تدوین نقشه راه برای مدیریت جیوه از طریق شناخت وضع موجود منابع آلاینده
6 اسفند 1397 ساعت 5:00
علی مریدی در سمینار و کارگاه اجرای کنوانسیون کنترل جیوه که امروز، ۶ اسفند ماه، در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، گفت: دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دفتری که محوریت اجرای مفاد کنوانسیون میناماتا را به عنوان مرجع ملی بر عهده دارد، با برگزاری جلسات کمیته تخصصی جیوه، وظایف سازمان حفاظت محیط زیست را به منظور ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین کلیه بخش‌های دولتی مرتبط در امر مدیریت جیوه و ترکیبات آن انجام می‌دهد.
به گزارش زیست آنلاین، مدیر کل دفتر سازمان آب و خاک محیط زیست اظهار کرد: برای مدیریت جیوه، نقشه راه را از طریق شناخت وضع موجود منابع آلاینده تدوین می‌کنیم.
علی مریدی در سمینار و کارگاه اجرای کنوانسیون میناماتا (کنوانسیون کنترل جیوه) که امروز(۶ اسفند ماه) در سازمان حفاظت محیط زیست برگزار شد، گفت: دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان دفتری که محوریت اجرای مفاد کنوانسیون میناماتا را به عنوان مرجع ملی بر عهده دارد، با برگزاری جلسات کمیته تخصصی جیوه، وظایف سازمان حفاظت محیط زیست را به منظور ایجاد هماهنگی و یکپارچگی بین کلیه بخش‌های دولتی مرتبط در امر مدیریت جیوه و ترکیبات آن انجام می‌دهد.
وی ادامه داد: تدوین برنامه تقسیم کار اجرای مفاد کنوانسیون در سال ۱۳۹۲، تدوین ضوابط و روش‌های مدیریت پسماند جیوه در سال ۱۳۹۳، بررسی میزان جیوه در چند استان کشور در سال ۱۳۸۹ از جمله اقدامات دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست برای مدیریت جیوه بوده است.همچنین طی سال‌های اخیر دفتر آب و خاک در جلسات بین‌المللی مقدماتی کنوانسیون «میناماتا» حضور فعالی داشته است.
مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست افزود: با لازم‌الاجرا شدن مفاد کنوانسیون «میناماتا» در سال ۲۰۱۷ در جهان، سازمان حفاظت محیط زیست با عزم راسخ در راستای مدیریت حیوه و ترکیبات مربوط به آن پیش می‌رود. دفتر آب و خاک با تشکیل کمیته تخصصی مدیریت جیوه در سطح دستگاه‌های دولتی کشور در کنار کمیته ملی جیوه مستقر در وزارت امور خارجه، به عنوان بازوی اجرایی مرجع ملی کنوانسیون «میناماتا» در راستای اجرایی شدن مفاد کنوانسیون با همکاری دستگاه‌های مختلف کشور گام برمی‌دارد.
به گزارش ایسنا، مریدی با بیان این که کمیته تخصصی مدیریت جیوه نقشه راه اجرایی مفاد کنوانسیون «میناماتا» را تدوین کرده است گفت: این نقشه راه مرحله به مرحله اجرایی می‌شود. حاصل جلسات تخصصی و مکاتبات متعدد انجام شده تا به امروز دستیابی به اطلاعات کلی از وضع فعلی جیوه و کاربرد آن در کشور، شناسایی چالش‌های پیش رو و آشنایی با پتانسیل‌های کشور در امر مدیریت جیوه بوده است.
وی تاکید کرد: کاهش و در نهایت حذف جیوه و ترکیبات آن از تمامی ابعاد آلودگی، مصرف و واردات هدف اصلی است،اظهارکرد: در این راستا نگاه ما به اجرای مفاد کنوانسیون «میناماتا» نه تنها از بعد تعهد بین‌المللی بلکه به عنوان قانونی راهگشا برای دستیابی به اهداف زیست محیطی کشور در حفظ محیط زیست از صدمات جیوه و ترکیبات آن است و با اجرای مفاد و برنامه‌های پیش روی کنوانسیون امکان پذیر می‌شود.
مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان محیط زیست تاکید کرد: فهرست‌برداری جیوه و ترکیبات آن در کشور در ابعاد مختلف، تدوین برنامه اجرایی مفاد کنوانسیون «میناماتا» شامل برنامه کاهش و حذف اقلام مندرج در الحاقیه «الف» در زمان‌های مشخص شده، ارتقای کنترل حمل و نقل فرامرزی جیوه، مدیریت منابع آلاینده انتشار جیوه به هوا، شناسایی و مدیریت منابع رها سازی این مواد به آب و خاک، مدیریت موجودی جیوه در انبارها، مدیریت زیست محیطی پسماندهای حاوی این نوع مواد و برنامه‌ریزی، پاکسازی مناطق آلوده و در نهایت ارزیابی اثر بخشی این اقدامات برای اجرایی کردن کنوانسیون مهمترین اقدامات پیش روی سازمان حفاظت محیط زیست است.
