یکی از مهم‌ترین پیامدهای انقلاب سوم صنعتی ورود فلزات سنگین به خانه‌ها است. جیوه یکی از بارزترین این مواد است که تقریباً در تمام اجزاء زندگی به‌صورت پنهان وجود دارد.

به گزارش زیست آنلاین، فلز سنگین (Heavy Metal) اصطلاحی در شیمی است که به فلزها یا شبه‌فلزهای دارای اثرات سوء زیست‌محیطی اشاره دارد. خاستگاه این واژه از خطرناکی و آسیب‌زایی فلزهای سنگین در محیط‌زیست برآمده است و منظور از آن بیشتر سرب، جیوه و کادمیوم بوده است (به دلیل چگالی بیشتر آن‌ها نسبت به آهن) با این‌حال، امروزه همه فلزها و شبه‌فلزهای آسیب‌رسان و سمی (فارغ از مقدار چگالی) نظیر آرسنیک را در بر می‌گیرد. فلزهای سنگین به‌شدت سمی هستند و از طریق عوامل مردم‌زاد وارد محیط زیست می‌شوند. مهمترین فعالیت‌های انسانی که عامل اصلی انتشار جیوه است عبارتند از: سوخت زغال‌سنگ در نیروگاه‌ها، سوزاندن زغال‌سنگ خانگی برای گرمایش و پخت و پز، فرآیندهای صنعتی، زباله‌سوزی معدن، استخراج معدنی جیوه، طلا و دیگر فلزات.



به نقل از سیناپرس، مقدار ناچیزی از برخی فلزات برای عملکرد طبیعی بدن ضروری هستند، اما با افزایش بیشتر آن‌ها بدن دچار مسمومیت می‌شود. مشکل عمده فلزات سنگین این است که در بدن متابولیزه نمی‌شوند. به این معنی که پس از ورود به بدن دیگر از بدن دفع نشده و در بافت‌های بدن انباشته می‌شوند و عوارض زیادی برای سلامتی ایجاد می‌کنند.

بیشتر بخوانید: همه چیز درباره جیوه موجود در تن ماهی مواد حاوی فلزات سنگینفلزات سنگین اغلب از طریق آب، غذا و هوا وارد بدن ما می‌شوند. آن‌ها حتی در مصالح ساختمانی، لوازم آشپزخانه، لوازم آرایشی و حتی البسه ما حضور دارند. یکی از این فلزات که در اطراف ما به وفور یافت می‌شود، جیوه است.

جیوه یا سیماب، فلزی سنگین و نقره‌ای‌رنگ است که در دمای اتاق به حالت مایع وجود دارد. بیشترین کاربرد جیوه در ساخت مواد شیمیایی صنعتی و کاربردهای برقی و الکترونیکی است. این فلز سمی همچنین در چسب‌ها، فیلترهای صنعتی، لوازم آرایشی، دماسنج‌های شکسته، پرکننده‌های دندانی، ادرارآورها، نرم‌کننده‌های البسه، پولیش‌ها، پسماندهای صنعتی، ملین‌ها، رنگ‌ها، غذاهای دریایی، نگهدارنده‌های چوب و ... موجود است.



جیوه در ترکیب با باکتری‌ها به متیل جیوه تبدیل می‌شود. متیل جیوه بیشتر در آبزیانی مثل ماهی و صدف وجود دارد. این همان ارتباط بین جیوه و انسان از طریق موادغذایی مصرفی است. در این میان باید دانست که ماهیان بزرگتر احتمال دارا بودن سطوح بالاتری از جیوه را در بدن خود دارند. این در حالی است که ماهی‌های کوچکتر که بیشتر از پلانکتون‌ها تغذیه می‌کنند کمتر حامل متیل جیوه هستند.

