هم اکنون در جهان بالغ بر ۶۱ هزار گونه مهره‌دار وجود دارد که از این تعداد حدود ۶۰۰۰ گونه(۹.۷ درصد) در معرض خطر و تهدید انقراض نسل هستند

به گزارش زیست آنلاین، در ایران نیز حدود ۱۱۷۰ گونه جانوری مهره‌دار وجود دارد که حدود ۸۷ گونه( ۷.۴ درصد) از این گونه‌ها در فهرست سرخ IUCN در سال ۲۰۱۷ قرار گرفته‌اند که متاسفانه گاهی احیای این گونه‌های جانوری به علت بی‌تدبیری مدیران، سرنوشت تلخی برایشان رقم می خورد. به طوری که امروز حال یوزپلنگ آسیایی، زاغ بور(نماد ایران)، خرس سیاه بلوچی، گورخر ایرانی، گوزن زرد ایرانی، سمند امپراطور، سیاه خروس، گربه شنی، گربه پالاس، شاه روباه، عقاب خاکستری، عقاب طلایی، شاهین، بحری، بالابان، شوکا، آهو، قوچ، میش هوبره، دلیجه، جبیر، کبک ، سیاه گوش، میش مرغ، تمساح (کروکودیل)، افعی لطیفی، قزل‌آلای خال قرمز و .... اصلا خوش نیست و باید تدبیری درست برای حفاظت از این گونه‌های کمیاب و در معرض خطر انقراض اندیشیده شود.

تقارب ژنتیکی؛ تهدیدی مهم برای گوزن زرد ایرانی

در این بین گوزن زرد ایرانی از جمله گونه های بسیار مهم در دنیا به شمار می رود که این روزها حال و روز خوبی ندارد؛ این گوزن طبق لیست ارایه شده از طرف اتحادیه بین المللی حفاظت از طبیعت(که به لیست سرخ معروف است)، در رده EN قرار دارد و در معرض خطر محسوب می شود. در سال های ۱۳۵۶ تا ۱۳۶۸ به منظور جلوگیری از انقراض این گونه با ارزش، تعدادی از آنها به جزیره اشک دریاچه ارومیه منتقل شد. این در حالی است که هنوز حال گوزن زرد ایرانی در این جزیره نیز خوب نیست.

امید یوسفی، رییس اداره حیات وحش اداره کل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی در این خصوص گفت: تقارب ژنتیکی(که به دلیل خویشاوندی گوزهای موجود حاصل شده) یکی از مهمترین عوامل تهدید زیستی برای گوزن زرد ایرانی در پارک ملی دریاچه ارومیه است؛ به علت محدود بودن تعداد گوزن های زرد ایرانی در جزیره اشک دریاچه ارومیه، تقارب ژنتیکی در این منطقه موجب افزایش بیماری های ژنتیکی شده است.

وی افزود: کاهش خلوص ژنتیکی و نیز کاهش مقاومت بدن حیوانات در مقابل سرما و برخی بیماری ها مهمترین علایم این تهدید به شمار می رود. 
وی راهکار حل این مساله را انتقال چند راس گوزن زرد از دشت «ناز ساری» به پارک ملی عنوان کرد و گفت: این اقدام باید در فصل پاییز انجام شود تا میزان تهدید تقارب ژنتیکی را کاهش دهد.
یوسفی ادامه داد: طبق آخرین سرشماری در اسفند سال ۱۳۹۴ تعداد ۱۶۰ تا ۱۷۰ گوزن زرد در جزیره اشک زندگی می کردند اما کاهش آب دریاچه و به هم چسبیدگی جزایر موجب شده است تا حیوانات وحشی مثل روباه و شغال وارد زیستگاه گوزن های زرد شوند و زندگی آنان را تهدید کنند.
وی افزود: با هدف حفاظت از گونه نادر و در معرض انقراض گوزن زرد ایرانی باید یک سایت زنده گیری در جزیره اشک دریاچه ارومیه تا پایان سال ایجاد شود. با ایجاد این سایت در صورت بیماری یکی از گوزن‌ها می توان بقیه گوزن ها را به صورت زنده گیری در این سایت نگهداری کرد تا بیماری به گونه های دیگر منتقل نشود.

