حیات دریاچه‌ای با آب شیرین که در نوع خود یکی از منحصر بفردترین دریاچه‌های آب شیرین ایران است با سرازیر شدن فاضلاب های منطقه تهدید می شود.

به گزارش زیست آنلاین، چند جای دنیا می‌توان دریاچه آب شیرین را یافت؛ یکی در قطب‌های شمال و جنوب و یکی در غرب ایران و در حالی که آب شیرین تنها ۳ درصد کل منابع آبی دنیا را تشکیل می‌دهد و ۱۸ درصد جمعیت جهان از آن محرومند، "زریوار" بزرگترین دریاچه آب شیرین دنیا در دو قدمی ایرانی‌ها قرار دارد؛ با این شرایط این دریاچه هر کجای دنیا که بود آن را روی سرشان "حلوا حلوا" می‌کردند اما در ایران بر سرش فاضلاب می‌ریزند.

سرازیر شدن فاضلاب چند روستای اطراف دریاچه و رشد بی‌رویه نیزارهای زریوار و افزایش حجم رسوبات آن، از حد گذشتن میزان نیترات آب و به خطر افتادن حیات گونه‌های جانوری و گیاهی دریاچه در کنار خشکسالی، تغییر اقلیم و کاهش آبدهی چشمه‌های جوشان تامین کننده منابع آبی دریاچه شده قوزبالاقوز؛  همه اینها به کنار، در اطرافش بی‌رویه چاه زده‌اند و منابع آبی دریاچه را برای کشاورزی به غارت برده‌اند.

بیشتر بخوانید: وضعیت منابع آب در ایران​

آلودگی دریاچه زریوار از قدیم گفته‌اند آب روشنایی است اما زریوار دیگر زلال نیست و خیر و برکتش هم در حال کم شدن، چرا که از سرچشمه گل آلود شده اما آب از آب تکان نخورده؛ برایش طرح جامع نجات نوشتند و جلسات و کارگاه‌های مختلف برگزار می‌کنند و هر از گاهی هم مدیر استانی و یا کشوری از آن بازدید می‌کنند؛ از دیدن زیبایی‌هایش چه‌چه و به‌به می‌کنند و از آن طرف می‌گویند چه حیف که از آن استفاده درست نمی‌شود و یا باید برایش کاری کرد و در اطرافش هم برای رشد گردشگری آبی سرمایه گذاری شود اما دریغ از آن‌که پولی دست متولیان تالاب را بگیرد و یا طرحی را برای نجات آن عملیاتی کنند و یا حداقل تصمیم گرفته شود مدیریت یکپارچه‌ای برای آن درنظر بگیرند تا زریوار هزار صاحب و بی‌صاحب نشود و در نهایت از این دریاچه تنها عکس یادگاری‌اش باقی نماند.

کاری که نمی‌کنند هیچ، شنیده شده تحت عنوان لایروبی، پیت‌های زیر نیزارهای دریاچه را هر هکتار ۵ میلیارد تومان برای مصارف گلخانه‌ای و دامداری می فروشند و خلاصه آن‌که حاتم بخشی از منابع دریاچه آنقدر زیاد شده و علاوه بر آن با فاضلاب آلوده‌اش کرده‌اند و همین شده که لب تنها دریاچه آب شیرین دنیا بروی، تشنه بر می‌گردی!



