مدیریت منابع آبی کشور توسط وزارت نیرو، حفاظت آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست و بهره برداری آب توسط وزارت جهاد کشاورزی صورت می‌گیرد و در واقع یک فرزند، سه پدر دارد که این موضوع موجب شده مدیریت دقیق و منسجمی برای آب در کشور نداشته باشیم.

به گزارش زیست آنلاین، مشکل کم آبی و خشکسالی ایران روز به روز وخیم‌تر می‌شود و هر سال بر تعداد روزهای گرم و آفتابی افزوده و روزهای سرد و بارانی کاهش می‌یابد. سطح آب‌های زیرزمینی پایین آمده، تعدادی از تالاب ها خشک شدند، رودهای خروشان دیگر خروشی ندارند و به آرامی مسیر غم انگیز خود را طی می کنند.

چشمه‌هایی که هزاران سال از دل کوه‌ها، سنگ‌ها و خاک می‌جوشیدند و مظهر حیات پیرامون خود بودند امروز هیچ اثری از آنها نیست و دیدن آبراهه‌های خشک و ترک خورده، خاطرات شیرین آدمی را به سراب تبدیل می‌کند.

کودک که بودیم بزرگ ترها می‌گفتند پاهایت را آرام تر بر زمین بگذار تا جان مورچه‌ای را نگیری اما امروز می بینیم که بزرگ ترهای دیروز و بزرگ ترهای امروز که خودمان باشیم نه تنها جان مورچه‌ها بلکه با مصرف بی رویه آب و تشدید خشکسالی، جان بسیاری از گونه‌های گیاهی و جانوری را گرفتیم و پای خود را بر گلوی زمین گذاشته و همچنان فشار می‌دهیم.

هر چه دنیا به سوی تکنولوژی و مدرنیته می‌رود انسان حریص‌تر می شود و این انسان فراموشکار انگار نمی‌داند که اگر امروز پاهایش را از گلوی زمین برندارد چرخه طبیعت آنچنان می‌چرخد که فردا سیلی محکمی بر گوش آدمی می‌نوازد. تن زخمی زمین امروز نیاز به قرص و دارو ندارد بلکه نیاز به نوازش، محبت و توجه انسان دارد تا زخم هایش التیام بخشد و در تن نیمه جانش روحی دوباره دمیده شود.

کاش همه بدانیم که دوستی انسان و طبیعت بقای هر دو را در پی دارد و یک مسابقه برد برد است و اگر امروز انسان بر زمین پیروز شود فردا قطعا مغلوب خواهد بود.

تخریب جنگل‌ها، تغییرات آب و هوایی و بحران خشکسالی را در پی دارد

پروفسور علی یخکشی پدر دانش محیط زیست ایران در گفت و گو با ایسنا، با بیان اینکه تغییرات آب و هوایی در طی سال ها و به مرور به وجود آمد یعنی از زمانی که انسان دست به نابودی طبیعت زد، اظهار کرد: نابود کردن منابع طبیعی تجدیدپذیر مانند جنگل و مرتع اثرات سویی بر وضعیت آب و هوای یک منطقه می‌گذارد و تغییرات آب و هوایی نقش مهمی در بحران خشکسالی جهان دارد که در ایران نیز اثرات سوء خشکسالی بیشتر مشاهده و احساس می شود چرا که سطح وسیعی از منابع طبیعی تجدیدپذیر کشور تخریب شده است.

بهره برداری از آبهای فسیلی خطرناک است

وی افزود: ایرانی ها قنات را ابداع و ۳۰۰۰ کیلومتر قنات در کشور حفاری کردند در حالی که این قنات ها موجب پایین آمدن سطح آب‌های زیرزمینی و خشکسالی ایران شد و بسیاری از گیاهان که ریشه های عمیق نداشتند و نمی توانستند از آب های زمینی استفاده کنند خشک شدند و از بین رفتند که موجب کاهش سطح جنگل‌ها شده است.

یخکشی با بیان اینکه ذخیره آبهای زیرزمینی ایران بسیار کمتر از نیاز آبی کشور است، خاطرنشان کرد: از طرفی با حفر تعداد زیادی چاه های عمیق برای اراضی کشاورزی و باغ های ایران، سطح آب های زیرزمینی را همچنان پایین تر آورد و در چند سال اخیر در حال بهره برداری از آبهای فسیلی هستیم که این امر بسیار خطرناک است.

