لوله‌گذاری و ساخت ایستگاه‌های متعدد پمپاژ، ایجاد جاده دسترسی و عبور ماشین آلات سنگین از کهن‌ترین و حیاتی ترین رویش‌گاه‌ سبز ایران یعنی جنگل‌های هیرکانی برای انتقال آب خزر به سمنان، سبب تکه تکه شدن و آسیب جبران ناپذیر به این پهنه جنگلیِ به شدت حساس می‌شود.

به گزارش زیست آنلاین، عضو هیئت علمی دانشگاه نوشیروانی بابل، ضمن غیرعقلانی توصیف کردن طرح انتقال آب دریای خزر به سمنان، این پروژه را در تمامی زمینه های فنی و مهندسی، اقتصادی، اجتماعی و زیست محیطی غیرموجه معرفی کرد.

عزیر عابسی در گفت ‌وگو با ایسنا درباره طرح انتقال آب از دریای خزر به سمنان اظهار کرد: با توسعه تکنولوژی در سده حاضر، تولید آب شیرین از منابع آب شور به روش‌های مختلف حرارتی (تبخیر و میعان آب از طریق تکنولوژی MSF ، (MED و اسمزی ( Osmosis ) با مصرف بالای انرژی، ممکن شده است.

وی، رشد جهشی این صنعت در سطح دنیا به ویژه در سال های اخیر را سبب توسعه و بهبود فرایندهای نمک زدایی و ابداع شیوه نوین و کاربردی اسمز معکوس ( Reverse Osmosis ) عنوان کرد و در تشریح فعالیت و تفاوت آن با روش های دیگر گفت: این روش مبتنی بر استفاده از فشار هیدرواستاتیک (۶۰ تا۷۰ بار) برای غلبه بر فشار اسمزی جهت عبور آب از غشای نیمه تراوایی است که به صورت مصنوعی ساخته می‌شود. سیستم‌های RO در مقایسه با روش های قدیمی (حرارتی) ۵ تا ۱۰ برابر انرژی کمتری مصرف کرده، سطح کمتری را اشغال نموده و آلایندگی کمتری ایجاد خواهند کرد.

مشکل اصلی اجرای طرح انتقال آبوی به مشکلات اجرای این طرح در کشور پرداخت و خاطرنشان کرد: با وجود نمک‌زدایی به روش اسمز معکوس، هزینه این فعالیت تا میزان زیادی کاهش یافته اما نکته قابل تامل این است که در بهره‌گیری از این روش، متاسفانه ایران کاملا وابسته است و عمده تجهیزات مورد نیاز اعم از پمپ‌های فشار قوی، غشاها و سایر تجهیزات مربوط، وارداتی هستند.

عابسی، دانش فنی مهندسان و شرکت‌های داخلی برای طراحی این سیستم ها و همچنین تاسیسات آبگیری و تخلیه پساب تولیدی در دریا را محدود و بسیار سطحی دانست و یادآور شد: با توجه به گستردگی تحریم‌های آمریکا به ویژه تحریم‌های (کاتسا) طراحی، بهره‌برداری و نگهداری این تأسیسات با چالش‌های زیادی مواجه خواهد شد.

مشکلات پساب حاصل از شیرین سازیاستادیار دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل در ادامه از پساب تولیدی حاصل از فرایند نمک زدایی سخن گفت و با بیان اینکه این پساب آلوده به انواع آلاینده‌ها است، تصریح کرد: به دلیل اضافه کردن افزودنی‌های مختلف جهت شست‌وشوی شیمیایی سطوح، ضدعفونی‌سازی محیط و جلوگیری از رسوب‌گذاری، ایجاد نشدن کف، ممانعت از خوردگی سطوح و همچنین حذف ارگانیسم‌های شناور و مواد آلی و دفع ایمن پساب تولیدی باید مورد توجه قرار گیرد.

