در کشورمان کلانشهرهایی مثل تهران از نظر بصری، دچار اغتشاشاتی است که باید با بهره گیری از هنرهای بصری مختلف و توجه به رنگ آمیزی شهر و نقش گیاهان و درختان، سامان یابد تا آرامش را به شهروندان منتقل کند.

به گزارش زیست آنلاین، گرچه درسال های اخیر شاهد تحولات عظیم و زیربنایی در پایتخت کشور بودیم و جای سپاس و قدردانی از مدیریت شهر تهران است. با توجه بیشتر به فضاهای شهری متوجه می شویم که بسیاری از شهرهای ما رنگ خاکستری هستند. عناصر رنگی در شهرهای ایران شاید سیمای رنگارنگ زباله هایی باشد که در همه محیط های شهرو کنار جاده ها خودنمایی می کنند.

هوای خاکستری شهرهای بزرگ، پل ها و ساختمان های بتنی و فضا های سبزی که از فرط آلودگی هوا سبزیشان رنگ باخته است، مجالی برای عرض اندام رنگ در شهرها باقی نمی گذارد. این در حالیست که، رنگ به عنوان یکی از مهم ترین عناصر بصری می تواند نمودی فعال و تاثیرگذار در منظر عمومی یک شهر داشته باشد. با این همه ضوابط و اصول مرتبط با کاربرد رنگ در شهر مدون نشده و این بخش از زیباسازی شهرها بر پایه سلیقه های مدیران و کارشناسان هدایت می شود و آلودگی بصری که در سطح شهرها دیده می شود در دراز مدت شهروندان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری روحی می کند.

از سوی دیگر، در بسیاری از کشورهای توسعه یافته، تبلیغات شهری و تصاویر موجود در خیابان ها براساس اصول شهر سازی تنظیم شده و هر محله بر اساس بافت شهری تبلیغات خاص خود را دارد. حتی رنگ بندی ساختمان ها نیز معیاری خاص برای خود دارد. در حقیقت ساختمان سازی و به تبع آن تبلیغات محله های شهری در این کشورها قاعده مند است. بر این اساس باید برای تبلیغات محیطی، برنامه منجسم و متمرکز در نظر گرفته شود تا از آلودگی های بیشتر بصری جلوگیری شود.



شهرهای ایران خاکستری رنگ هستندنحوه استقرار بافت های شهری، شکل و فرم فضاهای شهری، میادین، پارک ها، نماهای بیرونی کوچه ها، خیابان ها، ساختمان ها، طراحی علائم شهری، طراحی شبکه های ارتباطی، طراحی ایستگاه های مترو اتوبوس و بالاخره گرافیک شهری، همه و همه در قالب هنر و فعالیت های هنری قابل طرح و بررسی است. هنر با ساخت و فیزیک شهر ارتباط دارد و بی توجهی به هنر از عوامل مهم ایجاد ناهنجاری بصری در سطح شهرهاست. وجود فیزیک و کالبد نامناسب و ناهنجار در ایجاد ناهنجاری های رفتاری در میان افراد جامعه نقش مهمی دارد، زیرا فضا و محیط بر رفتار ساکنان خود تاثیر می گذارد، محیط و کالبد برخی الگوهای رفتاری و نقش های اجتماعی نوین را به ساکنان خود تحمیل می کند و برخی رفتارهای موجود را تقویت و برخی دیگر را تضعیف می کند.

در ایران، وضعیت شهرها به گونه ای است که شهروندان به ناچار باید خود را با شرایط حاکم بر شهرها هماهنگ کنند. چرا که اساسا این شهرها، با نگاه شهروند مداری ساخته نشده اند بنابراین محیطی که می توانست زمینه مناسبی را برای زندگی بهتر شهروندان به وجود آورد، شرایط نامساعدی را برای برآورده ساختن نیازهای انسان ها به وجود آورده است.

اگرچه ما چندان متوجه آلودگی های بصری نمی شویم و به آنها عادت کرده ایم، اما این مساله به این معنی نخواهد بود که آلودگی ها نیز با گذشت زمان اثرات نامطلوب خود بر جسم و روح شهر و شهروندان را از دست داده اند.