هشدارهایی که مسئولان از احتمال نابودی دریاچه زریوار داده‌اندو البته مسئولین کردستان هشدارهای لازم را از احتمال نابودی دریاچه زریوار داده اند؛ به عنوان مثال بهمن مرادنیا، استاندار کردستان پیش‌تر  در جلسه کارگروه مدیریت جامع تالاب زریوار گفته اگر شیوه کنونی در ارتباط با نگهداری دریاچه زریوار استمرار داشته باشد بی شک آن را از دست خواهیم داد و یا فریبا رضایی، متولی محیط زیست کردستان در یکی بازدیدهایش از دریاچه گفته فعالیت‌های مخرب انسانی بدون رعایت ملاحظات زیست محیطی باعث ورود حجم زیادی از رسوبات به دریاچه شده و حیات اکولوژیک این منبع آبی را با خطر نابودی مواجه ساخته و لازم است برای نجات آن، روان آب‌ها و رودخانه‌های منتهی به زریوار(دره وران، قزلچه سو، دره تفی) کنترل و از ورود فرسایش خاکی به آن جلوگیری شود و یا ایرج قادری، معاون استاندار کردستان گفته جلوگیری کامل از ورود فاضلاب های شهری و روستایی به دریاچه زریوار نیازمند اختصاص اعتبار مورد نیاز است و اضافه کرده اصلی‌ترین موضوعی که باید در اولویت حفاظت از دریاچه زریوار هم قرار گیرد جلوگیری از ورود فاضلاب‌های شهری و روستایی به این دریاچه باشد.

اینجا به جای کره از آب ماهی می‌گیرند؛ ماهی کباب‌هایش شهره خاص و عام است و به جرات می‌توان گفت شاید از ماهی‌های جنوب هم خوشمزه تر باشد؛ دود ماهی زغالی، نسیم دریاچه در کوهستان اطراف دریاچه و رستوران‌های طبخ ماهی کباب با ویوی دریاچه و کوهستان سکانسی از فیلم‌های مستند گردشگری کردستان را به نمایش می‌گذارد اما این علامت سوال را به جا می‌گذارد که چگونه است که زریوار، نگین غرب ایران است اما هنوز کولبران از پشت کوههای اطرافش با جان‌شان بازی می‌کنند برای حمل کالا.

زریوار دقیقا کجاست؟اما زریوار دقیقا کجاست که دنیا برای داشتنش سر و دست می‌شکند؟ تالاب آب شیرین زریبار یا زریوار در فاصله سه کیلومتری غرب شهر مریوان و ۱۴۰ کیلومتری سنندج، مرکز استان کردستان قرار دارد و برای این زریوار نام گرفته که کردها به دریا می‌گویند، زری و پسوند وار هم برای کوچک کردنش است و آن را تشبیه به دریاچه می‌کند.

این دریاچه زیبا که با نام تالاب آب شیرین زریبار نیز شناخته می‌شود، مانند الماسی در استان کردستان می‌درخشد و در کنار روستای پالنگان و شهر دیواندره از جاذبه‌های گردشگری این مکان محسوب می‌شود. دریاچه زریوار با داران بودن طبیعت جنگلی و مناظر زیبای روح‌انگیز می‌تواند ساعت‌ها شما را مسحور خود کند. از آن جایی که دریاچه زریوار در دره نسبتا وسیعی واقع شده از دو سمت شرق و غرب توسط کوهستان محاصره شده و با جنگل‌های بسیار زیبایی پوشیده شده است. هرگز فراموش نکنید که تماشای از نزدیک این دریاچه قطعا به یکی از خاطره انگیزترین لحظات عمر شما تبدیل خواهد شد، بی‌شک غرق شدن در زیبایی‌های دریاچه‌ای گمشده در میان جنگل‌های انبوه و باشکوه بلوط حال‌و‌هوای دیگری دارد.

عمق متوسط زریوار ۳ متر است که در برخی نقاط تا هشت متر هم می‌رسد. آب دریاچه عمدتاً از طریق چشمه‌های متعدد موجود در بخش غربی و کف تالاب، تغذیه می‌شود و هیچ رودخانه‌ای به زریوار نمی‌ریزد. این اکوسیستم زیبا با مساحتی در حدود ۳۰۰۰ هکتار ترکیبی از آب، نیزار و حیات وحش در میان کوه‌های جنگلی محصور شده و دوسومش را نیزار و یک سومش را آب تشکیل می‌دهد.از شگفتی‌های زریبار، جزیره‌های متحرکی است که در آن وجود دارند و با جریان آب و باد از کناره‌های دریاچه جدا شده و در وسط آن به چشم می‌خورند؛ گاه مساحت این جزیره‌های کوچک در زریوار به ۲۰ مترمربع هم می‌رسد.