مریدی در ادامه اظهار کرد: کلیه مراحل شناسایی وضعیت موجود از طریق فهرست‌برداری، تدوین برنامه اجرایی و گام برداشتن در راستای اجرای این برنامه نیازمند همکاری کلیه دستگاه‌های دخیل در کاربرد و مدیریت جیوه است. در اجرای مواد کنوانسیون «میناماتا» همکاری همه جانبه وزارت صنعت، وزارت نیرو، وزارت نفت، وزارت کشور، وزارت بهداشت و گمرک با سازمان حفاظت محیط زیست بسیار اهمیت دارد و لازم است اقدامات هر یک از دستگاهها و نتایج همکاری‌ها به سازمان حفاظت محیط زیست به عنوان مرجع ملی منعکس شود.
مدیر کل دفتر آب و خاک سازمان حفاظت محیط زیست با اشاره به فراخوان این سازمان برای دانشگاه‌های کشور در رابطه با پشتیبانی علمی اجرای «کنوانسیون میناماتا» گفت: توسعه شناخت علمی و فعالیت‌های پژوهشی در زمینه مدیریت جیوه از جمله امور ضروری است که در این راستا همکاری دانشگاه‌ها و موسسات علمی وپژوهشی وزارت علوم و سایر وزارتخانه‌ها مثل وزارت نفت، نیرو، جهاد کشاورزی و بهداشت ضروری است. موضوعاتی مثل بررسی و پایش جیوه در بافت زنده، ماهیان، رسوبات کف دریا، خاک و گیاهان از اهمیت ویژه‌ای برای کنترل جیوه و ممانعت از ورود آن به چرخه غذایی برخوردار است.
مریدی در پایان گفت: موضوع حذف جیوه در صنعت و شناسایی نقاط پرکاربرد آن بخصوص صنعت کلرآلکالی نیازمند توجه ویژه و سرمایه‌گذاری است. حذف تجهیزات پزشکی حاوی جیوه و ارتقای کاربرد جایگزین‌های مناسب، مدیریت پسماند این گونه تجهیزات و در صورت امکان عودت دادن پسماند آن‌ها به تولید کننده می‌تواند از مباحث مهم در زمینه وظایف و همکاری‌های وزارت بهداشت و سازمان حفاظت محیط زیست محسوب شود.
بیشتر بخوانید: حضور پررنگ فلزات سنگین در زندگی ماحضور فعال ایران در کنوانسیون‌های بین‌المللی محیط زیستمشاور رئیس سازمان محیط زیست در امور بین‌الملل ضمن تاکید بر حضور فعالانه و مؤثر ایران در کنوانسیون‌های بین‌المللی محیط زیستی گفت: از هر هزار نفر یک نفر در جهان در معرض آسیبهای ناشی از انتشار جیوه و مشتقات آن قرار دارد.
به گزارش ایسنا، ناصر مقدسی در این سمینار و کارگاه آموزشی اجرای کنوانسیون «میناماتا» که در سازمان حفاظت محیط زیست با حضور نمایندگان دستگاه‌های مختلف از جمله وزارت امور خارجه، وزارت بهداشت و سازمان ملی استاندارد برگزار شد، گفت: جمهوری اسلامی ایران از کشورهای فعال در خصوص کنوانسیون‌های بین‌المللی بوده است و سعی داریم منافع ملی خود را در تعامل با کنوانسیون‌های بین‌المللی مد نظر قرار دهیم.
وی ادامه داد: نگاه و سیاست جمهوری اسلامی ایران آن است که در فرایندهای مربوط به کنوانسیون‌ها و معاهدات بین‌المللی حضور فعال و مؤثر داشته باشد به‌طوری که در جریان کنوانسیون‌های بازل، روتردام و استکهلم حضور فعال داشته است و همواره سعی داشته‌ایم از این طریق برای بهبود شرایط محیط زیست کشورمان اقدام کنیم.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور بین‌الملل با تاکید بر این که «میناماتا» یک کنوانسیون جدید و جوان به شمار می‌آید، اظهار کرد: موضوع و هدف کنوانسیون «میناماتا» کنترل عنصر شیمیایی جیوه است که به‌طور گسترده‌ای در حوزه‌های صنعت و بهداشت مورد استفاده قرار می‌گیرد.
مقدسی تاکید کرد: بر اساس آمارهای سازمان بهداشت جهانی ۱۱ میلیون نفر در جهان، تحت تأثیر آسیبهای ناشی از انتشار جیوه هستند. به عبارت دیگر از هر هزار نفر یک نفر در جهان در معرض لطمات ناشی از انتشار جیوه و مشتقات آن قرار دارد.