آلودگی بصری چیست؟مسدود شدن دید، فشار آمدن به مغز، استرس،کاهش قدرت تفکر، ایجاد افسردگی و کج خلقی، بی حوصله گی و خستگی روحی و دهها بیماری و ناهنجاری دیگر که به صورت مستقیم و غیر مستقیم بر سلامت افراد تاثیر مخرب می گذارد همه و همه از پیامدهای آلودگی بصری است.

محرومیت و نداشتن آسمان صاف و آبی ناشی از آلودگی هوا( ریزگردها، خودرو ها و وسایل نقیله موتوری و دیزلی، کارخانه ها و …)،تابلو ها و بیلبوردهای تبلیغاتی، چسباندن انواع و اقسام اگهی های تبلیغاتی، شعار و دست نوشته ها بر در و دیوار ساختمانها و خانه ها، برج ها و ساختمانهای بلند مرتبه، شهرک های خوابگاهی ، مکان گزینی نادرست زندانها و ندامتگاهها، گورستانها، کوچه های تنگ و باریک و فاقد نور، نبود پوشش گیاهی درختی در معابر عمومی و خیابانهای فرعی و اصلی- بلوارها، نبود و یا ضعف سرانه ی فضای سبز، نبود پوشش گل و گیاه زینتی و چمن در فضای عمومی سطح شهر، نمای زشت ساختمانهای در حال ساخت و استفاده نکردن از جلوه های زیبای هنری و آرام مثل آجر، آلمینیوم، شیشه، و سنگ( در صورتی که  فاقد تم و الگوی زیباشناسانه باشد)کابل ها و سیم و خطوط برق رسانی،زباله دان های لبریز از زباله، گربه ها، سگ ها و حیوانات ولگرد و موذی در خیابانها، کانالها و معابر، زباله هایی دور ریخته شده و آب دهان در معابر عمومی و موارد از این قبیل همگی جزو آلودگی بصری شناخته می شود که سلامت جسمی و روحی شهروندان را تحت تاثیر قرار می دهد.



آلودگی بصری به عنوان زیر شاخه ای از آلودگی ها در حوزه ی محیط زیست عبارتست از هر گونه آلودگی که در مرتبه ی اول چشم انسان را بیازارد و در مرتبه ی ثانویه روح انسان را مکدر کند به طوری از دیدین آن به انسان حالت ناخوشایند و گرفتگی روحی دست بدهد. نتیجه ی این امر به مرور زمان و در بلند مدت آسیب رسیدن به مغز و جسم افراد در معرض است.

این که آلودگی بصری را خاص جوامع و کشورهای در حال توسعه قلمداد کنیم دور از واقعیت موجود است چرا که در اکثر ابرشهرها، مگالاپلیس ها و کلانشهرهای اروپای غربی، نیویورک، شرق و جنوب شرق آسیا نیز مشاهده می شود. پدیده ای فراگیر ناشی از رشد و گسترش افقی و عمودی اخرین جلوه ی تمدنی بشر( شهرها) . اما تفاوت در شدت و نوع مدیریت است. در اغلب ابر شهرهای پیشرفته امری قابل کنترل در حوزه ی مدیریت شهری است.  اما در شهرهای کشورهای در حال توسعه در برخی ابعاد و زوایا شهر را به مکانی ناسالم و غیر قابل تحمل تبدیل کرده است که چنانچه در آینده اقدامی برای بهبود اوضاع صورت نگیرد محیط زیست شهری تخریب و تبدیل به شهری متروکه خواهد شد. به عنوان مثال اگرچه ماهیت شهرهای بزرگ نقش آفرینی در مقیاس جهانی مبتنی بر تجارت و بازرگانی و تبلیغات گسترده است… که کارکرد و نبض حیات شهر و گاه بخشی از اقتصاد یک کشور را بر عهده دارد اما همیشه این گونه نیست که هرشخص حقیقی یا حقوقی و یا شرکتی بخواهد با هر ابعاد و اندازه و هر مطلبی و حتی با هر رنگی تبلیغات کالا و خدمات به نمایش بگذارد و یا حتی در طراحی نمای ساختمان در موقعیت هایی خاص بر اساس میل و سلیقه ی شخصی اقدام کند. بلکه بر طبق اصول و ضوابط خاص است.