مسائلی که دریاچه زریوار را تهدید می‌کندتخریب جنگل‌های اطراف دریاچه، معرفی گونه‌های غیر بومی از جمله میگو و انقراض گونه‌های بومی، بهره‌برداری غیراصولی تعاونی صیادان و اقدامات مخرب به دلیل حضور در تالاب، ورود پساب‌های آلوده به سموم و کودهای کشاورزی، نبود الگوی کشت مناسب در زمین‌های کشاورزی اطراف تالاب، وجود اسکله قایقرانی و به طور عام گردشگری بدون برنامه ریزی اصولی و تردد بیش از حد قایق‌های موتوری بر روی دریاچه از تهدیدات دریاچه زریوار است.

فرسایش خاک در حوضه آبخیز زریوار و ورود خاک‌های فرسایش یافته به داخل تالاب، ورود آلودگی به دریاچه بنا به دلایلی از قبیل سوزاندن نیزارها، ورود زباله‌های رها شده توسط گردشگران، وجود جاده مرزی در کنار دریاچه و تردد زیاد تانکرهای نفت کش و خطر ورود آلاینده‌های نفتی به دریاچه، ساخت‌وسازهای غیرمجاز توسط مردم و ارگان‌های نظامی و دولتی، نبود شناخت مناسب مردم و مسئولین و هم‌چنین درک نداشتن درست از کارکردهای اکوسیستم دریاچه از دیگر مشکلاتی است که زریوار را تهدید می‌کند.

بیشتر بخوانید: تحلیلی بر خشک شدن دریاچه ارومیه

راهکارهایی که برای نجات زریوار از خطر مرگ تدریجی پیشنهاد شده استجلوگیری و کنترل آتش‌سوزی جنگل‌ها و نیزارهای دریاچه، جلوگیری از ورود گونه‌های گیاهی و جانوری مهاجم، کاهش سهم صیادان و کم کردن تعداد صیادان بهره بردار، جلوگیری از تردد قایق موتوری، تغییر در الگوی کشت بویژه محصول آلاینده و آب پسند تنباکو، جلوگیری از ورود کود و سموم کشاورزی به دریاچه و جلوگیری از ساخت وسازهای غیرمجاز از راهکارهای پیشنهاد شده برای نجات زریوار از خطر مرگ تدریجی است.

صباح پناهی، مدیر پیشین محیط زیست زریوار در گفت‌وگو با ایسنا هشدار داده که زریوار در حال‌ خفه شدن و در حال تبدیل شدن به مرداب است.

وی رشد بی رویه نیزار بر اثر تغذیه با فاضلاب را عامل مرگ تدریجی زریوار دانسته و تصریح کرده، فاضلاب سه محله اطراف زریوار از چندین سال پیش تاکنون به ضلع شرقی دریاچه سرازیر می شود که همین امر باعث رشد فزاینده نیزارها در این بخش از تالاب شده و در واقع بیشترین رشد نیزارهای دریاچه هم در همین منطقه اتفاق افتاده در حالی که در ضلع شمالی دریاچه که هیچ فاضلابی به آن وارد نمی‌شود، سطح نیزارها هیچ تغییری نداشته است و زیستگاه اصلی پرندگان مهاجر را تشکیل می‌دهد.

پناهی به نظر کارشناسان درباره علت وضعیت نامناسب دریاچه استناد کرده و اظهار کرده، برخی کارشناسان معتقد هستند که علاوه بر رشد نیزارها بر اثر فاضلاب، سد بسته شده بر روی آب ورودی دریاچه زریوار نیز مزید بر علت شده تا جریان آب دریاچه منقطع شود و آب دریاچه از حالت جاری، خارج و ماندابی شود. تا حدود ۱۰ سال پیش آب دریاچه جاری و کف دریاچه قابل دیدن بود و  همین امر سبب شده بود که هوادهی در سطح دریاچه به خوبی صورت گیرد.