پدر دانش محیط زیست در ایران گفت: در گذشته برای احداث چاه ها ۸ یا ۱۰ متر حفر می کردند تا به آب برسند اما اکنون باید عمق بیشتری را حفاری کنند چراکه سطح آبهای زیرزمینی پایین آمده است. البته در فلات مرکزی ایران این سطح پایین تر است و به ویژه در منطقه نیاوران و اطراف تهران به همین دلیل زمین نشست کرده است. از طرفی دیگر با توجه به افزایش جمعیت ایران به ۸۲ میلیون نفر و استفاده بی رویه و غیراصولی آب در مصارف خانگی و همچنین بخش کشاورزی و صنعت که آب زیادی را مصرف می‌کنند؛ منابع آبی کشور هر روز کاهش می یابد.

یک فرزند با سه پدر/ مدیریت چندگانه منابع آبی ایران

یخکشی با اشاره به اینکه متاسفانه بهره برداری آب در ایران طبق اصول و ضوابط صورت نمی گیرد، خاطرنشان کرد: مدیریت منابع آبی کشور توسط وزارت نیرو، حفاظت آن توسط سازمان حفاظت محیط زیست و بهره برداری آب توسط وزارت جهاد کشاورزی صورت می‌گیرد و در واقع یک فرزند، سه پدر دارد که این موضوع موجب شده مدیریت دقیق و منسجمی برای آب در کشور نداشته باشیم.

حدود ۸۰ درصد نزولات آسمانی هدر می رود

این استاد بازنشسته محیط زیست دانشگاه گوتینگن آلمان گفت: ایران به طور متوسط سالانه ۴۰۰ تا ۵۰۰ میلیارد مترمکعب نزولات آسمانی به صورت برف، باران و تگرگ دارد اما از این مقدار حداکثر  ۱۰۰ میلیارد مترمکعب یعنی حدود ۲۰ درصد نزولات آسمانی جمع آوری و بهره برداری می شود و ۸۰ درصد آن هدر می رود چراکه فضای سبز فلات مرکزی ایران از بین رفته و جنگل‌ها و مراتع تخریب شدند و مدیریت درستی صورت نمی‌گیرد.

یخکشی ادامه داد: طبق بررسی و نظر کارشناسان حوزه آب از ۱۰۰ میلیارد مترمکعب آبی که سالانه از نزولات آسمانی جمع آوری می شود ۹۰ درصد در بخش کشاورزی و ۱۰ درصد برای شرب و صنعت مصرف می شود. مسئولان وزارت جهاد کشاورزی آموزش های لازم و فرهنگ سازی درستی برای کشاورزان انجام ندادند تا در مصرف بهینه آب در بخش کشاورزی اهتمام ورزند.

وی یادآور شد: فرهنگ سازی‌های لازم برای آحاد جامعه در زمینه مصرف درست آب انجام نشده است و آموزش درست استفاده کردن آب کافی نبوده به همین دلیل امروزه مصرف بی‌رویه آب برای شست و شوی ظروف، حمام های طولانی، شستن ماشین، آب دادن‌های زیاد به گل‌ها و چمن‌ها و همچنین مصرف بالای آب در صنعت فرسوده و قدیمی کشور را شاهد هستیم و به کشاورز آموزش لازم را ندادند که فقط به اندازه آب مورد احتیاج گیاه آبیاری کند.

تبخیر ۲۰ درصد آبهای سدهای ایران در اثر تابش خورشید

پدر دانش محیط زیست در ایران با بیان اینکه در طی سال ها چاه های عمیق غیرمجاز زیادی در سطح کشور احداث شد که بحران آب را تشدید کرد، گفت: بیش از ۱۰۰ سد در استان آذربایجان احداث شد و آبهای سطحی را جمع آوری کرد که موجب خشک شدن رودخانه ها، تالاب ها و پارک ملی دریاچه ارومیه شد. بررسی های علمی نشان می‌دهد که در مناطق گرمسیری یا نیمه گرمسیری مانند ایران ۲۰ درصد آبهای پشت سدها در اثر تابش نور خورشید تبخیر می شود.

این استاد بازنشسته محیط زیست دانشگاه گوتینگن آلمان خاطرنشان کرد: اگر در سطح زمین پوشش گیاهی وجود داشته باشد ساقه های درختان و گیاهان موجب می شود که آب به کندی روی زمین حرکت کند و از طرفی آب ها از طریق ریشه درختان وارد سفره های آب زیرزمینی می شود اما زمانی که پوشش گیاهی نباشد آب ها به صورت سطحی حرکت می کنند و سیل خروشان به راه می افتد و علاوه بر هدررفت آب همچنین موجب فرسایش خاک می شود در حالی که یک قرن طول می‌کشد تا یک سانتی‌مترمکعب خاک تولید شود و با وقوع سیل و جاری شدن آب بر سطح زمین حجم زیادی از خاک از بین می رود و این اثرات سوئی بر اقتصاد ایران وارد می کند.

