توسعه‌ی فضاهای سبز داخل و حاشيه شهرها از جمله بهترين راهكارهای بهسازی محيط زيست شهری است كه در صورت برنامه‌ريزی درازمدت و منسجم مي‌تواند نقش مهمي در رفع معضلات زيست محيطی كلان‌شهرها ايفا كند.

به گزارش زیست آنلاین، مهمترين اثر فضاهای سبز در شهرها، كاركردهاي زيست محيطی آنهاست، شهرها تنها در این‌صورت است که می توانند به عنوان محيط زيست برای جوامع انسانی معنا داشته باشند و ایفای نقش کنند. آثار سوء گسترش صنعت و مهمتر از آن كاربرد نادرست تكنولوژی، كيفيت زيستی را در بسیاری از کلان‌شهرهای امروزی زیر سوال برده است. متخصصان معتقدند اجرای طرح‌های فضای سبز مناسب در شهرها و حتی پیاده سازی این طرحها در خود بناهای مسکونی یکی از مهمترین راهکارها برای حل معضلات گوناگون شهرها است. فضاهای سبز بايد از نظر كمی و كيفی متناسب با حجم فيزيكی شهر (ساختمانها، خيابانها و جاده‌ها) و نيازهای جامعه از جمله از لحاظ روانی، گذران اوقات فراغت و نيازهای بهداشتي باشند. شرايط اكولوژيكي شهرها و روند گسترش آتی آنها کارشناسان را امروزه بدین باور رسانده که بایستی ساخت و تجهیز فضاهاي سبز فعال و با بازدهی زيست محيطی مستمر را در صنعت ساختمان‌سازی بیش از پیش تشویق و حمایت کرد. آنچه در ادامه می‌خوانید، نمونه‌های موفقی از ساخت این بناها در کشورهای مختلف است.

بیشتر بخوانید: معماری سبز راهبردی جدید برای سازگاری با تغییر اقلیم ۱. شهر جنگلی– سنگاپور«باغ خلیج» (Gardens by the Bay) پارکی واقع در محدوده مرکزی سنگاپور است که از سه باغ منحصربفرد آبی تشکیل شده است: «باغ خلیج جنوبی» (Bay South Garden)، «باغ خلیج شرقی» (Bay East Garden) و «باغ خلیج مرکزی» (Bay Central Garden). طراحی فضای سبز در این مجموعه منحصربفرد به شکلی کاملاً متفاوت انجام شده است. مساحت این مجموعه ۱۱ میلیون فوت مربع (برابر با ۱ میلیون مترمربع) است، یعنی این پارک مساحتی تقریباً برابر با وسعت ۲۵۰ زمین مخصوص فوتبال آمریکایی دارد. هدف از ساخت چنین مجموعه‌ی عظیمی در سنگاپور مقابله با تاثیر جزایر گرمایی است. طراحان تلاش کرده‌اند که در دل شهری امروزی از اصول طراحی باغ‌های گیاه‌شناسی تبعیت کنند.



طراحی فضای سبز منحصربفرد باغ خلیج به شکلی کاملاً متفاوت انجام شده است. هریک از این ساختمان‌ها دارای پنل‌های خورشیدی هستند تا انرژی را برای استفاده در شب ذخیره کنند.

کمیسیون پارک‌های ملی سنگاپور در بیانیه‌ای اعلام کرده که این شهرک جنگلی  ۸۰ درصد از گونه‌های گیاهی جهان را در خود جای داده است. یک فضای باز وسیع و مرتفع در مرکز یکی از ساختمانهای مدرن این مجموعه وجود دارد که با شیشه محصور شده است. تنها در همین فضا ۲۲۰ هزار نوع پوشش گیاهی منحصربفرد و زیبا کاشته شده است. در بیرون این نمایشگاه ۱۸ ساختمان بلند شبیه به درخت ساخته شده که ارتفاع هریک از آنها به ۵۰ متر می‌رسد. این ساختمانها در واقع باغ‌هایی هستند که می‌توانند آب باران را جمع کرده و از آن برای مصارف گوناگون استفاده کنند.

