افغانستانی‌ها در تلاشند تا روی رودخانه هریرود سدی احداث کنند که در این‌صورت منطقه شرق ایران کاملا خشک خواهد شد. در حالی‌که بر اساس توافقات بین‌المللی احداث سد روی رودخانه‌های مرزی باید با موافقت همسایگان صورت بگیرد اما متاسفانه با وجود تلاش‌های مسوولان وزارت نیروی ایران افغانستانی‌ها حاضر به مذاکره نیستند که در این صورت احداث سد سلما بحران آبی جدی‌ای در ایران ایجاد خواهد کرد.

به گزارش زیست آنلاین به نقل از روزنامه شرق ؛ در حال حاضر احداث این سد توسط هندی‌ها با سرمایه‌گذاری ۲۰۰‌میلیون‌دلاری مهاراجه‌ها در حال اجراست و پیش‌بینی می‌شود سلما در سال آینده به بهره‌برداری برسد. این سد باعث خشک‌شدن سد دوستی مشترک میان ایران و ترکمنستان خواهد شد و تامین آب شهر مقدس مشهد را با مشکلاتی مواجه خواهد کرد. افغانستانی‌ها در حالی حاضر به مذاکره با ایران نیستند که در حال حاضر سه‌میلیون افغان در ایران زندگی می‌کنند و در عین حال ایران تاکنون منفعت زیادی به این کشور رسانده است. ایران با انتقال دانش کشت زعفران به این کشور باعث‌شده تا امروز زعفران تولیدی افغانستان در بازارهای جهانی گران‌تر از زعفران ایرانی به‌فروش برسد.

از سوی دیگر در حال حاضر افغانستانی‌ها با صادرات فرش دستباف خود به‌نام فرش ایرانی در بازارهای جهانی سود زیادی را عاید کشور خود کرده‌اند. تلاش‌های ایرانی‌ها برای انتقال دانش کشاورزی و دامداری خود به افغانستان باعث شده تا امروز بسیاری از متخصصان و مدیران این کشور بر کاهش کشت مواد مخدر به‌دلیل همراهی ایرانیان اذعان کنند. این درحالی است که اخیرا کریستین ساینس‌مانیتور در گزارشی تاکید کرده است پروژه ۲۰۰‌میلیون‌دلاری سد سلما که هند مسوول اجرای آن است مانع از انتقال آب رودخانه هریرود به ایران خواهد شد.

این در حالی است که مقامات افغان می‌گویند هیچ برنامه‌ای برای مذاکره با ایران ندارند. پروژه سد «سلما» که از لحاظ صنعت کشاورزی و آبیاری برای افغانستان بسیار پراهمیت است دسترسی شهرهای شرقی ایران به‌خصوص مشهد را به آب این رودخانه محدود خواهد کرد.  «فضل احمد ذاکری»، مدیر بخش رودهای هریرود و مرغاب در وزارت انرژی و آب افغانستان در این زمینه گفته است: «ما پروژه‌های بسیاری در افغانستان داریم و هر پروژه‌ای دشمنان خود را دارد؛ توقف کار در سد سلما ممکن نیست. ما این سد را تکمیل می‌کنیم.» ذاکری می‌گوید: یکی از این «دشمنان»، پاکستان است، زیرا این کشور از ساخته‌شدن این سد به‌دست هند (رقیب دیرینه خود) خشنود نیست.

این در حالی است که در ماه آوریل، مقامات اطلاعاتی افغانستان اعلام کردند که طرح انفجار سد سلما با دوهزارو۸۶۰پاوند مواد منفجره را خنثی کرده‌اند. آنها مدعی شدند که این نقشه با کمک سرویس اطلاعاتی پاکستان طراحی شده بود.  با این‌حال، ذاکری به‌صراحت اشاره می‌کند که هیچ‌گونه مدرکی مبنی‌بر اقدام منفی ایران علیه این سد موجود نیست و ایرانیان تنها به‌طور پیوسته خواستار مذاکره در این زمینه هستند. وی در این زمینه گفته: «شاید آنها نیاز داشته باشند که با ما گفت‌وگو کنند؛ اما در حال حاضر، ما هیچ نیازی به گفت‌وگو با ایران و مذاکره درباره آب نمی‌بینیم.»آنچه که افغانستان از احداث این سد برای خود می‌خواهد کاملا روشن و منطقی است: سد «سلما» قادر به افزایش زمین‌های زیر کشت از ۳۵هزارهکتار به ۸۰هزارهکتار است. همچنین می‌تواند مقدار ۴۲مگاوات برق مصرفی افغانستان را تامین کند. این درحالی است که افغانستان در حال حاضر حداقل ۸۰مگاوات از برق خود را از ایران و ۵۰مگاوات آن را از ترکمنستان وارد می‌کند.

ذاکری خاطرنشان کرد: این پروژه تغییرات زیادی را در افغانستان ایجاد خواهد کرد که صرفا همه این تغییرات در هرات نخواهد بود. اگر ما بتوانیم میوه بیشتری تولید کنیم می‌توانیم آن را به قندهار و سایر استان‌ها نیز بفرستیم. این پروژه باعث تغییر شریط در همه افغانستان خواهد شد. اما دلیل نگرانی ایران از این پروژه کاملا مشخص است: در صورت ساخت سد سلما، میزان جریان آب هریرود به‌سمت ایران، ۷۳‌درصد کاهش پیدا می‌کند. این در حالی است که بخش مهمی از مناطق شرقی ایران به آب هریرود وابسته هستند. موسسه مطالعاتی «شرق- غرب»در سال ۲۰۱۰ با انتشار گزارشی درباره منابع آبی افغانستان، تاکید کرد که همکاری همسایگان درباره منابع آب، یک گزینه و انتخاب نیست، بلکه تنها راه موجود است. بنا بر ‌این گزارش، نبود موافقتنامه‌های دوجانبه یا منطقه‌ای در این زمینه، تهدیدی جدی را متوجه توسعه پایدار و امنیت در منطقه کرده است.