عابسی با مقایسه میزان غلظت نمک و املاح در دریاچه خزر با آب دریاهای آزاد و اقیانوس‌ها تاکید کرد: غلظت ترکیبات کلراید و سدیم در آب دریای خزر کمتر و غلظت سولفات، منیزیم و پتاسیم در آن بیشتر بوده و با توجه به محتوای بیشتر ترکیبات سولفات، منیزیم و پتاسیم امکان استحصال این املاح برای استفاده در فعالیت‌های صنعتی بسیار پرهزینه است که این مساله، صرفه اقتصادی از آن را زیر سوال می‌برد.

دبیر کارگروه تخصصی پسماند و محیط زیست اتاق فکر توسعه و تعالی مازندران، شیرین سازی آب دریا را در دو حالت ممکن متصور و یادآور شد: پروسه شیرین سازی آب دریاها در مقصد و مبدا تعریف شده است که هر کدام از آن تبعات جبران ناپذیری برای نقطه هدف در پی خواهد داشت.

بیشتر بخوانید: مازندران با انتقال آب خزر دچار بحران می‌شود

مشکلات شیرین سازی آب در مقصد (سمنان)این محقق، پژوهشگر و استاد دانشگاه در تشریح مشکلات انتقال آب به سمنان و شیرین سازی آن در مقصد تصریح کرد: دریای مازندران با شوری حدود  ppt ۱۳ (در قسمت‌های جنوبی) در رده آب‌های لب شور (Brackish water ) دسته‌بندی شده و دریافت بیش از ۷ مترمکعب در ثانیه از آب دریا و پمپاژ آن از تراز ۲۶- تا ارتفاع مثبت ۲۳۱۲ از سطح آب های آزاد در دهانه تونل چشمه روزبه و بعد انتقال ثقلی آن به شهر سمنان به عملیات لوله‌گذاری به طول حداقل ۲۵۰ کیلومتر نیاز خواهد داشت.

عابسی در ادامه افزود: انتقال آب شور به مقصد، به دلیل آنکه از لحاظ فنی، نمک‌زدایی ۱۰۰ درصد آن به روش‌های معمول اساسا امکان پذیر نبوده و هزینه پمپاژ آب به ارتفاع ۲۳۰۰ متری بالاخص برای آب شور با چگالی بالا سرسام‌آور بوده، بسیار دور از منطق اقتصادی و مهندسی است؛ علاوه‌بر این، مشکلات خوردگی خطوط لوله و نشت‌های محتمل در مسیر خط انتقال، ریسک‌های اقتصادی آن را در کنار نگرانی‌های زیست‌محیطی به شدت افزایش می‌دهد.

مشکلات شیرین سازی آب در مبدا (مازندران)وی با بررسی تاسیسات نمک‌زدایی در دنیا خاطرنشان کرد: نیاز به منابع آبِ جدید، با کیفیتِ نسبتا ثابت و امکان دفع ایمن پساب‌های تولیدی در محیط دریا، سبب شده تا تاسیسات نمک‌زدایی در دنیا در سواحل و در مجاورت دریاها و اقیانوس‌ها احداث ‌شوند که نمونه‌های زیادی در ابعاد متوسط تا بسیار بزرگ در استرالیا، کالیفرنیا، عربستان سعودی، امارت، قطر و عمان در حال فعالیت است.

این استاد دانشگاه از عملکرد شیرین سازی آب در مقصد سخن گفت و افزود: در این شیوه با احداث انواع آبگیرهای عمقی و سطحی، آب از دریا برداشت شده و پس از ورود به آب شیرین‌کن، بسته به نوع فرآیند نمک‌زدایی، مشخصات آب و نوع تاسیسات به کار رفته، ۳۰ تا ۴۰ درصد از آب ورودی به آب شیرین تبدیل می‌شود.