عبور کانال‌های انتقال آب دریای خزر خسارت زیست محیطی بسیار بزرگ به جنگل ها وارد می‌کند

وی افزود: فضای سبز و وجود جنگل‌ها در مدیریت بحران آب اهمیت بسیاری دارد چراکه یک جنگل سالم می تواند سالانه در هر هکتار تا ۲۰۰۰ متر مکعب آب را در اراضی جنگلی ذخیره کند و به صورت تصفیه شده در اختیار انسان قرار دهد اما زمانی که جنگل های مرغوبی نداریم هر میزان نزولات آسمانی داشته باشیم بجای اینکه در خاک جنگل ذخیره شود بر سطح زمین جاری می شود و هدر می رود.

پدر دانش محیط زیست ایران با اشاره به طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان، گفت: اجرای این طرح علاوه بر آسیب های زیست محیطی که به شمال کشور وارد می کرد باید برای احداث کانال های انتقال آب از مازندران به سمنان تعدادی از درختان ارزشمند قطع و بخشی از جنگل های هیرکانی تخریب می شد و از آنجایی که جنگل های هیرکانی اکوسیستم بسیار شکننده‌ای دارد عبور کانال های انتقال آب دریای خزر خسارت زیست محیطی بسیار بزرگ و جبران ناپذیری به این جنگل ها وارد می کند و تعادل اکوسیستم منطقه بهم می خورد همچنین اجرای این طرح از نظر اقتصادی بسیار گران است.

احتمال مهاجرت مردم فلات مرکزی به مناطق پرآب

یخکشی عنوان کرد: دولت به دنبال راهی برای مدیریت و حل بحران آب کشور است اما در صورت ادامه روند خشکسالی، ازدیاد جمعیت در ایران و مصرف آب بی رویه، این بحران شدیدتر می‌شود. ممکن است در آینده نه چندان دور بسیاری از شهرهای ایران فاقد آب شوند و مردم آن مناطق به ویژه مردم فلات مرکزی ایران مجبور به مهاجرت شوند و اگر به استان های دیگری که آب بیشتری در اختیار دارند مهاجرت کنند قطعا بحران شدید فرهنگی، اقتصادی، اجتماعی، سیاسی و کمبود منابع آبی در این استان‌ها به وجود می‌آید. باید دولت آینده بحران آب کشور را پیش بینی کند و راهکارها و تمهیدات لازم را برای جلوگیری از تشدید این بحران انجام دهد.

سازمان برنامه و بودجه برنامه ریزی طولانی مدت و دقیق را فراموش کرده است

وی افزود: ده ها سال است که به گوش مسئولان کشور رساندم برای مدیریت بحران آب و مشکلات زیست محیطی باید برنامه‌های طولانی مدت حداقل ۵۰ ساله داشته باشند و به درستی آن‌ها را اجرا کرده و به اتمام برسانند که این برنامه‌ها حتما باید توسط متخصصان و کارشناسان مجرب تهیه شود اما سازمان برنامه و بودجه کشور وظیفه اساسی خود یعنی برنامه ریزی طولانی مدت و دقیق را فراموش کرده است. باید برنامه های بلند مدت ۵۰ سال آینده برای آب و محیط زیست تدوین شود و هر مدیری که در این ۵۰ سال منصوب می شوند نباید برنامه را عوض کند و باید طبق برنامه پیش رود تا به نتیجه مطلوب دست یابیم.

ضرورت استفاده از نیروی متخصص برای مدیریت آب و محیط زیست

پدر دانش محیط زیست در ایران تصریح کرد: همه سازمان های اجتماعی و اقتصادی کشور باید توسط متخصص مدیریت شود اما به این امر توجه نمی کنند و در نتیجه افراد برحسب رابطه به جایگاه مدیریت دست می یابند و این موضوع وضعیت بحران‌های آب و زیست محیطی در کشور را شدیدتر می کند. مسئولان باید فرهنگ نادرست را کنار بگذارند و از مدیران متخصص در سازمان های آب، جنگل و محیط زیست استفاده کنند چراکه اگر یک مدیر غیرمتخصص در این سازمان ها منصوب شود سلیقه‌ای عمل می‌کند و پس از چند سال تودیع و مدیر دیگری منصوب می‌شود و آن فرد نیز چون از تخصص لازم برخوردار نیست برحسب سلیقه خود بسیاری از برنامه‌های قبلی را کنار می‌گذارد و برنامه‌های جدیدی شروع می‌کند و بحران های موجود وخیم تر می شود./ منبع: ایسنا