وی با اشاره به این که سازمان حفاظت محیط زیست مسئول اجرایی اهداف کنوانسیون «میناماتا» است،گفت: هدف کنوانسیون «میناماتا» حذف تدریجی و کاهش مخاطرات جیوه همچنین ایجاد یک جایگزین مناسب برای یک عنصر شیمیایی و کنترل استفاده از آن در فعالیت‌های صنعتی و بهداشت است.
مشاور رئیس سازمان حفاظت محیط زیست در امور بین‌الملل تاکید کرد: البته بر اساس احکام ۴ و ۵ سیاست‌های کلی نظام در حوزه محیط زیست، ابلاغیه مقام معظم رهبری سازمان حفاظت محیط زیست مسئولیت جلوگیری از آلودگی اتمسفر و خاک را بر عهده دارد و این سازمان مکلف شده که به‌طور سیستماتیک آلودگی‌های آب و هوا و خاک را پایش کند.
به گزارش ایسنا، کنوانسیون «میناماتا» با هدف کنترل عنصر جیوه در مرداد ماه سال ۹۶ در سطح بین‌المللی لازم‌الاجرا شد و جمهوری اسلامی ایران نیز بعد از یک ماه به‌طور رسمی الحاق خود را به این کنوانسیون بین‌المللی اعلام کرد.
جیوه و نقش آن در آلودگی محیط زیستجیوه ، تنها فلز مایع در دمای معمولی است و بخاطر این خاصیت ، کاربردهای فراوانی در صنعت ، پزشکی و صنایع روشنایی دارد. جیوه از تمام فلزات ، فرّارتر و بخار آن کاملا سمی است. جیوه از ششها به جریان خون نفوذ کرده ، سپس از سد خون و مغز گذشته و با وارد شدن به مغز ، آسیب شدیدی به سیستم اعصاب مرکزی می‌رساند.
راه‌های وارد شدن جیوه به محیط زیستجیوه در نتیجه سوزاندن زغال سنگ و مازوت که دارای مقادیر کمی جیوه هستند، بصورت بخار وارد جَو می‌شود. همچنین از خاکستر کردن ضایعات جامد مانند باتریهای مستعمل که دارای جیوه هستند در محیط زیست رها می‌شود. از طرف دیگر ، جیوه بطور گسترده در صنایع مختلف مانند صنایع الکترونیک ( سوئیچ الکتریکی و لامپهای بخار جیوه ) و همچنین در استخراج فلزات قیمتی ، استفاده و از این طریق وارد جو می‌شود.
این منبع جیوه جوی ، امروزه رقیب مواد خروجی از آتشفشانهاست که قبلا منبع عمده جیوه معلق در هوا محسوب می‌شدند. جیوه در هوا اکثرا به شکل گاز است و مقدار اندکی از آن ، به ذره‌‌های معلق متصل است. جیوه گازی معلق در هوا است که می‌تواند مسافتهای زیادی را قبل از رسوب در خاک و آبراهه‌ها طی کند.
کاربردهای جیوه در صنعتملغمه جیوهملغمه ، آلیاژ جیوه با فلزات یا ترکیبات فلزی است. به‌عنوان مثال ، ملغمه دندان که برای پر کردن دندان بکار می‌رود، آلیاژی به نسبت برابر از جیوه مایع و مخلوط نقره و قلع است. از ملغمه جیوه از سال ۱۵۷۰ تا سال ۱۹۰۰ برای استخراج نقره استفاده می‌شد که به ازای هر گرم نقره ، یک گرم جیوه وارد جَو می‌کرد. امروزه هم در برخی کشورها برای استخراج طلا از ملغمه جیوه استفاده می‌کنند، به این ترتیب که با افزودن جیوه به خاک معدنی که حاوی مقدار کمی طلا یا نقره است، با تشکیل ملغمه آنرا استخراج کرده و سپس با گرم کردن ، جیوه را تبخیر می‌کنند.
این روش به آلودگی هوا و محیط زیست می‌انجامد و برای سلامتی کارگرانی که در معرض بخار حاصل از ملغمه قرار می‌گیرند، مضر است. احتمالا بخاطر سمّیت بخار جیوه بود که بردگانی که در معادن شنگرف (+Hg۲) رومی‌ها کار می‌کردند، بعد از ۶ ماه می‌مردند.
جیوه و فرایند کلر - قلیادر برخی از کارخانجات کلر - قلیا که از طریق الکترولیز محلول آبی ، سدیم کلرید را به محصولات تجاری کلروهیدروکسید تبدیل می‌کنند، ملغمه‌ای از سدیم و جیوه را بکار می‌برند. سدیم وقتی در ملغمه جیوه حل می‌شود، از میزان واکنش‌پذیری آن نسبت به سدیم آزاد کاسته می‌شود، بطوریکه سدیم بسیار واکنش‌پذیر با آب ، بصورت ملغمه Hg - Na با آب واکنش نمی‌دهد. از طریق سدیم ، هیدروکسید عاری از نمک بدست می‌آورند و جیوه را بازیابی و مجددا به سلول اصلی بر می‌گردانند.