وی از این‌که بحث‌ها درباره مشکلات دریاچه زریوار در جلسات به نتیجه نمی‌رسد انتقاد کرده و گفته، کارگاه‌های زیادی با صرف هزینه برای بررسی وضعیت دریاچه زریوار برگزار می‌شود و مشکلات آن همیشه به بحث گذاشته می‌شود اما مطالعات تخصصی در این زمینه صورت نگرفته است. محیط زیست مریوان، گروه نجات بخشی دریاچه را تشکیل داده و از سال گذشته تاکنون در حال مکاتبه برای تامین نیازهای این دریاچه است اما تاکنون تصمیم گیری‌ها، نهایی و عملیاتی نشده است.

او در عین حال از به نتیجه رسیدن ساخت تصفیه‌خانه فاضلاب‌ مریوان که در مراحل انتهای ساخت قرار دارد، خبر داده و خاطرنشان کرده تا دو ماه آینده در ضلع جنوبی به مرحله بهره‌برداری رسد که در این صورت ورود فاضلاب به بخش شرقی دریاچه متوقف می‌شود.

این کارشناس محیط زیست عنوان کرده، نتایج مطالعات تیم تخصصی که با همکاری دانشگاه، استانداری و محیط زیست انجام شده، نشان می‌دهد که رشد نیزارها از ۳۰ سال گذشته تاکنون روند معمولی داشته و محدوده آبی زریوار تغییری نکرده اما عمق آن با توجه به رسوبات شکل گرفته کاهش یافته است.



وی با اشاره به این‌که لایه‌های دریاچه را نی، پیت و آب تشکیل می‌دهد، گفت: ضخامت پیت‌ها ۱.۵ متر تا ۲ متر است. زیر پیت‌ها، آب جریان دارد و تا کف دریاچه کشیده شده‌اند. بخش اصلی و کاسه تالاب به شکل کشیده با طول متوسط حدود ۴.۵ کیلومتر و عرض متوسط نزدیک به ۲کیلومتر است و به این ترتیب مساحت کاسه تالاب حدود ۸.۳ کیلومتر است که با حواشی نیزار جمعا  ۲۰ کیلومتر مربع وسعت دارد.

محمد شفیعی، فرماندار پیشین مریوان نیز به ایسنا گفته در گذشته فاضلاب ۱۰ روستا به دریاچه زریوار وارد می‌شد که تا سال گذشته فاضلاب هفت روستا حذف شده و این روستاها به شبکه فاضلاب شهری متصل شده‌اند و در حال‌ حاضر تنها سه روستا وجود دارد که فاضلابش همچنان به دریاچه زریوار سرازیر می‌شود. قرار است با بهره‌برداری از تصفیه خانه فاضلاب مریوان، فاضلاب این سه روستا نیز حذف شود. 

وی هم‌چنین یک خبر به نفع دریاچه داده و خاطرنشان کرده، ۵.۵ میلیارد تومان نیز برای جلوگیری از ورود فاضلاب به رودخانه "کلین کبود" اختصاص یافته است تا از ورود فاضلاب به دریاچه زریوار از این طریق نیز جلوگیری شود.

شفیعی با اشاره به این‌که از سطح ۳۰۰۰ هکتار دریاچه زریوار،  ۲۰۰۰ هکتار آن نیزار و مابقی آب است، عنوان کرده، سیستم واحدی برای برداشت نیزارها از سطح دریاچه وجود ندارد و بر روی بود یا نبود نیزارها نیز توافق نظر واحدی وجود ندارد چرا که گروهی معتقد هستند وجود نیزارها برای دریاچه، ضروری و برخی خلاف آن را می‌گویند.

وی خاطرنشان کرده، نیاز است سرمایه‌گذاران گردشگری برای ایجاد ورزش‌های آبی و هوایی زریوار جذب شوند تا با توسعه گردشگری در این منطقه مشکلات نیزارهای این منطقه را نیز حل  کند.

او درباره صحت و سقم سودجویی صورت گرفته از پیت به عنوان لایه زیر نیزار برای مصارف گلخانه‌ای گفته، موضوع لایروبی برای بهره‌برداری از پیت‌ها از سطح دریاچه زریوار صحت ندارد.

