با توجه به وجود مشکل آب در کشور ما و ایرادات گسترده در حفاظت از اکوسیستم‌های آبی، می‌توانیم از طریق همکاری با برنامه آب اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی (IUCN)، آب را در حوزه بین‌الملل دنبال و از تجربه‌های جهانی برای مدیریت زیست‌بوم‌های آبی استفاده کنیم.

به گزارش زیست آنلاین، اصغر مبارکی، با اشاره به اینکه از سال ۱۹۹۱ هر ساله در تار یخ ۲۶ تا ۳۱ آگوست، «هفته جهانی آب» با حمایت IUCN (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی) پاس داشته می‌شود،اظهارکرد: سالانه در هفته جهانی آب، برنامه‌های مختلفی برگزار می‌شود که مجری اصلی آن موسسه بین‌المللی آب استکهلم سوئد است. ارائه مقاله و گزارش توسط محققان و سیاستگذاران حوزه آب بخشی از برنامه‌های اجرا شده هر ساله در هفته جهانی آب است.

این کارشناس معاونت محیط زیست طبیعی سازمان حفاظت محیط زیست که عضو گروه‌های تخصصی IUCN نیز است، ادامه داد: به دلیل اهمیت آب برای همه کشورها، IUCN، برنامه مجزایی به منظور پیگیری این موضوع طراحی کرده است و علاوه بر تولید و انتشار مقاله‌های علمی متعددی در مورد آب، برنامه‌های مشخصی برای حل بحران آب در مناطق مختلف دنیا دارد.

مبارکی در ادامه با اشاره به شعار سال‌های گذشته برای هفته جهانی آب گفت: هر ساله با توجه به دغدغه‌های جهانی مربوط به حوزه آب شعارهایی انتخاب می‌شود تا تلاشی جهانی در آن زمینه صورت گیرد. برای مثال در سال ۲۰۱۷ شعار « آب، فاضلاب ، کاهش و استفاده مجدد از آب» و در سال ۲۰۱۶ شعار «آب برای توسعه» انتخاب شد 

شعار امسال هفته جهانی آبوی با بیان اینکه شعار امسال هفته جهانی آب، «آب، زیست بوم‌ها و توسعه جوامع انسانی» است،  تصریح کرد: آب، زیست‌بوم‌ها و توسعه جوامع انسانی سه رکن جدانشدنی هستند و یکی بقای دیگری را تضمین می‌کند. واضح است که بدون آب، زیست‌بوم‌ها دچار افت و به تبع آن فعالیت‌های توسعه‌ای تعطیل می‌شوند. ضمن اینکه اگر زیست‌بوم سالمی نداشته باشیم، خطرات شدیدی توسعه جوامع انسانی و حتی بقای جوامع انسانی را تهدید می‌کند. برای مثال اگر تالاب، جنگل و مراتع در وضعیت مناسبی نباشد، آب به لحاظ کیفیت و کمیت دچار افت می‌شود و آسیب‌های این وضعیت به شکل بلایای طبیعی دامن انسان را می‌گیرد.

۹۰ درصد بلایای طبیعی مربوط به آب استاین کارشناس سازمان حفاظت محیط زیست با تاکید بر اینکه ۹۰ درصد بلایای طبیعی مربوط به آب است، گفت: جنگل‌های مانگرو در مقابل امواج از سواحل نگهداری و تالاب‌ها هم به عنوان عامل کاهش شدت سیلاب‌ها و بهبوددهنده کیفیت آب و حتی هوا نقش‌آفرینی ‌می‌کنند بنابراین برای بقا و توسعه جوامع انسانی، لاجرم باید سلامت طبیعت و نظم عملکرد آن را تضمین کنیم. به‌طور قطع چنین روندی سود قابل ملاحظه‌ای را نصیب انسان خواهد کرد.

از سال ۱۹۷۰، ۸۰ درصد تنوع زیستی آب‌های شیرین کاهش یافته استبه گفته مبارکی، در صورت از بین رفتن جنگل‌ها و مراتع، کارکرد این اکوسیستم‌ ها در جلوگیری از سیلاب‌های شدید از بین می‌رود و منجر به وارد شدن خسارت‌ها و آسیب‌های جدی به جوامع انسانی می‌شود. به همین علت سازمان ملل و IUCN  (اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی) بر ارائه راهکارهای مبتنی بر نظام طبیعی به منظور حل مشکلات محیط زیستی تاکید بسیار دارد. ضمن اینکه بر اساس آمارهای  IUCN از سال ۱۹۷۰، ۸۰ درصد تنوع زیستی آب‌های شیرین کاهش یافته است و همین موضوع یک زنگ خطر در حفاظت از زیست‌بوم‌ها به حساب می‌آید.