آلودگی بصری و تأثیر آن بر سلامت روان و رفتار شهروندانمشارکت شهروندان در رعایت اصول و استاندارد‌‌‌‏های زیباسازی و نیز آموزش و فرهنگ‌‌‌‏سازی کافی در این خصوص به شهروندان، نقشی کلیدی در رفع آشفتگی‌‌‌‏های دیداری و ایجاد شهری زیبا و ضابطه‌‌‌‏مند دارند. (اپک تایمز)

ساختمان‌‌‌‏‌‌‌‏های ناموزون، دیوار‌‌‌‏های خط خطی، تابلو‌‌‌‏های تبلیغاتی ناهماهنگ، پیکر دود گرفته‌‌‌‏ی شهر با انبوهی از رنگ‌‌‌‏های خاکستری و صد‌‌‌‏ها منظره‌‌‌‏ی ناخوشایند از جمله صحنه‌‌‌‏هایی است که هر روزه در بسیاری از کلانشهر‌‌‌‏ها با آن‌‌‌‏ها مواجه می‌‌‌‏شویم.

توسعه جوامع امروزی و گسترش دنیای مدرن با اینکه از بسیاری جهات سبب بهبود کیفیت زندگی بشری شده، اما در عین حال پا نهادن به دنیای مدرنیته معضلات گوناگونی را نیز برای مردمان امروزی بدنبال داشته است.

معضلاتی که موجب بروز تأثیرات منفی بسیاری بر سلامت جسمی و روحی شهروندان گردیده است. انواع آلودگی‌‌‌‏ها همچون آلودگی محیط زیست، آلودگی صوتی و آلودگی بصری از جمله این پیامد‌‌‌‏ها هستند که به‌‌‌‏سبب ایجاد آسیب‌‌‌‏های روحی، بر رفتار شهروندان اثرات سوء بسیاری گذاشته‌‌‌‏اند.

با توجه به ساختار جدید شهر‌‌‌‏ها، به دلیل عدم تطابق و هماهنگی ساکنین آن‌‌‌ با فرهنگ و اصول مورد نیاز جامعه نوین، هر روزه شاهد انبوهی از ناهنجاری‌‌‌‏های بصری هستیم که از قوائد شهرنشینی مدرن پیروی نمی‌‌‌‏کنند. نمونه‌‌‌‏هایی از  این موارد را در شهری مانند تهران هرروزه به‌‌‌‏وفور مشاهده می‌‌‌‏کنیم.

شاید درباره‌‌‌‏ی آلودگی صوتی، آلودگی هوا و یا محیط زیست بسیار شنیده ‌‌‌‏باشیم، اما آلودگی بصری چیست؟

عبدالله یوسفی کارشناس محیط زیست آلودگی بصری را اینگونه معرفی می‌‌‌‏کند : “هرچیزی که به چشم انسان‌‌‌‏ها نازیبا بیاید و این نازیبایی را تشدید کند، آلودگی بصری نامیده می‌‌‌‏شود یا به عبارت دیگر تنوع ناهمگون و ناهماهنگ رنگ و جنس در فضا و سیمای شهری را آلودگی بصری می‌‌‌‏نامند.”

شهروندی که صبح از خانه‌‌‌‏ خارج می‌شود اغلب با انواع برچسب‌ها و تراکت‌های تبلیغاتی مواجه می‌‌‌‏شود که بر درب منزل مسکونی‌اش چسبیده‌‌‌‏اند و مشاهده می‌‌‌‏کند که شهر به جولانگاه بنرها و پلاکاردها و تراکت‌‌‌‏هایی نازیبا تبدیل شده است که از در و دیوار کوچه‌‌‌‏ها و خیابان‌ها آویزان شده‌اند.

ساختمان‌‌‌‏های ناهمگون که با انواع الحاقات غیر اصولی همچون کانال‌‌‌‏های کولر، دودکش‌‌‌‏ها و لوازم اضافی داخل بالکن‌‌‌‏ها و پشت پنجره‌‌‌‏ها هم مناظر ناخوشایند دیگری برچهره شهر می‌‌‌‏افزایند.

علاوه بر آن‌‌‌‏ها تابلو‌‌‌‏های راهنمایی و اطلاع رسانی ناهماهنگ و مبلمان شهری بی‌‌‌‏تناسب، آشفته و گاه خراب همچون باجه‌‌‌‏های تلفن، ایستگاه‌‌‌‏های اتوبوس و سطل‌‌‌‏های زباله، معابر و میادین نیز از دیگر مصداق‌‌‌‏های آلودگی بصری در کلانشهر‌‌‌‏ها هستند.

