براساس آمار ارائه شده توسط رئیس انجمن علوم خاک ایران، سالانه حدود دو میلیارد تن از خاک ایران فرسایش می شود که این مسئله دو و نیم برابر متوسط جهانی است.

به گزارش زیست آنلاین، منوچهر گرجی، رئیس انجمن علوم خاک ایران در این رابطه گفت: یک میلیارد تن خاک در دل سدها رسوب می‌شود و زمین ‌های کشاورزی پایین دست را بلا استفاده می‌کند و یک میلیارد آن هم به ریزگردهای کشنده تبدیل می‌شود و سلامت شهروندان بیش از ۳۲ استان را به خطر می‌اندازد.

وی با اشاره به اینکه خاک در ساختار ایران متولی حفاظت ندارد، به سیناپرس گفت: بدون توجه به خاک، امکان ندارد که مشکل آب در کشور حل شود،  یعنی درحالی که در کشور برای مدیریت آب وزارتخانه وجود دارد، اما برای حفاظت از بستر آن یعنی خاک، هیچ تشکیلاتی حتی در حد یک اداره هم وجود ندارد. به گفته وی وزارت جهادکشاورزی به تازگی در ابلاغیه‌ای خواستار تشکیل اداره کل خاک شده اما هنوز اجرایی نشده است.

بیشتر بخوانید: ایران یکی از هفت کشور با نرخ بالای فرسایش خاک در جهان است گرجی مهم‌ترین معضل خاک کشور را از بین رفتن زمین‌های حاصلخیز کشاورزی کنار شهرها دانسته و گفت: توسعه شهرها، ساخت و سازها، شهرک‌های سنتی، واحدهای مسکونی و ... بیشترین خسارت را به خاک وارد می‌کنند. بسیاری از ساخت و سازها ضروری نبوده و در این مسیر فقط عده‌ای دارند پول به جیب می‌زنند اما هزینه‌اش برای نسل‌های آینده بسیار بالا است.



وی یادآوری کرد: در ایران زمین برای ساخت مسکن کم نداریم اما برای کشاورزی، زمین محدود است. این زمین‌ها ۱۲ هزار سال محصول داده‌اند و باید ۱۰ هزار سال دیگر هم محصول بدهند.

گرجی فرسایش خاک را یکی دیگر از تهدیدهای خاک کشور دانست و تاکید کرد: ایران از کشورهای رتبه اول در فرسایش خاک است. این فرسایش‌ها یا ریزگرد می‌شود و سلامتی انسان‌ها را به‌خطر می‌اندازد یا به شکل سیلاب‌ها سدها را پر از رسوب می‌کند. رسوب خاک همین الان هم ظرفیت ذخیره آبی سد «سفید رود» منجیل را از یک میلیارد و ۸۰۰ میلیون متر مکعب به ۹۰۰ میلیون متر مکعب کاهش داده است.

او با اشاره به این موضوع که این کاهش یک خسارت بزرگ برای کشتزارها، شالیزارها و اراضی شمال کشور است، درباره شور شدن زمین‌ها هم هشدار داد: بسیاری از کشاورزان امروز زمین‌هایشان را با آب شور آبیاری می‌کنند. این نمک‌ها کم‌کم در خاک تجمع می‌کند و بعد از چند سال به یک بحران تبدیل می‌شود.

براساس آماری که وی ارائه داد، در حال حاضر ۵۰ درصد اراضی آبی کشور دچار مشکل شوری شده است.

گرجی با اشاره به اینکه البته درجات شوری خاک‌ها متفاوت است، عدم مدیریت صحیح را دلیل مشکلات حال حاضر خاک ایران دانسته و گفت: زمین‌ها از مواد و عناصر آلی تخلیه می‌شود. باید کود دامی به آنها داده شود اما مدیریت نمی‌شود و زمین‌های زراعی بیش از حد شخم می‌خورند.

وی تصویب قانون خاک، تهیه نقشه خاک کشور و اجرای برنامه ملی برای افزایش ماده آلی خاک را از جمله برنامه‌های ضروری و اورژانسی دانست و اظهار کرد: بخشی از خاک با فرسایش سیلابی و آبی و از طریق رودخانه از کشور خارج می‌شود تا این سؤال پیش بیاید که چرا برخلاف نظر کارشناسان روی آب‌های مرزی سد زده می‌شود اما هیچ کس نگران خاکی که از طریق روان‌آب‌ها از کشور خارج می‌شود، نیست؟!

بیشتر بخوانید: قطع درختان، فرسایش خاک، سیل های جبران ناپذیر فرسایش خاک در ایران دو و نیم برابر متوسط جهانیعلی مراد اکبری، معاون آب و خاک وزیر جهاد در گفتگو با مهر با بیان اینکه فرسایش خاک در ایران تقریبا ۲.۵ برابر متوسط جهانی است، گفت: با اینکه در سال اول برنامه ششم هستیم مبلغی برای تحقق اهداف تعیین شده، در اختیار ما قرار نگرفته است.