وی با اشاره به توجه اهداف بین‌المللی توسعه پایدار به آب اظهار کرد:  هدف ششم از اهداف توسعه پایدار اشاره دارد که تا سال ۲۰۲۰ زیست‌بوم‌های مرتبط با آب مثل کوهستان‌ها، جنگل‌ها، تالاب‌ها، رودخانه‌ها و دریاچه‌ها باید حفاظت و احیا شوند بنابراین کشور ما هم با توجه به معضلات گسترده‌ای که در حفاظت از این اکوسیستم‌های آبی و تنوع زیستی گیاهی و جانوری دارد، بهتر است که با همکاری با برنامه آب اتحادیه جهانی حفاظت از طبیعت و منابع طبیعی در حوزه بین‌المللی در زمینه آب فعال باشد و از تجربه‌های جهانی برای مدیریت زیست‌بوم‌های آبی استفاده کند.



لازم به ذکر است، « راهبردهای توسعه بلندمدت منابع آب کشور » که در تاریخ ٢٧/٧/١٣٨٢ به تصویب هیأت وزیران جمهوری اسلامی ایران رسیده‌ است، نیز به عنوان راهنمای مناسبی برای تدوین برنامه‌ های میان‌ مدت و کوتاه‌ مدت مدیریت آب کشور بوده و در عین حال با ایجاد هم‌ پیوندی در عرصه‌های مدیریت فرابخشی آب موجب بهره‌برداری بهینه از منابع آب کشور خواهد گردید.

در این سند، راهبردهای توسعه بلندمدت منابع آب کشور براساس نگرشی جامع و با لحاظ هماهنگی‌های متقابل بین بخشهای مختلف، در ١٨ بند بشرح زیر ذکر شده است.

١- مدیریت کلان

مدیریت ملی آب کشور باید بر اساس مدیریت توامان عرضه و تقاضا، جامع‌نگری در کل چرخه آب و اصول توسعه پایدار و آمایش سرزمین در حوضه‌های آبریز کشور و مشترک تقویت شده و به منظور تحقق مدیریت یکپارچه (جامع) منابع آب هماهنگیهای متقابل بین بخشهای مختلف اقتصادی، اجتماعی، زیر بنائی و خدماتی با بخش آب فراهم گردد.

٢- مدیریت منابع

بهره برداری از منابع آب کشور درهر یک از حوضه‌های‌آبریز با رعایت ظرفیت تحمل آنها به گونه‏ای برنامه‏ریزی شود که میزان استحصال‌ازآبهای زیرزمینی حسب مورد (بیلان منفی) ‌ازمیزان فعلی تجاوز نکرده و اقدامات سازه‌ای وغیرسازه‌ای برای تعادل بخشی آنها و تامین نیاز‌های جدید کشور صورت گیرد، به طوری که سهم بهره‏برداری از منابع آب سطحی از رقم چهل وشش درصد(٤٦%) فعلی به حدود پنجاه وپنج درصد (٥٥%) در بیست سال آتی افزایش یابد و حداقل نیاز محیط‏های طبیعی آبی به طور پایدار تأمین گردد.
 

٣- مدیریت مصارف

اصلاح ساختار مصرف آب در کشور، به گونه‏ای که سهم مصارف آب کشاورزی از نود و دو درصد( ٩٢%) در وضع فعلی با احتساب سایر نیازها به‌حداکثر هشتادوهفت درصد(٨٧%) در ‌بیست سال‌آینده ‌تغییر یابد ‌و درعین حال با افزایش راندمان آبیاری و تخصیص‌آب به محصولات باارزش اقتصادی بیشتر، بازدهی آب در بخش‏ کشاورزی به ازای یک مترمکعب آب از وضع فعلی به دو برابر در بیست سال آتی افزایش یابد. اولویت تخصیص های جدید آب به ترتیب به مصارف شرب و بهداشت ، صنعت و خدمات ، باغداری و زراعت خواهد بود.

٤- ارزش اقتصادی

مدیریت آب کشور باید ارزش اقتصادی آب، شامل ارزش ذاتی آن در هر یک از حوضه های آبریز، متناسب با شرایط طبیعی و اقلیمی دسترسی به آب ، ارزش سرمایه گذاریهای تامین ، انتقال ، توزیع وبازیافت آب برای بخشهای مختلف مصرف را تعیین و اعلام نماید تا در برنامه های توسعه بخشهای مصرف منظور گردد.

٥- کنترل کیفیت

مدیریت فعالیتهای مصرف‏کنندگان مختلف آب، به گونه‏ای اعمال شود که ابتدا آلودگیهای منابع آب ناشی از فعالیتهای این بخشها کنترل و سپس شاخصهای کیفی آب به تدریج ارتقاء یابد. برای تحقق این هدف رعایت استانداردهای ملی حفاظت کیفی منابع آب، توسط مصرف‌کنندگان برای پساب خروجی الزامی است.

