مطالعات مشترک تیمی از پژوهشگران ایرانی و آمریکایی در ایالات‌متحده آمریکا نشان می‌دهد که روند احیای دریاچه ارومیه در صورت مدیریت مناسب منابع آبی حوزه آبریز آن بر اساس شرایط آب‌وهوای می‌تواند بین ۳ تا ۱۶ سال به طول انجامد.

به گزارش زیست آنلاین، روند سریع تحلیل رفتن دریاچه ارومیه که یکی از بزرگ‌ترین دریاچه‌های نمکی دنیا است، یک هشدار تراژیک در حوزه بازنگری اصول مدیریت منابع آب بر اساس ابعاد اجتماعی-اقتصادی و زیست‌محیطی توسعه پایدار محسوب می‌شود. به همین دلیل تیمی از پژوهشگران ایرانی در دانشگاه‌های مختلف ایالات‌متحده آمریکا به بررسی این موضوع پرداخته و طی مقاله‌ای که در ژورنال environmental research letters منتشر شد، راهکاری برای نجات دریاچه ارائه کردند. هدف اصلی این مقاله تعیین چارچوبی برای برآورده شدن جریان‌های محیط‌زیست و روند خشک شدن دریاچه‌ها با توجه به شرایط هواشناسی، آب‌وهوایی و دخالت‌های انسانی و شرایط انسان شناسانه است.

این تحقیق به بررسی اثرات ترکیبی هواشناسی خشک‌سالی و مدیریت نامناسب منابع آب که به فاجعه زیست‌محیطی معاصر دریاچه ارومیه منجر شده است، می‌پردازد. با استفاده از مجموعه‌های غنی از ویژگی‌های هیدرولوژیکی، نیازهای آب و برداشت و همچنین زیرساخت‌های مدیریت آب (به‌عنوان‌مثال ظرفیت مخزن‌ها و سیاست‌های عملیاتی) یک ارزیابی کمی از منابع آب حوضه دریاچه ارومیه ارائه‌شده که نشان می‌دهد نقطه اوج این بحران در دهه نخست قرن بیست و یکم رخ‌داده است. سطح دریاچه طی دوره نسبتاً طبیعی آبی که بلافاصله پس از رکورد خشک‌سالی در فاصله سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ به سطح آستانه تعیین‌شده خود (۱۲۷۴ متر بالاتر از سطح دریا) بازمی‌گردد.

این فروپاشی ناشی از افت شدید ظرفیت منابع آبی حوضه دریاچه به دلیل افزایش خشک‌سالی‌ها و برداشت آب توسط انسان‌ها در مواجهه با تنش‌های شدید آب‌وهوایی است. در این تحقیق، برنامه احیا دریاچه بر اساس سه موقعیت آب‌وهوایی مختلف یعنی آب‌وهوای خشک، مرطوب و آب‌وهوای طبیعی منطقه، ارائه‌شده است.

در این طرح با در نظر گرفتن اجرای مؤثر کاهش ۴۰ درصدی برداشت فعلی آب، جریان ورودی موردنیاز از ۲۹۰۰  میلیون مترمکعب در سال در شرایط خشک‌سالی تا ۵۴۰۰ مترمکعب در دوره‌های مرطوب و ۴۱۰۰ مترمکعب در حالت عادی برآورد شده است. سرانجام، برای سناریوهای مختلف ورودی محیطی، زمان بازیابی احتمالی برای بازسازی سطح اکولوژیکی دریاچه ارومیه محاسبه می‌شود.

به باور این کارشناسان، دریاچه ارومیه در شمال غرب ایران نمونه‌ای از نحوه مدیریت ناکارآمد آب برای پاسخگویی به تقاضای رو به رشد این مایع حیاتی محسوب می‌شود. شرایط فعلی دریاچه ارومیه می‌تواند چالش‌های گسترده اجتماعی و اقتصادی را در منطقه ایجاد کند. در این مطالعات، پژوهشگران یک مدل دقیق سیستم‌های منابع آب از حوضه دریاچه را برای بررسی علل انقباض دریاچه ارومیه بر اساس ارزیابی کمی از تعادل آب در دوره‌های مرطوب و خشک ارائه داده‌اند.



علاوه بر این، اثربخشی بالقوه اقدامات بازسازی برنامه‌ریزی‌شده در احیای دریاچه، طی این مطالعات ارزیابی‌شده و شبیه‌سازی‌های ارائه‌شده نیز شامل مجموعه‌ای جامع از زیرساخت‌های مدیریت منابع آب شامل تمامی موارد ازجمله تقاضای آب برای حوزه کشاورزی و شهری در ۱۱۷ زیر حوضه این منطقه است.

نتایج بررسی‌های انجام‌شده نشان می‌دهد که افزایش خشک‌سالی ناشی از دخالت‌های انسانی در مقایسه با عوامل طبیعی، دریاچه را به سمت وضعیتی بحرانی‌تر سوق داده و موجبات سقوط – فروپاشی آن را فراهم کرده است. سطح آب دریاچه به‌سرعت پس از خشک‌سالی سال‌های ۱۹۹۸ تا ۲۰۰۲ کاهش‌یافته و میزان آب‌های ورودی به دریاچه ۴۸٪ کاهش پیداکرده و به‌طور هم‌زمان در این بازه زمانی نیز دریاچه با حدود ۲۵٪ کاهش مساحت روبه‌رو می‌شود. افزایش در برداشت آب‌های سطحی، به‌ویژه در بخش کشاورزی که به مدت طولانی پس از نشانه‌های مراحل ناپدید شدن دریاچه ادامه یافت، از دیگر دلایل خشک شدن دریاچه ارومیه محسوب می‌شود.