عابسی اضافه کرد: ۶۰  تا ۷۰ درصد آب باقی مانده، که اکنون شورتر و آلوده به انواع آلاینده ها است، از طریق تخلیه‌کننده‌های دریایی یا دیفیوزرهای عمقی تحت استانداردهای سختگیرانه زیست محیطی در فاصله کافی از ساحل در دریا تخلیه می‌شوند.

وی گفت:این تخلیه به نحوی باید صورت گیرد که حداکثر اختلاط و حداقل پیامدهای نامطلوب زیست‌ محیطی و کمترین خسارت در محیط دریا را به دنبال داشته باشد.

بیشتر بخوانید: طرح انتقال آب خزر به سمنان مطالعات ضروری را ندارد

ساختار اقتصادی استان مازندران به کشاورزی از نوع آب‌ بر متکی استعضو هیئت علمی دانشگاه صنعتی نوشیروانی بابل به مشکلات شیرین سازی آب در مبدا اشاره و خاطرنشان کرد: از آنجایی که ساختار اقتصادی استان مازندران به کشاورزی از نوع آب‌بر متکی بوده و مشکلات ناشی از کمبود آب در این استان بالاخص در سنوات گذشته، باعث به زیر کشت نرفتن بخش بزرگی از زمین‌های استان شده است، بنابراین هر گونه انتقال آب از این استان به سایر استان‌ها می‌تواند با پیامدهای جدی اجتماعی مواجه گردد.

وی در بخش دیگری از گفت و گو به مشکلات زیست محیطی پروژه انتقال آب خزر به سمنان پرداخت و تصریح کرد: لوله‌گذاری و ساخت ایستگاه‌های متعدد پمپاژ، ایجاد جاده دسترسی و عبور ماشین آلات سنگین از کهن‌ترین و حیاتی‌ترین رویش‌گاه‌ سبز ایران یعنی جنگل های هیرکانی، سبب تکه تکه شدن و آسیب جبران ناپذیر به این پهنه جنگلیِ به شدت حساس می شود.

عابسی، مشکل زیست محیطی طرح را از منظر زمین‌شناسی مورد بررسی قرار داد و افزود: به دلیل اینکه رشته کوه البرز به شدت فعال است، وقوع زلزله، نشست زمین و هرگونه اشتباه مهندسی که نَشت آب را سبب شود، باعث ورود آب شور به اراضی ملی و از بین رفتن این زمین‌های با ارزش خواهد شد.

وی در ادامه با بیان این که فرایند نمک‌زدایی باعث تولید آب بسیار شور در حجم بالا می‌شود از دفع زیست‌محیطی آن در استخرهای تبخیری و تولید حجم بالای نمک سخن گفت و اظهار کرد: تنها بخشی از این نمک دارای ارزش اقتصادی برای مصارف صنعتی بوده و درصد بالایی از آن به دلیل آلایندگی به رسوبات دریای خزر، فلزات سنگین، آفت‌کش‌ها و سایر عناصر آلوده کننده، بدون مصرف مانده و تجمع این آلاینده‌ها در نمک تولیدی، استفاده از آن را تحت تأثیر جدی قرار خواهد.

دبیر کارگروه تخصصی پسماند و محیط زیست اتاق فکر توسعه و تعالی مازندران اضافه کرد: علاوه ‌بر موارد فوق، بخشی از آب انتقالی (حدود ۵ درصد) به جهت مصرف در تصفیه اولیه، شستشوی معکوس و شست‌وشوی شیمیایی غشاها، در نهایت باید دور ریخته شود که مدیریت زیست‌محیطی آن نیز نیازمند تمهیدات خاص است.

عابسی در جمع بندی مشکلات زیست محیطی این پروژه تاکید کرد: بر اساس آنچه گفته شد، جدای از تخریب در مبدا به جهت آبگیری از دریا، تخریب جنگل براثر لوله‌گذاری و تأسیسات پمپاژ و غیره، عمده تأثیرات منفی این طرح در دراز مدت متوجه مقصد خواهد بود.