دریاچه آرال که پیش‌ازاین جزء یکی از چهار دریاچه بزرگ جهان بوده، در اثر برنامه غلط شوروی سابق با تغییر مسیر دادن دو رودخانه بزرگ تأمین‌کننده آب این دریاچه، برای آبیاری زمین‌های کشاورزی، در حال نابودی کامل است.

به گزارش زیست آنلاین، دریاچه آرال یکی از چهار دریاچه بزرگ جهان بود که در دهه ۱۹۶۰ میلادی اتحاد جماهیر شوروی، دو رودخانه بزرگ را که این دریاچه را سیراب می‌کرد، برای آبیاری زمین‌های کشاورزی منحرف ساخت و از آن زمان این دریاچه به‌آرامی شروع به کوچک و خشک شدن کرده است.

دولت شوروی در اوایل دههٔ ۱۹۶۰ میلادی، تصمیم گرفت، رودخانه‌های آمودریا (جیحون) و سیردریا (سیحون) که بیشتر آب دریاچه آرال را تأمین می‌کردند، به‌سوی بیابان‌های آسیای میانه منحرف سازد تا زمین‌های کشاورزی پنبه، برنج، صیفی‌جات و غلات در این مناطق سیراب شوند. این برنامه در جهت این طرح‌ریزی‌شده بود که شوروی را به یک صادرکنندهٔ عمدهٔ پنبه تبدیل کند. البته این اتفاق به حقیقت پیوست و امروزه ازبکستان بزرگ‌ترین صادرکنندهٔ پنبه ‌است اما در اثر انحراف مسیر دو رودخانه اصلی تأمین آب دریاچه آرال، خطر خشک شدن کامل این دریاچه را تهدید می‌کند.

تصاویری که طی سال‌های گذشته تاکنون از این دریاچه گرفته‌شده، مشخص می‌کند که دریاچه آرال چه تغییر بزرگی کرده و چقدر از اندازه و حجم آن کاسته شده است.

دریاچه آرال در مرز قزاقستان و ازبکستان در آسیای مرکزی قرار داشته و در کنار دریاچه‌های دیگری چون دریاچه بایکال در سیبری، دریاچه اوتسو در ژاپن و دریاچه اوکیجوبی در ایالات‌متحده آمریکا در فهرست بزرگ‌ترین دریاچه‌های جهان قرار دارند که از سال ۲۰۰۱ میلادی مراقبت از آن‌ها در دستور کار سازمان‌های حفاظت از محیط‌زیست قرارگرفته است. قابل‌توجه است که از این دریاچه‌های بزرگ، علاوه بر آرال، دریاچه بایکال نیز در اثر عواملی چون کاهش آب ورودی به دریاچه، برداشت و پمپاژ بیش‌ازحد آب از دریاچه توسط نیروگاه تولید برق ایرکوتسک، گرمای بیش‌ازحد تابستان و قطع بیش‌ازاندازه درختان جنگل‌های اطراف دریاچه، درخطر نابودی قرار دارد.

با توجه به قطع دو منبع اصلی تأمین آب دریاچه آرال، از سال ۱۹۶۱ تا ۱۹۷۰ میلادی هرسال به‌طور میانگین ۲۰ سانتی‌متر از ژرفای آب این دریاچه کم شد. در دههٔ ۱۹۷۰ میلادی این رقم به ۵۰ تا ۶۰ سانتی‌متر و در دههٔ ۱۹۸۰ میلادی به ۸۰ تا ۹۰ سانتی‌متر رسید. قابل‌ذکر است که از سال ۱۹۶۰ تا سال ۲۰۰۰ میلادی، آبی که برای کشاورزی مصرف می‌شد به دو برابر رسید و خطر نابودی دریاچه سرعت بیشتری به خود گرفت. از آن به بعد نیز تصاویر نشانگر نابودی تدریجی این دریاچه است.

بیشتر بخوانید: طوفان‌ های نمکی دریاچه‌ های "ارومیه" و "آرال" تفاوت دارند

امیدهای تازه برای نجات دریاچه آرالشهر ساحلی آوازه در ترکمنستان میزبان نشست دوره‌ای تامین آینده دریایچه آرال بود. موضوع نشست دوره ای که در تاریخ ۳۱/۰۸/۲۰۱۸ برگزار شد، بررسی نگرانی‌های جهانی نسبت به معضلی شبیه جنگل‌زدایی در آمازون بود. یک چالش‌ اقتصادی و زیست محیطی که کشورهای عضو صندوق نجات دریای آرال نگران آنند.