گفتنی است، افغانستان و ایران، نخستین‌بار در سال ۱۹۵۰ کمیسیونی مشترک‌ برای مدیریت منابع آبی مشترک تاسیس کردند و در سال ۱۹۷۳، توافق شد که ایران میزان مشخصی آب دریافت کند. با این حال، «شجاع‌الدین ضیایی»، معاون وزارتخانه انرژی و آب افغانستان می‌گوید: «هم‌اکنون کابل ‌دلیلی برای انجام مذاکرات آب با ایران نمی‌بیند.»این در حالی است که ایران تاکنون همکاری فعالی در حوزه پروژه‌های مربوط به منابع آب و نیز تولید الکتریسیته ‌‌با افغانستان داشته است. در یکی از آخرین موارد، مجید نامجو، وزیر سابق نیرو با سفر به افغانستان در ماه ژانویه، دو توربین برق ایران در هرات را افتتاح کرد.

دیپلماسی آب وتامین آب مشهد
سال ۷۹ بود که مشکل آبرسانی به مناطق شمال‌شرقی کشور به‌ویژه مشهد، دولت را مجاب کرد تا دیپلماسی آب را جدی گرفته و با ترکمن‌ها و افغان‌ها وارد مذاکره شود. مذاکرات نتیجه داد و دو همسایه یعنی ایران و ترکمنستان توافق کردند در مسیر هریرود سد بسازند و به بهره‌برداری مشترک از آن بپردازند. سال ۱۳۸۴ محمدخاتمی و صفرمراد نیازف سد دوستی را رسما افتتاح کردند. این سد منبع اصلی تامین آب مشهد است. همچنین درناحیه سرخس، دریاچه زیبایی پشت این سد ایجاد شده که ساکنان محلی آن را «دوستی» نام نهاده‌اند؛ دریاچه‌ای که روبه خشک‌شدن است.

کم آبی بلای جان خراسان
دو استان خراسان‌رضوی و خراسان‌جنوبی درسال‌های اخیر به علت کمبود بارش سالانه و فشار بر منابع زیرزمینی به‌شدت از لحاظ منابع آبی دچارخسارت‌های سنگینی شده‌اند. خراسان‌رضوی با ۲۲۵میلیمتر و خراسان‌جنوبی با ۱۴۰میلیمتر دارای اقلیمی خشک بوده و بنابراین بیش از ۸۰‌درصد بارش سالانه در سطح این استان‌ها به‌صورت تبخیر و تعرق از دسترس خارج می‌شوند. تغذیه سفره‌های آب زیرزمینی در هر سال حدود هفت‌میلیارد مترمکعب بوده که با برداشت ۸/۵‌میلیاردمترمکعب برای مصارف کشاورزی و شرب، سالانه ۱/۵‌میلیاردمترمکعب بیلان منفی در این دو استان به‌وجود می‌آید.

درحال حاضر مصرف آب شهر مشهد حدود ۳۰۰‌میلیون‌مترمکعب درسال است که در افق ۱۴۱۰ این میزان به ۴۰۰‌میلیون مترمکعب و نهایتا به ۵۰۰‌میلیون مترمکعب در سال افزایش خواهد یافت. تامین آب این شهر عمدتا از طریق سدهای طرق و کارده در نزدیکی مشهد و سد دوستی در مرز ترکمنستان و ایران و بهره‌برداری از حدود ۳۰۰چاه عمیق انجام می‌شود. سد طرق وکارده در مجموع با حجم ۶۰‌میلیون مترمکعبی خود در ۱۵سال اخیر به علت خشکسالی‌های پی‌‌در‌پی و تغییر اقلیم نتوانسته‌اند سهم مناسبی در تامین آب شهر مشهد داشته باشند، به‌طوری که در اغلب سال‌ها حتی نیمی از حجم آنها نیز پرنشده است؛ بنابراین تضمینی به تامین آب از طریق این دو سد وجود نداشته و بنابراین وظیفه تامین آب شرب، بیشتر بر عهده سد دوستی در مرز ترکمنستان و ایران است.

 افغانستان درسال‌های گذشته همواره ازکمک‌های ایران برخوردار بوده وکشورمان در ۳۰سال گذشته میزبان میلیون‌ها مهاجر افغانی بوده است. انتظار از روابط خوب میان دو کشور این است که موضوع نه محوری برای خشکی دوستی‌ها بلکه برای تعمیق حسن همجواری باشد. بنابراین در چنین شرایطی به نظر می‌رسد مسوولان وزارت نیرو و امور خارجه ایران باید هرچه سریع‌تر به فکر راه‌حلی برای این بحران باشند؛ چراکه ایران ۴۳سال است در خشکسالی به‌سر می‌برد و در حال حاضر با وجود سد دوستی هم آبرسانی به مشهدمقدس کار چندان آسانی نیست. اما اگر تلاش افغانستان بر عدم مذاکره با ایران درخصوص سد سلما پابرجا باشد در چنین شرایطی ایران، بزرگ‌ترین قدرت را در دست دارد و آن هم حضور مهاجران‌میلیونی این کشور در ایران است. در این شرایط توصیه می‌شود مسوولان آبی کشور با حساسیت بیشتری به این موضوع نگاه کنند که قطعا اولین قدم مذاکره و دستیابی به یک نتیجه مشترک با افغانستان است.