متأسفانه بر اساس شرایط فوق، سطح دریاچه به‌طور قابل‌ملاحظه‌ای پایین‌تر از آستانه زیست‌محیطی تعیین‌شده برای آن قرارگرفته و هم‌زمان با فقدان توسعه منابع آب و رشد تنش آبی انسان‌ها، دریاچه ارومیه تا امروز در برابر فروپاشی اقلیمی مقاومت کرده است.

به باور این پژوهشگران، احیای دوباره محیط‌زیست دریاچه ارومیه نیازمند سیاست‌های مناسب و قاطعانه و برنامه‌های عملیاتی است که باهدف حفظ جریان‌های محیط‌زیست در مواجهه با افزایش تلفات آب‌وهوا و خروج آب از حوزه تأمین‌کننده آب دریاچه است.

بر این اساس، به کار بستن یک برنامه زیست‌محیطی پویا و مبتنی بر شرایط اقلیمی و آب‌وهوای منطقه، برای احیای دریاچه ارومیه حیاتی است. در حال حاضر با در نظر گرفتن شرایط آب‌وهوایی و پیش‌بینی کاهش ۴۰ درصدی پیشنهادشده در مصرف آب، تخمین زده می‌شود که نیازهای محیط‌زیست دریاچه از ۲۹۰۰ مترمکعب در سال (در شرایط خشک) تا ۵۴۰۰ مترمکعب در سال (در شرایط مرطوب) با میانگین داشتن ۴۱۰۰ مترمکعب در سال باشد که بر این اساس و با توجه به شرایط آب‌وهوایی روند احیای دریاچه ارومیه می‌تواند بین ۳ تا ۱۶ سال به طول انجامد. البته این موضوع به شرطی رخ خواهد داد که مدیریت منابع آبی در حوزه آبریز دریاچه ارومیه به‌خوبی رعایت شده و حقابه این دریاچه بر اساس شرایط آب‌وهوایی داده شود.

در این راستا؛ مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه نیز با اشاره به اینکه دریاچه ارومیه ۳۵۰ میلیون متر مکعب حق‌آبه از وزارت نیرو طلب دارد، گفت: اگر در فصل پاییز این حق‌آبه تامین شود؛ در افزایش تراز دریاچه ارومیه موثر خواهد بود.



۳۵۰ میلیون مترمکعب؛ بدهی وزارت نیرو به دریاچه ارومیهمسعود تجریشی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: امسال با وجود بارش‌های خوب در حوضه آبریز دریاچه ارومیه، میزان روان‌آبها کم بوده و آب زیادی وارد دریاچه ارومیه نشد.

وی ادامه داد: امسال تعداد بارش‌ها در حوضه آبریز دریاچه ارومیه بالا بود اما بارش‌ها عمدتا کمتر از ۱۰ میلی‌متر و بارش غیر موثر بود که تبدیل به روان‌آب نشد. از سوی دیگر عمده بارش‌ها در ماه‌های فروردین و اردیبهشت اتفاق افتاد، زمانی که گیاهان رشد کرده بود و بخشی از بارش و رطوبت حاصل از آن از طریق این گیاهان جذب شد.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه با اشاره به اینکه عمده بارش‌های امسال در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در بالادشت بوده است، گفت: بررسی‌های علمی نشان می‌دهد که با توجه به تغییر صورت گرفته در رطوبت خاک در بالادست حوضه، بیشتر بارش‌ها در بخش بالادست بوده و بارش کمتری نصیب حاشیه دریاچه ارومیه که در پایین دست حوضه قرار دارد؛ شده است.

تجریشی در پاسخ به پرسشی در مورد میزان تامین حق‌آبه دریاچه ارومیه اظهار کرد: حق‌آبه دریاچه ارومیه ۲.۵ میلیارد متر مکعب است اما هنوز ۳۵۰ میلیون متر مکعب از وزارت نیرو برای دریاچه ارومیه طلب داریم.

وی تصریح کرد: قرار ستاد احیای دریاچه ارومیه و وزارت نیرو این بود که در صورت کمبود آب، ۵۰ درصد از سهم کشاورزی و۵۰ درصد از سهم دریاچه ارومیه کم شود و و آب مازاد به دریاچه ارومیه اختصاص یابد با این وجود هنوز حق آبه دریاچه ارومیه به طور کامل داده نشده است.

مدیر دفتر برنامه‌ریزی و تلفیق ستاد احیای دریاچه ارومیه  و معاون محیط زیست انسانی سازمان حفاظت محیط زیست در پایان اظهار کرد: اگر در فصل پاییز که کشاورزان مصرف آب ندارند؛ حق آبه دریاچه ارومیه پرداخت شود؛ در افزایش تراز دریاچه موثر خواهد بود. ضمن اینکه تجربه‌ها نشان می‌دهد که هر زمان رهاسازی آب از رودخانه صورت گرفته، بعد از ۴۸ ساعت آب به دریاچه ارومیه رسیده است.