سابقه تاسیس صندوق به سال ۱۹۹۳ برمی‌گردد ولی نشست‌های اعضاء آن تنها ۱۰ سال است که برگزار می‌شود. البته کشورهای عضو همواره اقدام‌های لازم را انجام داده‌اند اما هدف از برگزاری این نشست تقویت اقدام مشترک این کشورهاست.


به همین مناسبت، قربان‌قلی بردی‌محمدف، رئیس جمهوری ترکمنستان، سران سایر کشورهای عضو از جمله رؤسای جمهوری ازبکستان، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان دعوت کرد.

در این خصوص، بایجانوف گوزگلدی، رئیس کمیته اجرایی این نشست می‌گوید:«هدف از این نشست طرح ایده های مختلف و روشن شدن دلایل وخامت اوضاع و همچنین یافتن راهکارهایی برای توقف این روند بود.»

شروع مشکل به سال ۱۹۶۰ بازمی‌گردد. در این سال آرال یکی از چهار دریاچه بزرگ جهان بود. اما به دلیل مصرف آب آن برای کشاورزی، طی چند سال، ۹۰ درصد این دریاچه خشک شد. شوری آب چنان بالا رفت که میلیون‌ها ماهی تلف شدند.

بولات بیکنیاز، نماینده قزاقستان در صندوق بین‌المللی نجات دریاچه آرال در مورد تبعات خشک شدن این دریاچه این‌گونه توضیح می‌دهد:«با از بین رفتن دریاچه، شهرهای بندری هم ناپدید شدند. مردمانی که سال‌های سال به حرفه ماهیگیری مشغول بودند، شغلشان را از دست دادند.»

در سال ۲۰۰۵ و با ساخت سدی تحت حمایت مالی بانک‌جهانی، آب بار دیگر به شمال دریاچه بازگشت و موجب احیای این منطقه از قزاقستان شد.

نماینده قزاقستان در صندوق بین‌المللی نجات دریاچه آرال می‌افزاید:«اکنون ما ۸ هزارتن ماهی در این منطقه تولید می‌کنیم و ۸ واحد فرآوری ماهی داریم. بخشی از تولیدات ما به روسیه و اروپای غربی صادر می‌شود.»

همچنان بخش بزرگی از جنوب دریاچه خشک شده باقی مانده است. با وزش تندبادهای این منطقه پخش نمک و سموم دفع آفات نگران کننده‌ شده است. اولین باری است که این پدیده در ۵۰۰ کیلومتری تاشکند، پایتخت ازبکستان خودنمایی می‌کند.

رئیس کمیته اجرایی نشست سران اعضاء صندوق نجات آرال نیز در توضیح شرایط زیست محیطی منطقه می‌گوید:«اخیرا به مدت ۴ روز گرد و غبار آلوده به نمک چنان هوا را پوشانده بود که نه تنها مردم بلکه محصولات کشاورزی را با خطر مواجه کرده بود.»

در نشست سران کشورهای عضو، یک استراتژی جدید و یک برنامه عملی مشترک تدوین شد. هدف اصلی این برنامه کنترل بیشتر مصرف آب دریاچه از طریق استفاده از فناوری‌های سبز در آبیاری مزارع است. همچنین مقرر شد تا در بخش خشک شده دریاچه گونه‌های گیاهی مقاوم در برابر نمک کاشته شود.

در این خصوص، نماینده قزاقستان در صندوق بین‌المللی نجات دریاچه آرال خاطر نشان می‌کند:«از بُعد زیست‌محیطی در تلاش برای سبزتر کردن منطقه هستیم. احداث یک «کمربند سبز» را در پائین دریاچه و اطراف مناطق خشک شده آن، آغاز کرده‌ایم.»

ماه آوریل گذشته، سازمان ملل‌ با ابتکار ترکمنستان قطعنامه‌ای را برای پشتیبانی بین‌المللی از صندوق نجات دریاچه آرال تصویب کرد. در واقع جامعه‌جهانی تاثیر وسیع مهمترین چالش زیست‌محیطی آسیای میانه را به رسمیت شناخته است.