علوی، نماینده مریوان نیز در گفت‌وگو با ایسنا هشدار داده که اگر روند تخریب دریاچه به این شکل کنونی پیش رود به تدریج خشک خواهد شد و گفته سال‌هاست که این دریاچه لایروبی نشده است و انجام آن ضرورت دارد.

او پیشنهاد داده که اگر اعتبار برای حل مشکلات دریاچه کم است از ظرفیت خیرین کمک گرفته شود، چرا که معتقد است اگر از خیرین خواسته شود به داد دریاچه خواهند رسید.

 علوی با بیان این‌که دقیقا نمی‌داند که تا چه اندازه وجود نیزارها برای دریاچه ضرورت دارد، اما معتقد است دریاچه، موجود زنده‌ای است و برای پایدار ماندن آن باید به آن رسیدگی شود.

وی معتقد است اگر زریوار زیبا در کشور دیگری بود به عنوان یکی از دیدنی‌ترین مناطق گردشگری آن کشور، گردشگران بسیاری را از سراسر دنیا به خود جذب می‌کرد و این سوال را مطرح کرد که چرا در کشورمان نباید از گردشگری درآمد کسب کنیم؟

او با انتقاد از این‌که خیلی‌ در بخش گردشگری‌ ایران کاری انجام نمی‌شود، با اشاره به عملکرد کشورهای موفق در این زمینه با مثال زدن از ترکیه گفته، ترکیه در همسایگی ایران در وسط یکی از خیابان‌هایش یک دیوار ۲ متری تاریخی را به عنوان یک اثر گردشگری حفظ کرده است، در حالی که در ایران برخی از آثار تاریخی به راحتی منهدم می‌شوند که این امر ناشی از ندانم کاری ماست.

علوی با گلایه از وجود نداشتن برنامه‌ریزی در بخش گردشگری ایران، معتقد است کشور شایستگی‌های بسیاری دارد و از فرهنگ غنی و مناطق دیدنی خوبی برخوردار است. برای نمونه روستای پالنگان در کردستان را مثال زده و گفته این منطقه یکی از نقاط گردشگری این استان محسوب می‌شود که در یک سال ۴۵۰۰ گردشگر خارجی از آن دیدن کرده‌اند.

وی اظهار کرده ما برای نسل‌های آینده هیچ کاری نکرده‌ایم و تنها ادای تکلیف کرده‌ایم. اگر فردی ذره‌ای احساس مسئولیت کند، می‌تواند مناطق گردشگری‌اش را ساماندهی و آبادسازی کند، چرا که با جذب گردشگران این اعتبار برمی‌گردد و دیناری به دریافت اعتبار دولتی نیست.

به نظر می رسد اگر راه‌های نجاتی که همیشه در جلسه‌های نجات بخشی دریاچه از آن یاد می‌شود همچون راه‌اندازی آزمایشگاهی برای پایش مستمر تالاب، رفع تصرف‌ حریم تالاب، انسداد چاه‌های فاقد مجوز و نصب کنتور بر چاه‌های واجد مجوز، بررسی پروژه‌های گردشگری حریم تالاب و بررسی شیوه‌های کنترل یا برداشت گیاهان مهاجم دریاچه، جلوگیری از موازی‌کاری، تکمیل پروژه دفع بهداشتی فاضلاب شهری و روستایی اطراف دریاچه، مدیریت کارآمد پسماند، استفاده از توان گردشگری دریاچه با تاکید بر حفظ شرایط بهداشتی آب دریاچه و اکوسیستم طبیعی آن، ممنوع کردن ویلاسازی و احداث خانه‌باغ در حاشیه و حوزه آبریز دریاچه اجرا شود، شاید بتوان تا دیر نشده کاری کرد و مثلا پس از  خشک شدن بخش عمده‌ای از دریاچه ارومیه به دست و پا نیفتیم و به چه کنم چه کنم نیفتیم و راه‌های موجود برای نجات آن را بکار بگیریم.