در ضمن در هر یک از این ساختمان‌ها به تعداد کافی پانل‌های خورشیدی تعبیه شده تا نور خورشید را در روز ذخیره و در شب برای روشنایی مورد استفاده قرار دهند. لازم به ذکر است که اهمیت این مجموعه به دلیل جلوگیری از ایجاد «جزیره‌ی گرمایی» (Heat Island) است. جزیره‌ی گرمایی پدیده‌ای است که اغلب در مناطق شهری رخ می‌دهد و دلیل آن هم جذب حرارت و گرما به وسیله پیاده‌روها، سطوح آسفالت، بتون و ماشین‌ها است. از آنجایی که این اجسام می‌توانند به راحتی گرما را جذب و منعکس کنند، لذا درجه‌حرارت داخل شهر نیز معمولاً اختلاف فاحشی با حومه‌های شهر دارد. چنانچه متوسط درجه حرارت سالیانه‌ی یک شهر با جمعیتی نزدیک به یک میلیون نفر یا بیشتر اغلب در حدود ۳ درجه سیلسیوس با حومه‌ی همان شهر اختلاف دارد. با فرا رسیدن زمان اوج گرما در ماه‌های تابستان این پدیده به شدت افزایش پیدا می‌کند و در کنار آن هزینه‌های دستگاه‌های تهویه مطبوع هوا نیز بیشتر می‌شود و بالطبع تقاضا برای انرژی به اوج می‌رسد.

اما اهمیت پوشش گیاهی در مناطق شهری به این دلیل است که آن‌ها هم هوا را خنک می‌کنند و هم اینکه سایه ایجاد می‌کنند. در مجموع کاشت گیاهان در شهر باعث بهبود کیفیت هوا و افزایش نفوذ پذیری خاک می‌شود. به تازگی مقاله‌ای در مجله علوم محیط‌زیست و تکنولوژی چاپ شده که نشان می‌دهد علف‌ها، پاپیتال‌ها و سایر گونه‌های گیاهی سازگار با محیط‌های شهری این قابلیت را دارند که نیتروژن دی‌اکسید و ذرات‌معلق هوا را بین ۴۰ تا ۶۰ درصد کاهش دهند. هر دوی این مواد از آلاینده‌هایی هستند که به شدت برای سلامت انسان مضر هستند. ساخت باغ‌هایی چنین مدرن نیز دقیقاً در راستای کنترل تاثیرات سوء و ایجاد محیطی سالم‌تر برای زندگی شهروندان است.

جزیره‌ی گرمایی پدیده‌ای است که اغلب در مناطق شهری رخ می‌دهد و دلیل آن هم جذب حرارت و گرما به وسیله‌ی پیاده‌روها، سطوح آسفالت، بتون و ماشین‌ها است. فناوری‌های مدرن زیست‌محیطی در تلاش هستند تا از تاثیر این پدیده در شهرهای امروزی بکاهند.

۲. ساختمان دولتی سبز – برلین«رایش ‌تاگ» (Reichstag Building) ساختمان پارلمان آلمان است که در سال ۱۹۹۹ آن را بازسازی کردند. در همین سال یک گنبد شیشه‌ای به این ساختمان اضافه شد تا با انعکاس نور خورشید در طول روز، عملاً نور کافی برای روشنایی تالار اصلی فراهم شود. یکی از مزایای این گنبد استفاده کمتر از نورهای مصنوعی است.

در ضمن این ساختمان یک سیستم لوله‌کشی کاملاً منحصربفرد دارد که آب باران را جمع‌آوری و از آن برای مصارف گوناگون استفاده می‌کنند. این بنا را معمار انگلیسی «نورمن فاستر» (Norman Foster) طراحی کرده است. این بنای نوسازی شده هم‌اکنون به عنوان یکی از جاذبه‌های توریستی شهر برلین شناخته می‌شود. مساله ذخیره انرژی در این بنا را نیز نبایستی نادیده گرفت. گنبد شیشه‌ای تازه‌ساز نه تنها باعث انعکاس نور می‌شود بلکه حتی باعث می‌شود که هوای گرم از ساختمان به راحتی خارج شود. در کنار همه‌ی این مزیت‌ها این نکته را هم به خاطر داشته باشید که ساختمان، برق تولیدی خود را از روغن‌های گیاهی تصفیه شده تامین می‌کند.