٦- هزینه تأمین

تعیین نرخ آب در مصارف مختلف به گونه‌ای انجام شود تا نیازهای پایه آب شرب و بهداشت مردم (در چهارچوب الگوی مصوب برای شهر و روستا) به صورت ترجیحی تامین گردد و برای مصارف فرا تر از آن و سایر مصارف با توجه به تامین منابع مالی و تنوع بخشی به این منابع، در مرحله اول هزینه‌های بهره‌برداری و نگهداری پوشش داده و در مراحل بعدی بازیافت هزینه های سرمایه‌گذاری را تامین نماید.

٧- مبادله آب

با توجه به نقش آب در توسعه ملی و ارزش اقتصادی آن در بازارهای منطقه با لحاظ منافع ملی و بر اساس طرح جامع آب کشور، مبادله آب با کشورهای همجوار با رعایت توجیهات فنی ، اقتصادی ، زیست محیطی و اجتماعی در برنامه های توسعه لحاظ گردد.

٨- آمایش سرزمین

در تهیه طرح‏های توسعه کالبدی و آمایش سرزمین، محدودیت منابع آب کشور از نظر کمی و کیفی و توزیع مکانی و زمانی آن به لحاظ هزینه فرصت و ارزش ذاتی آب مورد توجه و عمل قرارگرفته و برنامه های توسعه بخشهای آب و کشاورزی، صنعت و معدن، انرژی، عمران شهرها و روستاها و سایر بخشها در هر یک از حوضه های آبریز با رعایت ظرفیت تحمل آنها تهیه و به اجرا درآید.

٩- انتقال میان حوضه ای

طرحهای انتقال آب بین حوضه‎ای از دیدگاه توسعه پایدار، با رعایت حقوق ذی‌نفعان و برای تامین نیازهای مختلف مصرف، مشروط به توجیهات فنی، اقتصادی، اجتماعی و منافع ملی موردنظر قرار گیرد.

١٠- مدیریت و ساختار

ساختار مدیریت آب کشور در جهت تمرکززدایی در اجرا و بهره برداری با افزایش نقش مشارکت مردم و سازمانهای محلی وجامع‏نگری در چرخه آب و با ملحوظ نمودن حوضه‏های آبریز به عنوان واحدهای طبیعی مدیریت آب و واحدهای استانی برای عملیات اجرایی و مشارکت بهره‏برداران، با رعایت قوانین و مقررات بهبود یافته و اصلاح گردد.

١١- تقسیمات حوضه ای

در برنامه های توسعه استانی، حوضه های آبریز به عنوان قلمرو موثردر توسعه اقتصادی و اجتماعی استان مورد توجه قرار گیرد.

 ١٢- مدیریت پیشگیری

تهیه و اجرای برنامه‏های مدیریت خشکسالی و سیلاب بامشارکت کلیه دستگاههای ذی ربط و با تکیه بر مدیریت پیشگیری (ریسک) انجام پذیرد.

١٣- توزیع آب شهری

اعمال شیوه های مختلف مدیریت مصرف و جلوگیری از هدر رفت آب در خطوط انتقال آب و شبکه های توزیع آب شهری و روستایی ، به عنوان اولویت اول فعالیتها در مدیریت آبرسانی شهری و روستایی لحاظ گردد.

١٤- آموزش همگانی

برنامه های آگاه سازی عمومی برای حفاظت کمی و کیفی آب و بهره برداری بهینه از آن تدوین و به مرحله عمل گذاشته شود.

١٥- آبهای مشترک و مرزی

مهار آبهای خروجی، استفاده از آبهای مشترک و ساماندهی رودخانه‌های مرزی با رعایت جنبه های اقتصادی و زیست محیطی تحقق یابد.

١٦- مدیریت اطلاعات

تجهیز و تکمیل شبکه‌های اندازه‌گیریهای کمی وکیفی منابع ومصارف آب‌ و نیز تکمیل سامانه‌های اطلاعاتی و اطلاع رسانی مورد توجه قرار گیرد.

١٧- حفاظت بناهای تاریخی

حفظ، احیا و بهره برداری پایدار از سازه های تاریخی آبی در تهیه و تدوین برنامه‌های آب کشور مورد توجه قرار گیرد.

١٨- مدیریت فرابخشی

هماهنگی سیاستگذاریها در زمینه تامین، توزیع و مصرف آب، مطابق ماده (١٠) قانون تشکیل وزارت جهاد کشاورزی - مصوب ١٣٧٩ - با شورای عالی آب خواهد بود.