بیشتر بخوانید: افزایش بیماری‌های قلبی و‌ عروقی با مصرف ماهی‌های حاوی جیوه تأثیرات زیانبار جیوهبا این‌که جیوه در بسیاری از ساختارهایی که روزانه با آن‌ها سر و کار داریم موجود است، اغلب آن را فراموش می‌کنیم و توجهی به آن نداریم. اما اثرات سمی این فلز سنگین به‌آسانی از طریق بافت‌های پوستی، تنفسی و گوارشی جذب بدن می‌شود. جیوه، سیستم عصبی مرکزی را مورد تهاجم قرار داده و اثرات زیان‌آوری برای دهان، لثه و دندان دارد. ضعف سیستم ایمنی، لرزش، بی‌خوابی، از دست دادن حافظه، اثرات عصبی و عضلانی، سردرد، اختلال در عملکرد شناختی و حرکتی و نارسایی کلیه‌ها از بارزترین عوارض ناشی از مسمومیت با جیوه است. جیوه در عملکرد سلول‌های قرمز خون و اکسیژن تداخل ایجاد می‌کند و با کمبود اکسیژن، سبب خستگی، کم خونی، بی قراری و ضعف می‌شود و چون این فلز خطرناک، تمایل خاصی به رسوب در بافت مغز دارد، با بروز افسردگی، اختلالات روانی، اشکال در تمرکز و سردرد نیز مرتبط است. همچنین این فلز سمی می‌تواند موجب تشدید بیماری MS شود و اگر جنین از طریق مادر در معرض آن قرار گیرد، عوارضی چون فلج مغزی، عقب‌افتادگی ذهنی و نقایص مادرزادی را ایجاد خواهد کرد.

بیشتر بخوانید: گام‌های اساسی برای مقابله با ورود جیوه محیط زیست چگونه با عوارض ورود جیوه به بدن مقابله کنیم؟اما باتوجه به این‌ واقعیت که ما در زندگی امروزه خواه‌ناخواه با فلزات سنگین در تماس هستیم و آن‌ها از طرق مختلف و حتی از طریق موادغذایی مصرفی وارد بدن ما می‌شوند، پزشکان و متخصصان توصیه می‌کنند که برای پیشگیری از آسیب این فلزات به بدن می‌توان از برخی راهکارهای طبیعی کمک گرفت. مصرف لبنیات، کلم بروکلی، ماهی کیلکا و ساردین و سبزیجات یکی از این راهکارهای توصیه‌شده است. ویتامین E و سلنیوم نیز از جمله موادی هستند که خنثی‌کننده آثار سمی جیوه محسوب می‌شوند. مغزهای آجیلی، حبوبات، زرده تخم‌مرغ، سبزیجات حاوی برگ سبز تیره و گوجه فرنگی نیز حاوی ریزمغذی‌هایی برای اجتناب از مسمومیت جیوه هستند.

نکاتی جالب در مورد جیوهجیوه عنصری به شدت کمیاب در پوستهٔ زمین است. فراوانی آن در پوسته برپایهٔ جرم ۰٫۰۸ بخش در میلیون (ppm) است. البته چون این عنصر از دیدگاه زمین‌شیمی با عنصرهایی که بیشترین فراوانی را در پوسته دارند ترکیب نمی‌شود به همین دلیل سنگ معدن‌های جیوه نسبت به سنگ‌های معمولی دارای غلظت بالایی از این عنصرند. داراترین سنگ معدن‌های این عنصر تا ۲٫۵٪ جرمی و فقیرترین آن‌ها دست کم ۰٫۱٪ جیوه دارند (۱۲هزار برابر فراوانی میانگین جیوه در پوسته). جیوه هم به صورت یک فلز (کمیاب) و هم در کنار عنصرهای دیگر در کانی‌هایی مانند شنگرف، کوردرویت، لیوینگ ستونیت و... پیدا شده‌است. HgS یا شنگرف معمول‌ترین سنگ معدن جیوه است. سنگ معدن‌های جیوه بیشتر در کمربندهایی که سنگ‌هایی با چگالی بالا با نیروی بزرگی به بیرون پوسته هُل داده شده‌اند پیدا می‌شود به ویژه در فصل‌های داغ یا ناحیه‌های آتشفشانی.