گنبد شیشه‌ای تازه‌ساز باعث می‌شود که ساختمان نورگیری خوبی داشته باشد و در ضمن گرما به راحتی خارج شود.

ضمناً معماری این بنا به شکلی است که می‌توان از انرژی ژئوترمال (انرژی مازادی که از حرارت داخل زمین ناشی می‌شود و معمولاً توسط یک سیال به سطح انتقال داده می‌شود) نیز استفاده کرد. تحت کلیه این شرایط میزان انتشار گاز کربن‌دی‌اکسید از این مجموعه در حدود ۹۴ درصد کاهش پیدا خواهد کرد. لازم به ذکر است که ساختمان‌های سبز یا ساختمان‌هایی که بر اساس اصول زیست‌محیطی طراحی شده‌اند، معمولاً مزایای بیشماری دارند. از مهم‌ترین آن‌ها می‌توان به این موارد اشاره کرد: کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب کمتر و اصولی‌تر، کاهش مصرف مواد سمی و خطرناک، بهبود کیفیت هوا و آسودگی در برابر گرما.

استفاده از گنبدهای شیشه‌ای دو یا چند جداره که میزان هدررفت انرژی از آنها اندک باشد، یکی از راهکارهایی است که منجر به استفاده کمتر از نور مصنوعی و طبیعتاً صرفه‌جویی در مصرف برق خصوصاً در ساختمانهای قدیمی می‌شود.

بیشتر بخوانید: معماری پایدار اصل فراموش شده ساخت و ساز  .۳خانه متحرک– نیویورکدولت آمریکا تمامی ساختمانهای جدید فدرال را موظف به تبعیت از اصول «هیئت ساختمان‌سازی سبز» (U.S. Green Building Council) کرده است. این هیئت نیز برای کلیه ساختمانهای فدرال کسب حداکثر امتیاز را اجباری کرده. امتیازات این هیئت به ۴ دسته تقسیم می‌شود که عبارت است از: قابل تایید، مجوز نقره، مجوز طلای زرد و در نهایت مجوز طلای سفید یا پلاتین. این ۴ طبقه‌بندی دقیقاً بر اساس تبعیت مجموعه از یکسری فاکتورهای مختلف تعریف شده‌اند. از فاکتورهای مهمی که می‌توانند رتبه یک مجموعه را افزایش یا کاهش دهند می‌توان به این موارد اشاره کرد: تبعیت از اصول توسعه‌ی پایدار، ذخیره‌ی آب، کارآیی انرژی و انتخاب نوع مصالح. هیئت ساختمان‌سازی سبز ظرف سال‌های اخیر تغییرات عمده‌ای را در عرصه‌ی فناوری‌های مدرن منطبق با اصول زیست‌محیطی پایه‌گذاری کرده است. به عنوان مثال قرار است که بسیاری از صنایع شیمیایی و پلاستیکی به دلیل عدم سازگاری با استانداردهای محیط‌زیست کلاً از دستور کار این مجموعه خارج شوند. عدم استفاده از لوله‌ی PVC یکی از این موارد است.



خانه‌ی متحرک نیویورک بر روی یک شناور بنا شده است.