کاهش چشمگیر جمعیت یوز آسیایی در یزد

یوز آسیایی که در لبه پرتگاه انقراض قدم برمی‏‏دارد، یکی از گونه‌های خاص محیط زیست است که کشور ایران تنها میزبان آخرین بازمانده‌های این گونه در دنیاست و حفاظت بیشتری جهت بقای آن را می‌طلبد.

این گونه خاص که در گذشته‌های دور در ایران و کشورهای مجاور مانند عراق، هند، عربستان و افغانستان می‏‏زیسته است، حدود نیم قرن پیش با کاهش جدی روبرو و در معرض انقراض قرار گرفت به طوری که محدود به ایران شد. این گونه در ایران نیز محدود به استان‏‏‌های یزد، کرمان، خراسان جنوبی و سمنان است که به دلیل وسعت بیش از ۱۰۰ کیلومتری قلمرو، جابجایی زیاد، تغذیه از طعمه‌های خاصی مانند آهو و شب ‎ گردی رصد، شناسایی و محاظت از آن را دشوار می‏‏کند هر چند که علاوه بر آن نیز فعالیت‏‌های جاده‌‎‎ سازی، معدن‏‏کاری و شکارچیانی مانند حیوانات وحشی و انسان این جمعیت ناچیز را به شدت تهدید می‏‏‌کنند.

حسن اکبری، معاون اداره کل محیط زیست استان یزد با گلایه از به عدم هر گونه حمایت از محافظت یوز آسیایی در یزد، گفت: متاسفانه استان یزد اخیرا با کاهش چشمگیر جمعیت یوز روبرو شده به طوری که گونه ماده این گربه‎‎ سان در یزد دیگر مشاهده نشده و امکان انقراض این جانور را دو چندان کرده است.

وی افزود: براساس آخرین رصد یوزپلنگ در دهه ۸۰، هشت تا ۹ قلاده از این گربه‏‏سانان در قالب چهار خانواده یوز در استان مشاهده شد در حالی که در دهه ۹۰ این آمار به نصف و کاهش تمامی گونه‏‏های ماده این جانور در استان منتهی شده است.

اکبری اضافه کرد: متاسفانه به دلیل کمبود تجهیزات لازم مانند دوربین‌های تله، امکان رصد این گونه در استان  بسیار دشوارتر شده به طوری که رصد دقیق جمعیت یوز را ناممکن کرده است و علاوه بر آن نیز این آمار دقیقا گویای تعداد یوز استان نیست چرا که تعدادی از آن‏‏ها در معرض دید نیستند.

وی در رابطه با دلایل کاهش چشمگیر این گونه در استان، عنوان کرد: یزد یکی از استان‌هایی است که نسبت به حفظ این گونه بنا بر دلایلی کم کاری کرده است به طوری که معدن کاری، جاده‌سازی و طرح‏‏هایی که علاوه بر آسیب به طبیعت باعث تجاوز به قلمرو این گونه، تخریب زیستگاه ‎ های طعمه ‎ های این گونه، تهدید سلامت آن و زمینه ‎‎ ساز افزایش دسترسی شکارچیان شده، از عمده دلایل کاهش چشمگیر این کونه است.

وی تاکید کرد: دستگاه‌هایی مانند راه و شهرسازی و سازمان صنعت، معدن و تجارت به اندازه کافی با محیط زیست همکاری ندارند در حالی که لازم است جهت حفظ و تضمین سلامت آخرین بازماندگان یوزپلنگ آسیایی احساس مسوولیت کنند.