اما به هر حال ، بازیافت جیوه کامل نیست و مقداری از آن به هوا یا به رودخانه‌ای که آب مورد نیاز خنک کردن دستگاهها از آن تامین می‌شود، راه می‌یابد. امروزه در کشورهای صنعتی برای جدا کردن محلول NaCl از محلول عاری از کلرید از الکترودهای غشایی شناساگر فلزی (حساس به ) استفاده می‌شود.
جیوه یونییون مرکوریک (ٰ+Hg۲) در پساب کارخانجات کلر - قلیا وجود دارد. مهمترین کانی جیوه عینی، +Hg۲ ، نمک بسیار نامحلول در آب است و برای بهسازی پساب کارخانجات با افزودن نمک محلول ، یون جیوه را بصورت +Hg۲ رسوب می‌دهند. نمک نیترات در آب حل می‌شود و زمانی برای آماده‌سازی خز جهت ساختن کلاه نمدی بکار می‌رفت. در نتیجه کارگران کلاه دوزی ، اغلب دچار ناهنجاریهای عصبی مانند لرزش ماهیچه ، افسردگی ، فراموشی و . . . می‌شدند.
بخار جیوه به سیستم اعصاب مرکزی حمله می‌کند. اما هدف اصلی‌اش کلیه‌ها و کبد است. مرکوریک اسید (HgO) که در باتریهای معمولی چراغ قوه برای جلوگیری از خورده شدن الکترود روی استفاده می‌شود، بعد از سوزاندن باتریهای مصرف شده ، آزاد و وارد جو می‌شود که منبع اصلی آلودگی محیط زیست است.
بیشتر بخوانید: گام‌های اساسی برای مقابله با ورود جیوه محیط زیست نمکهای متیل جیوهمتیل جیوه بعد از بخار جیوه خطرناکترین شکل جیوه است. متیل جیوه نسبت به نمکهای سمّ قویتری است، زیرا در بافت چربی حیوانات ، انحلال‌پذیر است و در آنجا تجمع و بزرگ‌نمایی زیستی دارد. همچنین می‌تواند از سد خون ، مغز و از سد جفت جنین انسان عبور کند. فرایند متیل‌دار شدن جیوه در ته‌نشستهای گل‌آلود رودخانه‌ها و بویژه در شرایط ناهوازی توسط متیل کبالامین صورت می‌گیرد. بیشتر جیوه موجود در بدن انسان بصورت متیل جیوه است و بیشتر از طریق خوردن ماهی وارد بدن انسان می‌شود.
از منابع دیگر متیل جیوه می‌توان ترکیبات آلی جیوه را که بصورت قارچ‌کش‌ها در کشاورزی استفاده می‌شود، نام برد که در نتیجه تماس با خاک این ترکیبات شکسته شده و جیوه با اتصال به گروه‌های گوگرد‌دار در خاکهای رس و ماده آلی بصورت ترکیبهای نامحلول به دام می‌افتد.
استفاده از متیل جیوه به‌عنوان قارچ‌کش برای محافظت دانه‌ها سبب کاهش قابل ملاحظه پرندگانی شد که از این دانه‌ها مصرف کرده بودند و همچنین صدها مرگ در عراق و آمریکا از مصرف نانی که دانه‌های گندم آن با متیل جیوه در تماس بوده گزارش شده است.
سمّیت متیل جیوهنیم عمر ترکیبات متیل جیوه در انسان حدود ۷۰ روز طولانی‌تر از نمکهای است. در نتیجه متیل جیوه می‌تواند در بدن با غلظت بیشتری تجمع یابد. علائم بیماری در انسان از معلولیت سیستم اعصاب مرکزی ناشی می‌شود. این علائم شامل بی‌حسی دست و پا و تار شدن دید چشم و کوری و از دست دادن حس شنوایی و ... است. بچه‌های متولد شده از مادرانی که حتی به مقدار کم توسط جیوه مسموم شده باشند، دچار آسیبهای مغزی می‌شوند.
از مهمترین عوارض جیوه می‌توان به مسمومیت هزاران نفر و مرگ صدها تن از مردم میناماتای ژاپن بخاطر استفاده از ماهی آلوده به جیوه اشاره کرد که این ماهی‌ها توسط پساب یک کارخانه شیمیایی که به خلیج میناماتای می‌ریخت ، آلوده شده بودند (از آن به‌عنوان کاتالیزور جهت تولید پلی‌وینیل کلرید استفاده می‌کردند.).
کد مطلب: 80103