خانه‌ي متحرک نیویورک که از آن با نام «کشتی علم» (Science Barge) هم یاد می‌شود در واقع یک کلاس درس آموزشی و یک خانه‌ی سبز منطبق با اصول زیست‌محیطی است که منطبق با ضوابط هیئت ساختمان‌سازی سبز تجهیز و سازماندهی شده است. سوخت لازم برای این مجموعه از نور خورشید، باد و سوخت‌های بیولوژیکی تامین می‌شود. این بنا در سال ۲۰۰۷ م. (۱۳۸۶ ه.ش.) ساخته شده و به واسطه طراحی منحصربفردش در عمل هیچ گاز دی‌اکسید کربنی از آن به خارج منتشر نمی‌شود. برای رشد و نمو گیاهان این مجموعه از سیستم آبدهی خاصی استفاده می‌شود که در آن گیاهان به جای آنکه مواد مغذی و ضروری را از خاک بگیرند آنها را از آب می‌گیرند. هدف از این سیستم آب‌دهی، حفاظت از منابع طبیعی و در عین حال سازگاری هرچه بیشتر با محیط‌های شهری است چرا که در شهرها یا اصلاً خاکی برای رشد و نمو وجود ندارد و یا اگر هم باشد به هیچ‌وجه خاک سالمی نیست. آب لازم برای آبیاری گیاهان این مجموعه هم یا از آب باران تامین می‌شود یا از آب تصفیه شده رودخانه؛ ضمناً کاربرد آفت‌کش‌ها به هیچ وجه در این میان جایی ندارد. هر ساله هزاران دانش‌آموز و حتی افراد عادی از این مجموعه‌ی زیست‌محیطی دیدن می‌کنند.

جمع‌آوری آب باران،  تولید برق از منابع گیاهی، استفاده از انرژی زمین‌گرمایی، کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای، مصرف آب کمتر و اصولی‌تر، کاهش مصرف مواد سمی و خطرناک، بهبود کیفیت هوا و آسودگی در برابر گرما همه از جمله فاکتورهایی هستند که در ساختمان‌های سبز مدرن جایگاه ویژه‌ای دارند.

۴. خانه‌سازی پایدار– دانمارکتاکنون برای خانه‌سازی منطبق با اصول زیست‌محیطی هیچ نوع استاندارد رسمی و مشخصی در سطح بین‌المللی پیشنهاد نشده است. البته بسیاری از کشورها در حال حاضر ضوابط و استانداردهای خاص خود را در این زمینه دارند اما در مجموع یک استاندارد رسمی بین‌المللی هنوز آن‌طور که باید و شاید تعریف نشده است. اگر نگوییم هزار، قطعاً صدها نمونه از بناهای زیست‌محیطی در دنیا ساخته شده‌اند. یک نمونه از این بناهای موفق یک شهرک در دانمارک است که نه‌تنها در این کشور بی‌نظیر است بلکه حتی شاید در جهان هم منحصربفرد باشد. طراحی این مجموعه برعهده گروه «بیجارکه اینگلز» (Bjarke Ingles Group) بوده است.



پشت‌بام‌های سبز این شهرک می‌تواند باعث انعکاس امواج مضر خورشید و خنک شدن هرچه بیشتر محیط شود.

این شهرک در حومه شهر واقع شده و برای دسترسی به آن تنها ۱۰ دقیقه زمان کافی است تا یک مسافر بتواند از شهر کپنهاک خود را به این مجموعه برساند. این شهرک عظیم ۵۰۰ واحدی یک مجتمع بزرگ تجاری را نیز در خود جای داده است. از آنجا که ساکنان می‌توانند کلیه خریدهای خود را از این محل انجام دهند لذا از میزان مصرف بنزین نیز به شدت کاسته شده است. شهرک در سال ۲۰۱۰ رسماً افتتاح شد. در این شهرک ۱۸ هزار فوت مربع (برابر با ۱۷۰۰ متر مربع) پشت‌بام سبز تعبیه شده که می‌تواند باعث انعکاس امواج مضر خورشید و خنک شدن هرچه بیشتر محیط شود. در کشورهای مدرن و پیشرفته اکنون به هیچ‌وجه پشت‌بام‌های قیراندود یا پشت‌بام‌های ایزوگام توصیه نمی‌شوند چرا که همین سطوح گسترده بر فراز بناها سبب شدت بخشیدن به پدیده‌ی اثر جزیره گرمایی می‌شوند. جالب است بدانید که تنها به همین واسطه است که درجه-حرارت شهرها در بیشتر فصول سال به راحتی چند درجه سیلسیوس افزایش پیدا می‌کند. استانداردهای زیست‌محیطی ساخت بنا هم‌اکنون حامی تجهیز پشت‌بام‌های سبز هستند، پشت‌بام‌هایی که علاوه بر زیبایی بر کیفیت میکروکلیما نیز تاثیرگذارند.