این مسوول تکثیر نیمه طبیعی این گونه را یکی از موثرترین اقدام ها برای حفظ این گونه در معرض انقراض دانست و تصریح کرد: این طرح اعتباری حدود ۱۰ میلیارد تومان نیاز دارد در حالی که متولیان امر هیچ حمایتی نمی‌کنند و آخرین اقدامات عملی شدن طرح با وجود تامین محل پرورش یوز، به دلیل عدم تامین اعتبار به تعویق افتاده و خیرین پیشتاز در این حوزه نیز به وعده‌های خود متعهد نمانده‎‌اند.

وی ادامه داد: علاوه بر تامین اعتبار طرح مذکور، مخالفت وزیر صنعت با تبدیل منطقه شیرکوه به محدوده حفاظت شده عامل دیگری بود که اولویت حفاظت را زیر پا گذاشت و به بی‏نتیجه ماندن پیگیری‏‏های محیط زیست منجر شد.

اکبری با اشاره به این که میزان مناطق تحت حفاظت محیط زیست در دنیا ۱۰ درصد است، گفت: برای نجات این گونه این میزان باید به ۱۵ درصد افزایش پیدا کند در حالی که هنوز میزان حفظت از محیط زیست در یزد ۸.۵ درصد است.

وی با اشاره به این که محیط زیست تنها بر حفاظت از ۸ درصد از کل استان نظارت دارد، بیان کرد: این میزان حفاظت که تنها شامل ۸ درصد از خاک استان می ‎‎ شود هرگز نمی‏‏تواند در حفاظت از این گونه نایاب موثر باشد و تمام دستگاه‌ها و مردم باید در مقابل این گونه احساس مسوولیت کنند.

حفاظت از ده گونه در معرض تهدید

مجید مقدم خرازیان، مدیرکل دفتر حیات وحش و تنوع زیستی سازمان حفاظت محیط زیست، از تدوین برنامه حفاظت و مدیریت ۱۰ گونه در معرض تهدید شامل شوکا، گورخر، آهو، قوچ، میش هوبره، بالابان، افعی لطیفی، سمندر و قزل‌آلای خال قرمز در سال ۱۳۹۷ خبر داد و با بیان اینکه حدود ۸۷ گونه جانوری مهره‌دار ایران در معرض تهدید هستند، گفت: در نظر داریم در برنامه‌ای جدید امسال برای ۱۰ گونه شامل شوکا، گورخر، آهو، قوچ، میش هوبره، بالابان، افعی لطیفی، سمندر و قزل‌آلای خال قرمز با همکاری مشاوران، دانشگاه‌ها و پژوهشگاه‌ها برنامه حفاظت و مدیریت تدوین کنیم.

وی تخریب زیستگاه را مهمترین عامل تهدید حیات وحش دانست و اظهارکرد: کشور ما تنوع زیستی قابل ملاحظه‌ای دارد اما زمان آن رسیده که به دنبال رفع چالش‌های تنوع زیستی باشیم. تخریب زیستگاه‌ها، جزیره‌ای شدن جمعیت گونه‌های جانوری، شکار غیرمجاز، بیماری و خشکسالی مولفه‌های هستند که بر بقای گونه‌های جانوری تاثیر منفی گذاشته است.

وی ادامه داد: مهمترین بحث، تخریب زیستگاه است که عوامل مختلف اعم از جاده‌سازی‌، راه‌سازی، تغییر کاربری و چرای بی رویه دام در این شرایط تاثیر گذار بوده است. برای احیای یک گونه اول باید زیستگاه آن را احیا کنیم. در نتیجه در چنین شرایطی باید عوامل تخریب را شناسایی و نسبت به رفع آن‌ها اقدام کنیم.

مدیرکل دفتر حیات وحش سازمان حفاظت محیط زیست در پایان اظهار کرد: چرای بی رویه عامل مهمی در تخریب زیستگاه‌ گونه‌ها است که علاوه بر از بین بردن مراتع باعث شیوع بیماری‌های انتقالی از دام با حیات وحش نیز می‌شود بنابراین ساماندهی تردد دام در مناطق تحت مدیریت محیط زیست اهمیت بسیاری دارد که دستگاه‌های متولی باید سازمان محیط زیست را این مسیر یاری کنند./ منبع: سینا پرس