت‌های کشاورزی به عنوان راهکار مدیریت مصرف آب این بخش به حساب می آیند».

همچنین با توجه به منفی بودن بیلان آب سفره‌های زیرزمینی در بسیاری از نقاط کشور، بايد از کشت محصولات پرآب‌بر در بخش کشاورزی خودداری شود. به عنوان مثال میانگین آب استفاده شده برای تولید هر کیلو هندوانه ۳۰۰ لیتر است. این حجم آب در کشورهایی مصرف می‌شود که راندمان بخش کشاورزی در آنها بالاست. در خوشبینانه‌ترین حالت برای تولید هر کیلو هندوانه در ایران، ۵۰۰ لیتر آب مصرف می‌کنیم.

طبق آمار وزارت جهاد کشاورزی، ایران با تولید سالانه بیش از ۲ میلیون و ۲۰۰ هزار تن هندوانه در رتبه چهارم جهان قرار دارد. این محصول در چهار فصل کشت و سالانه بیش از ۱۰۰ هزار تن هندوانه به عراق، امارات متحده عربی و کویت صادر می‌شود؛ در واقع با صادرات ۱۰۰ هزار تن هندوانه، سالانه بیش از ۵۰ میلیارد متر مکعب آب به خارج از کشور صادر می‌شود. از سوی دیگر هندوانه در مناطقی مانند یزد که میانگین بارش آن بسیار پایین بوده و ۱۰۰ میلی متر در سال است نیز کشت می شود ازاینرو ضرورت دارد سیاست آب مجازی سرلوحه تصمیم‌سازی‌ها هر ارگانی قرار بگیرد.

خودکفایی محصول‌های پر آب بر اشتباه است

عبدالرضا واعظی هیر، دانشیار هیدروژئولوژی و استاد آب زیرزمینی دانشگاه تبریز با اشاره به این‌که از سال‌ها قبل با شعار کشاورزی محور استقلال، ۸۸ تا ۹۳ درصد منابع آب را با راندمان پایین در بخش کشاورزی مصرف می‌کنیم، گفت: کم‌تر کشوری مانند ایران، هم از نظر اقلیمی کشور کم‌آبی بوده و هم دارنده منابع عظیمی از مواد اولیه است که کشاورزی را محور توسعه قرار داده است. ما به‌عنوان یک کشور کم‌آب یا باید جلوی توسعه کشاورزی را می‌گرفتیم یا آن را صرفا به سمت محصولات استراتژیک می‌بردیم.

وی با تاکید بر این‌که خودکفایی در تولید محصولات پرمصرف آب از جمله هندوانه، خیار و سیب صحیح نیست، افزود: به قدری تولید هندوانه در کشور افزایش پیدا کرده که بخش عمده‌ای از محصول مازاد بر نیاز بوده و هدر رفته است و سال گذشته نیز شاهد پوسیده شدن هزاران تن سیب بودیم.

وی ادامه داد: جامعه پر مصرف آب، کشاورزی کم‌بازده و راندمان پایین آبیاری، مانند یک اژدهای سیری‌ناپذیر است که ما مجبور نیستیم خود را موظف به سیر کردن این اژدها کنیم. برای همه محصولات کشاورزی و صنعتی به خصوص غذا، میوه، و حتی لباس‌هایی که استفاده می‌کنیم، آب مصرف می‌شود و بر همین اساس باید مدیریت (نه تنها مدیریت عرضه) تقاضا انجام گیرد.

ضرورت تبدیل کشاورزی سنتی به صنعتی

واعظی هیر با تاکید بر این‌که باید در زمینه کشاورزی تصمیم مناسبی گرفته شود، گفت: باید از یک طرف با قدرت و جدیت از توسعه سطح زیرکشت جلوگیری کنیم و از طرف دیگر کشاورزی را از کشاورزی سنتی به کشاورزی صنعتی تبدیل کنیم. همچنین الگوی کشت را باید به سمت محصولات استراتژیک و کم مصرف ببریم.

وی ادامه داد: نیاکان ما شعور آب داشتند، یعنی قدر آب را می‌فهمیدند که اختراع قنات و سازگاری با شرایط خشکسالی از اقدامات مهم آن‌ها بوده است. سیستم استخراج قنات به گونه‌ای است که نمی‌توان بیش از ظرفیت آبخوان از آن آب استخراج کرد. از همین‌رو ایران از سال‌ها پیش تاکنون قطب تولید پسته بوده است، پسته را حتی با آب شور هم می‌توان پرورش داد و به طور کلی پسته و زعفران از محصولات کم‌مصرف آب هستند. اخیرا در بخش‌هایی از مرند درختان پسته کاشته شده است که می‌تواند نقطه آغاز خوبی در این راستا باشد.

دانشیار دانشگاه تبریز با بیان این‌که در بحث خودکفایی در محصولات کشاورزی باید سیاست‌ها را بازنگری کنیم، گفت: دید جدید به خودکفایی در دنیا این است که محصولات استراتژیک را در داخل تولید کرده و برای محصولات دیگر واردات انجام شود که با این امر به طورهوشمندانه آب وارد کشور می‌شود، هر کشوری باید محصولی را تولید کند که در آن مزیت دارد به‌عنوان مثال هیچ کشوری در زعفران و پسته بر ایران برتری ندارد. بنابراین از طریق واردات آب مجازی می‌توانیم از اتلاف منابع آب داخلی جلوگیری کنیم.

جایگزینی کشت توت‌فرنگی به جای برنج

اسحق علی کشاورز، بخشدار بهنمیر گفت: آب مورد نیاز برای کشت توت فرنگی به نسبت کشت برنج بسیار پایین است به طوری که هر کیلو توت فرنگی ۶۰ لیتر آب مصرف می کند.

وی افزود: هم اکنون ۵۶۰هکتار از اراضی کشاورزی شهرستان بهنمیر به کشت توت‌فرنگی اختصاص یافته است. باید سطح زیر کشت توت‌فرنگی از ۵۰۰ هکتار افزایش پیدا کند، چون فصل کشت توت‌فرنگی زمان مناسبی بوده و مشکل تامین آب برای این محصول وجود ندارد.

وی با اشاره به این‌که یک کشاورز ماهر با رعایت اصول و  موازین کشاورزی می‌تواند در هر هکتار ۱۵۰ میلیون تومان درآمد کسب کند، گفت: کشت توت‌فرنگی در اشتغالزایی تاثیر چشمگیری دارد به طوری‌که بیش از ۱۰۰۰ نفر کارگر حتی از خارج و داخل استان مازندران در فصل کشت و برداشت این محصول مشغول به کار می‌شوند. با کشت توت‌فرنگی بالغ بر ۶۰ میلیارد تومان در چرخه اقتصادی به گردش در می‌آید که نقش بسزایی در رونق اقتصادی استان خواهد داشت./ منبع: سینا پرس