در کشورهای مدرن و پیشرفته اکنون به هیچ‌وجه پشت‌بام‌های قیراندود یا پشت‌بام‌های ایزوگام توصیه نمی‌شوند چرا که این سطوح گسترده بر فراز بناها سبب شدت بخشیدن به پدیده اثر جزیره گرمایی می‌شوند.

۵. بنای خورشیدی–چین«عمارت مجلل خورشید و ماه» (Sun-Moon Mansion) در چین یکی از بزرگترین بناها در سطح جهان است که می‌تواند از نور خورشید، انرژی تولید کند. این مجموعه توسط مهندس معروف چینی «مینگ هوانگ» (Ming Huang) طراحی و ساخته شده است. مینگ هوانگ یکی از اعضاء پارلمان چین است که در این کشور از او به نام پادشاه خورشید یاد می‌شود. شرکت وی نیز یکی از معتبرترین شرکتهایی است که در زمینه استفاده از انرژی خورشیدی فعالیت می‌کند.



عمارت خورشید و ماه در چین یکی از بزرگترین بناها در سطح جهان است که می‌تواند از نور خورشید، انرژی تولید کند.

مطالعات نشان می‌دهد که پیاده‌سازی تکنیک‌های ایزولاسیون در محوطه‌ای به مساحت ۷۵ هزار متر مربع سبب خواهد شد که این مجموعه‌ی عظیم بتواند ۳۰ درصد بیشتر از سطح استاندارد ملی در مصرف انرژی صرفه‌جویی نماید. کشور چین در حال حاضر تنها ۹ درصد از میزان انرژی لازم خود را از منابع تجدیدپذیر تامین می‌کند. اما قرار است که تا سال ۲۰۲۰ میلادی (۱۳۹۹ ه.ش.)  این رقم به ۱۵ درصد افزایش پیدا کند.

۶. دهکده‌ی اکولوژیکی– لندندهکده اکولوژیکی لندن به راستی برازنده نام یک دهکده زیست‌محیطی است. افزایش کیفیت حیات و حس مسئولیت‌پذیری جمعی از موارد کلیدی هستند که در دهکده اکولوژیکی «بد- زد» (Bed ZED) لندن بکار بسته شده‌اند. این جامعه کوچک مدنی که در سال ۲۰۰۲ (۱۳۸۱ ه.ش.) توسط یک شرکت خصوصی ساخته شد، در حقیقت اولین نمونه از این دست کاربری در کشور انگلستان است. در این دهکده صدها خانه و دفاتر اداری برای صدها کارمند وجود دارد. طراحان این مجموعه استفاده‌ی گسترده از پشت‌بام‌های سبز، مصالح بازیافتی ساختمانی، ایزولاسیون کارآمد، پانل‌های خورشیدی، تکنیک‌های پیشرفته بازیافت و کاهش مسافرتهای بین شهری را در دستور کار خود قرار داده‌اند. گزارش‌ها حاکی از آن است که این مجموعه توانسته تا ۵۰ درصد از میزان انتشار گاز کربن‌دی‌اکسید (مهمترین گاز گلخانه‌ای شناخته شده) بکاهد.



در این دهکده صدها خانه و دفتر اداری برای صدها کارمند وجود دارد.

۷. درخت هوایی– اسپانیادرخت هوایی نام یکی از بناهای مشهور در شهر مادرید است که هدف از ساخت آن تولید انرژی و اکسیژن بیشتر عنوان شده است. این بنا را شاید بتوان نوعی باغ خودمحور توصیف کرد که مصالح بکار رفته در آن همگی بازیافتی هستند. درختانی که در این مجموعه کاشته شده‌اند در تابستان جلوه‌ای بی‌نظیر به این مجموعه می‌دهند. نصب پانل‌های خورشیدی در قسمت فوقانی تاج پوشش درختان یکی از تدابیر طراحان این مجموعه برای تولید برق است. درختان این مجموعه در سال ۲۰۰۷ م. (۱۳۸۶ ه.ش.) کاشته شده‌اند و هم‌اکنون سایه آنها یکی از دیدنی‌ترین جلوه‌های زیست‌محیطی را در این شهر بوجود آورده است.