خاک مهم تر است یا آب؟اکبری درباره اهمیت خاک گفت: خاک بالعکس آب تجدید پذیر نیست و به طور متوسط هر سانتی متر خاک ۶۰۰ تا ۷۰۰ سال زمان می برد تا از سنگ مادر تشکیل شود. خاک عنصر بسیار با اهمیتی است و اگر کشوری از آن غفلت کند، دچار مشکلات اساسی خواهد شد.  مدیریت، حفاظت و بهره برداری از منابع خاک یکی از مهم ترین چالش های حال و آینده کشور است و حتما باید مسئولان کشور این مساله را به دقت رصد کنند و به آن بپردازند.

 میزان خاک مناسب و حاصلخیز برای کشاورزی در کشوروی ادامه داد: مساحت کشور ما حدود ۱۶۵ میلیون هکتار است که در یک اقلیم خشک و نیمه خشک  واقع شده بنابراین از لحاظ کیفی و کمی ما با محدودیت های شدید منابع پایه خاک مواجه هستیم. حدود ۵۰ میلیون هکتار از اراضی کشور اگر آب وجود داشته باشد، قابلیت توسعه کشاورزی را دارند، ولی با توجه به محدودیت منابع آب ما چنین ظرفیتی نداریم که از این ۵۰ میلیون استفاده کنیم. در حال حاضر اراضی در چرخه تولید ما ۱۸.۵ میلیون هکتار است، که از این میزان حدود ۸.۵ میلیون هکتار آن آبی و حدود ۱۰ میلیون هکتار آن دیم است؛ بنابراین از حدود ۳۲ میلیون هکتار از اراضی قابل کشت به دلیل محدودیت منابع آب نمی توانیم استفاده کنیم. نکته جالب اینجاست که از این ۱۸.۵ میلیون هکتار اراضی تنها ۱.۳ میلیون هکتار آن فاقد محدودیت است، باقی آن نیز شامل محدودیت هایی چون شوری، قلیاییت، زهدار بودن، توپوگرافی، سنگ دار بودن، عمق خاک و ... است؛ در واقع فقط ۱.۳ این اراضی در کلاس یک قرار می گیرد.

چالش های موجود در زمینه خاکاکبری تاکید کرد: در حدود ۵۰ میلیون هکتار از اراضی کشور اگر آب وجود داشته باشد، قابلیت توسعه کشاورزی را دارند، ولی با توجه به محدودیت منابع آب ما چنین ظرفیتی نداریم و در حال حاضر اراضی در چرخه تولید ما ۱۸.۵ میلیون هکتار است

وی در زمینه چالشهایی که در زمینه خاک با آن مواجهیم افزود: یکی از مشکلات ما این است که ۶۰ درصد اراضی‌مان کمتر از یک درصد مواد آلی دارد، در حالی که این عدد باید بالای ۲ باشد. به همین دلیل یکی از برنامه های ما در برنامه ششم توسعه افزایش مواد آلی خاک است، مشکل دیگری که ما داریم این است که بیش از ۵۰ درصد خاک های کشور دچار کمبود مواد غذایی (یک یا چند عنصر غذایی) هستند؛ شوری، عدم وجود نقشه های خاک شناسی با مقیاس مدیریت پذیر، آلودگی خاک ها با استفاده از برخی کودهای شیمیایی و پساب های صنعتی و ... از دیگر مشکلات ما در این زمینه است.

بیشتر بخوانید: فرسایش خاک و افزایش آلودگی هوا خاک از نتایج کاهش درختان است آلودگی خاکاکبری در مورد آلودگی خاک اضافه کرد: استفاده از کودهای شیمیایی، سموم، پساب ها، استفاده از آب های شور، آب های نامتعارف که املاح شان بالا است باعث آلودگی خاک می شود. ما با انجام عملیات زهکشی و عمل خاک شویی  مقداری از شوری خاکها را کم می کنیم. به عنوان مثال در طرح ۵۵۰ هزار هکتاری خوزستان، بیش از ۱۸۵ هزار هکتار عملیات زهشکی در راستای اصلاح خاک زراعی انجام دادیم. الان هم معاونت آب و خاک و معاونت زراعت، برنامه های کودی (برنامه استفاده مناسب از کود مطابق نیاز خاک براساس آزمون خاک) و استفاده از کودهای استاندارد را در دستور کار داده و انجام می دهند. ما به دنبال این هستیم که نقشه های آلودگی خاک، نقشه های کربن خاک و نقشه های کاربری اراضی با مقیاس مدیریت پذیر را تهیه کنیم. اقداماتی هم در این زمینه انجام شده و پیگیری هایی نیز از طریق موسسه خاک و آب انجام می دهیم تا این اقدامات را انجام دهیم.