از سال ۱۵۵۸ با بدست آوردن فرایندی که در آن بتوان با کمک جیوه، نقره را از سنگ معدنش بیرون کشید، جیوه ارزش بالایی در اقتصاد اسپانیا و سرزمین‌های آمریکایی زیر پوشش پیدا کرد. در اسپانیای نو و پرو این ارزش بیشتر دیده می‌شد. در آغاز معدن آلمادن در جنوب اسپانیا، فراهم‌کنندهٔ همهٔ جیوهٔ مورد نیاز اسپانیایی‌ها بود. در بازه سه سده بیش از ۱۰۰هزار تُن جیوه از معدن‌ها بیرون کشیده شد و روند نیاز به جیوه تا پایان سدهٔ ۱۹ برای بدست آوردن نقرهٔ بیشتر همچنان ادامه داشت.

شنگرف، سنگ معدن جیوه، معدن سوکریتس، شهرستان سونومای کالیفرنیا. در جاهایی که رسوب‌های جیوه به صورت اکسیدی اند، از شنگرف با عنوان سنگ مادر جیوه یاد می‌شود.

پس از اسپانیا در ایتالیا، آمریکا، مکزیک و اسلوونی هم معدن‌های مهم جیوه پیدا شد و به بهره‌برداری رسید. اما امروز در بسیاری از این معدن‌ها بسته‌است. برای نمونه معدن مک‌درمیت در نوادا که آخرین معدن آمریکا بود در سال ۱۹۹۲ بسته شد. بسیاری از این بسته شدن‌ها به دلیل افت ارزش جیوه بوده‌است. ارزش جیوه در سال‌های گوناگون بسیار بالا و پایین شده برای نمونه در سال ۲۰۰۶ ارزش جیوه برای هر فلاسک، برابر با ۷۶ پوند یا ۳۴٫۴۶ کیلوگرم، ۶۵۰ دلار بوده‌است.

در سال ۲۰۰۵ چین بزرگترین تولیدکنندهٔ جیوه بود. گمان آن می‌رود که کشورهای دیگر هم با کمک فرایندهای الکتریکی استخراج، تولیدکنندهٔ جیوه بوده‌اند اما داده‌ای را ثبت نکرده‌اند.

به دلیل سمی بودن بالای جیوه، هم در فرایند معدن کاری و هم در جداسازی، آسیب‌های فراوانی از این ماده در گذشته تاکنون به جای مانده‌است. به همین دلیل در دههٔ ۱۹۵۰ شرکت‌های خصوصی در اردوگاه‌های کار اجباری از زندانیان برای کندن معدن‌های جیوه استفاده می‌شد. هزاران زندانی به کار گرفته می‌شدند تا تونل‌های تازه بکنند. افزون بر این سلامتی کارگران در هنگام کار در معدن به شدت در خطر بود.

اتحادیهٔ اروپا در سال ۲۰۱۲ به دلیل نیازش به لامپ‌های مهتابی چین را به بازگشایی معدن‌های مرگبارش تشویق می‌کرد تا جیوهٔ مورد نیاز آن‌ها فراهم شود. با این روند محیط زیست در برابر خطرهای جدی قرار می‌گرفت به ویژه در منطقه‌های جنوبی فوشان و گوانگ‌ژو، و در استان گوئیژو در جنوب غرب.

معدن‌های جیوه که پس از بهره‌برداری رها شده‌اند دارای توده‌های بزرگ و خطرناک شنگرف حرارت داده شده‌اند. بررسی‌ها نشان داده که آبی که از این منظقه‌ها می‌گذرد بسیار برای طبیعت آسیب‌رسان است. برای همین تلاش می‌شود تا از این منطقه‌ها به گونهٔ ویژه‌ای دوباره بهره‌برداری شود. برای نمونه در سال ۱۹۷۶ شهرستان سانتا کلارا یک معدن کهنه را خرید و در آن یک پارک محلی درست کرد و البته برای پاک‌سازی محیطی و امنیت آن بسیار هزینه کرد.