دکتر حسن پویان جامعه شناس در گفتگویی با خبرگزاری مهر گفته است : “آلودگی بصری که در سطح شهرها دیده می‌‌‌‏شود در دراز مدت انسان را دچار پریشانی ذهنی و بیماری روحی می کند.”

دکتر پویان همچنین با اشاره به آلودگی بصری در  تهران بیان کرده است : “آلودگی بصری و صوتی که در شهر تهران شاهد آن هستیم یکی از دلایل اصلی کاهش راندمان کاری در میان شهروندان است. به عبارت درست‌‌‌‏تر بسیاری از برخورد‌‌‌‏ها و مشاجرات که در شهر صورت می‌‌‌‏گیرد تحت تأثیر سوء آلودگی‌‌‌‏های شهری به ویژه صوتی و بصری است.”

وی می‌‌‌‏افزاید : “در بسیاری از کشور‌‌‌‏های پیشرفته دنیا، تبلیغات شهری و تصاویر موجود در خیابان‌‌‌‏ها بر اساس اصول شهر سازی تنظیم شده و هر محله بر اساس بافت شهری تبلیغات خاص خود را دارد. حتی رنگ بندی ساختمان‌‌‌‏ها نیز معیار خاص برای خود دارد. در حقیقت ساختمان سازی و به تبع آن تبلیغات محله‌‌‌‏های شهری در این کشور‌‌‌‏ها قاعده‌‌‌‏مند است. “



هر کدام از شهروندان می‌‌‏توانند به تنهایی نقشی در بهبود وضعیت بصری شهر‌‌‏ها داشته باشند (اپک تایمز)

بی‌‌‌‏شک شهرداری‌‌‌‏ها و نهادهای مسئول ساماندهی و نظارت بر سیمای شهر، همچنین مشارکت شهروندان در رعایت اصول و استاندارد‌‌‌‏های زیباسازی و نیز آموزش و فرهنگ‌‌‌‏سازی کافی در این خصوص به شهروندان، نقشی کلیدی در رفع آشفتگی‌‌‌‏های دیداری و ایجاد شهری زیبا و ضابطه‌‌‌‏مند دارند.

ارائه‌‌‌‏ی قوائدی مناسب برای هماهنگ سازی نمای ساختمان‌‌‌‏ها بر مبنای ویژگی‌‌‌‏های اقلیمی و فرهنگی حاکم بر جامعه، معرفی استاندارد‌‌‌‏هایی معین و زیبا برای کلیه‌‌‌‏ی تابلو‌‌‌‏های راهنمایی و ابزار‌‌‌‏های تبلیغاتی همچون تابلو‌‌‌‏ها، بیلبورد‌‌‌‏ها، پلاکاردها و اوراق تبلیغاتی به نحوی که رنگ‌بندی و ترکیب‌بندی‌‌‌‏ها در عین سادگی و زیبایی از یک الگوی متحد پیروی کنند، بکارگیری مبلمان شهری زیبا، هماهنگ و کاربردی در تمام سطح شهر و نیز ایجاد فضای سبز بیشتر از جمله راهکارهایی هستند که می‌‌‌‏تواند به کاهش آلودگی‌‌‌‏های بصری کمک کند.

همچنین استفاده از رنگ‌‌‌‏های همخوان با فرهنگ بومی و انواع هنر‌‌‌‏های بصری خود به‌‌‌‏عنوان یک اصل مهم می‌‌‌‏تواند به ابزاری کارآمد جهت فرم‌‌‌‏دهی و نظم‌‌‌‏بخشی به محیط بکار رود تا شهر هرچه زیباتر و دلنشین‌‌‌‏تر جلوه کند.

بدیهی‌‌‌‏ست که دستیابی به شهری آراسته و آرام و به تبع آن شهروندانی سالم و پرنشاط بجز با مشارکت و تعامل مردم و همت بلند مسئولین امکان پذیر نیست و فراموش نکنیم که شهر‌‌‌‏ها کامل‌‌‌‏ترین و جامع‌‌‌‏ترین شکل زندگی اجتماعی‌‌‌‏اند و پیشرفت‌‌‌‏های علمی، اقتصادی و هنری ما در بستر این محیط‌‌‌‏ها می‌‌‌‏تواند تحقق ‌‌‌‏پذیرد.