میزان بالای فرسایش خاک در ایران وی گفت: فرسایش خاک در ایران سالانه حدود ۱۶ تن در هکتار است، در دنیا متوسط فرسایش خاک حدود  ۶ تن در هکتار است.  این رقم نسبت به متوسط دنیا خیلی بالاست. میزان فرسایش در کشور ما مقداری بالاست، که دلیل آن نیز شرایط اقلیمی، شرایط بارندگی و عدم رعایت برخی اصول فنی است به عنوان مثال در بسیاری نقاط شخمی که انجام می شود در جهت شیب انجام می گیرد، که خود این امر باعث فرسایش می شود. فرسایش خاک در ایران سالانه حدود ۱۶ تن در هکتار است، در دنیا متوسط فرسایش خاک حدود  ۶ تن در هکتار است.  این رقم نسبت به متوسط دنیا خیلی بالاست و سبب تخلیه عناصر غذایی خاک می شود و خاک زراعی ما را دچار مشکل می کند.  البته این فقط در اراضی زراعی اتفاق نیفاده و در جنگلها، تپه ها، مراتع، دامنه ها، کوه ها و ... نیز شاهد این اتفاق هستیم.



چگونگی مهار فرسایش خاکاکیری ادامه داد: تکنیک های مختلفی برای این کار وجود دارد، یکی از راه های آن این است که پوشش گیاهی را افزایش داد، به بهره برداران آموزش دهیم شخم را در جهت شیب انجام ندهند، توجه به آبخیزداری و احداث سازه های آبی در مسیر سیلاب ها از جمله مسائلی است که می تواند در حفاظت خاک و جلوگیری از فرسایش آن موثر واقع شود.

ما در برنامه ششم توسعه برای اولین بار بحث خاک را وارد این برنامه کردیم، در این برنامه مجلس دولت را موظف کرده که سالانه ۵۰۰ هزار هکتار بهبود وضعیت خاک کشاورزی انجام شود.  اهداف و راهبردهای ما شامل حفظ، احیا و بهره برداری بهینه از منابع خاک کشاورزی براساس اصول توسعه پایدار، حفظ و ارتقا حاصلخیزی خاک کشاورزی، کاهش آلودگی منابع آب و خاک، کاهش و جلوگیری از شور شدن اراضی، جلوگیری از تغییر بی رویه کاربری اراضی، کنترل و پیشگری از فرسایش با بکارگیری فناوری های نوین و دانش بومی بهره برداران، انتقال یافته های پژوهشی به بهره برداران در رابطه با حفاظت و حاصلخیزی خاک، مدیریت جامع خاک و اصلاح ساختار سازمانی و حقوقی خاک کشور است ضمن اینکه پیشنهاد ما این بوده که در معاونت آب و خاک وزارت جهاد کشاورزی دفتری تحت عنوان دفتر  خاک به صورت مستقل ایجاد شود.

بیشتر بخوانید: آلودگی خاک نگران کننده است منابع مورد نیاز برای تحقق اهدافاکبری در مورد میزان بودجه لازم برای راه اندازی دفتر خاک گفت: سالانه حدود ۳۰۰ میلیارد تومان اعتبار برای تحقق این اهداف پیش بینی شده است که متاسفانه با اینکه در سال اول برنامه ششم هستیم، هیچ مبلغی برای تحقق اهداف تدوین شده در این برنامه  در اختیار ما قرار نگرفته است.

وی گفت: ما اجرای عملیاتی مانند زهشکی، جلوگیری از شورشدن اراضی، تجهیز و نوسازی، آب شویی خاک ها، کشاورزی حفاظتی و... را آغاز کرده ایم و انجام می دهیم اما نیاز است که این اجرای تمامی طرح ها به صورت خاص آغاز شود. اما در صورت عدم تامین منابع و راه اندازی پروژه ها و طرح های مرتبط با خاک، در آینده با خطرات جدی روبرو خواهیم شد و این یک تهدید جدی است؛ اگر خاک را از دست بدهیم سایر برنامه های مدیریتی بخش کشاورزی را به مخاطره می اندازیم از جمله مدیریت آب و مدیریت تولید. وقتی این عوامل به خطر بیفتد امنیت غذایی به خطر می افتد و وقتی امنیت غذایی به خطر بیفتد امنیت سیاسی، اجتماعی و اقتصادی به خطر می افتد. بنابراین مسئولان باید خاک را به صورت جدی مدنظر قرار دهند. ما یک شورای عالی آب داریم به نظر من اگر خاک را نیز بتوانیم به این شورا ببریم می تواند در پایداری تولید و محیط زیست می تواند بسیار موثر باشد.

خاک گرفتن لایحه حفاظت از خاکهمچنین افزود: لایحه حفاظت از خاک مدت هاست که در مجلس مانده و شنیده می شود که بزودی به صحن علنی خواهد آمد، این لایحه توسط معاونت آب و خاک، انجمن علوم خاک، موسسه تحقیقات خاک و آب، سازمان حفاظت محیط زیست و سازمان جنگلها تدوین و به مجلس ارائه شده که امیدواریم بزودی تصویب شود.