درختانی که در این مجموعه کاشته شده‌اند در تابستان جلوه‌ای بی‌نظیر به این مجموعه می‌دهند.

تولید انرژی و استفاده از مواد بازیافتی یکی از مهمترین اصولی است که در باغ‌های خودمحور مدرن شهری مدنظر قرار می‌گیرد

۸. برج بادی– ابوظبیاین برج که در جنوب شرقی ابوظبی واقع است در حقیقت جزئی از طرح شهرسازی امارات برای این ناحیه بوده است. «کمپانی انرژی» (Energy Company) ابوظبی این بنا را با سرمایه‌گذاری بخش دولتی ساخته است. معمار بریتانیایی بنای برج بادی، آقای فاستر و همکارانش هدفشان ساخت مجموعه‌ای بوده که ۱۰۰ درصد انرژی خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین نماید و در آن میزان تولید مواد زائد در عمل به صفر برسد.



هدف از برج بادی مجموعه‌ای بوده که ۱۰۰ درصد انرژی خود را از طریق انرژی‌های تجدیدپذیر تامین نماید.

۹. پردیس دانشگاهی «کربن کمتر»- بریتانیابخشی از «دانشگاه نورث‌اومریا» (Northumbira University) انگلستان به نام کمپ شرقی خوانده می‌شود. این کمپ خاستگاه یکی از نخستین بناهای اروپا است که بر اساس استانداردهای زیست‌محیطی ساخته شده است. پس از آنکه پروتکل کیوتو در سال ۱۹۹۷ م. (۱۳۷۶ ه.ش.) کاهش گازهای گلخانه‌ای و مبارزه با تغییرات جوی را الزامی دانست، دست اندرکاران این پروژه شروع به ساخت پردیسی متفاوت کردند. این مجموعه در سال ۲۰۰۷ م. (۱۳۸۶ ه.ش.) تکمیل شد و در حال حاضر خوابگاه بیش از ۹ هزار دانشجو است. در سال ۲۰۱۱ این ساختمان به دلیل کاهش تولید گاز دی‌اکسید کربن موفق به دریافت جایزه‌ای تحت همین عنوان شد .



این مجموعه در حال حاضر خوابگاه بیش از ۹ هزار دانشجو است.

یکی از راهکارهای موفق برای پیاده‌سازی طرحهای زیست‌محیطی از جمله ساختمانهای سبز، استفاده از فضای دانشگاه و کمپ‌های دانشگاهی است.

۱۰. دهکده‌ی اکولوژیکی– انگلستانایالت «وینتلز»(Wintles)  «شروپ شایر»(Shropshire)  انگلستان ظاهراً حومه‌ای در سطح متوسط است اما خانه‌هایی که در اینجا ساخته شده‌اند را بایستی جزء خانه‌هایی با کارآیی انرژی فوق‌العاده به حساب آورد. خانه‌های ویلایی، آپارتمان‌ها و سایر واحدهای مسکونی به تنهایی توانسته‌اند ۳۰ درصد از میزان انتشار گاز گلخانه‌ای دی‌اکسید کربن این کشور بکاهند. دولت نیز به شدت سکونت در چنین بناهایی را مورد تشویق و ترغیب قرار داده است. انگلستان روز به روز بر ساخت چنین بناهایی بیشتر از قبل تاکید می‌کند چرا که طبق قانون کنترل کیفیت هوا که در سال ۲۰۰۵ به تصویب رسید، کلیه کشورهای عضو اتحادیه اروپا موظف هستند که تا سال ۲۰۲۰ حداقل ۲۰ درصد از میزان آلودگی هوا در کشورهای خود بکاهند.



خانه‌هایی که در این دهکده‌ی زیبا ساخته شده‌اند را باید جزء خانه‌هایی با کارآیی انرژی فوق‌العاده به حساب آورد.

ترجمه: فرناز حیدری

منبع: nationalgeographic