دستیابی به رشد و توسعه اقتصادی متضمن استفاده صحیح و کارا از منابع است. بر این اساس حفظ و صیانت از منابع تجدیدناپذیر و کاهش اثرات زیست محیطی فعالیت های اقتصادی از اهمیت خاصی برخوردار است. در نظریه های مختلف رشد اقتصادی، طیف گسترده ای از وظایف برای دولت برشمرده می شود. دولت برای تامین مالی این فعالیت ها گزینه های متنوعی را پیش رو دارد که یکی از این گزینه ها مالیات است.

به گزارش زیست آنلاین، مالیات یکی از ابزارهای سیاست های مالی است و در رشد و توسعه پایدار و تأمین عدالت اجتماعی نقش دارد . کشور ایران می تواند با طراحی و اجرای مالیات سبز (مالیات های زیست محیطی) به عنوان یکی از پایه های مالیاتی رایج در کشورهای منطقه سهم درآمدهای مالیاتی خود را افزایش دهد.

هدف سیستم اقتصادی در هر جامعه ای دستیابی به حداکثر رفاه اجتماعی است و در نظام مالیاتی هر جامعه، ترکیب منابع و سهم نسبی هر یک از انواع درآمدهای مالیاتی یکی از مهم ترین موضوعات و مباحث مورد توجه سیاستگذاران و مجریان به شمار می رود، به طوری که می توان گفت چگونگی شکل گیری این ترکیب و سهم نسبی هر یک از انواع درآمدهای مالیاتی عموماً نشانگر تمایلات و گرایش های عمده سیاستگذاران به ترجیحات اقتصادی - اجتماعی می باشد. به عنوان مثال هنگامی که در یک سیستم مالیاتی مالیات بر پایه مصرف سهم بیشتری نسبت به مالیات بر پایه درآمد به خود اختصاص می دهد، بیانگر این اصل است که سیاستگذاران مالیاتی در این جامعه حمایت جدی از بخش تولید را مورد توجه قرار داده اند و لذا فشار مالیاتی را بر روی مصرف آحاد جامعه استوار ساخته اند. گسترش پایه های مالیاتی بهترین گزینه برای افزایش درآمدهای مالیاتی به ویژه از طریق مالیات زیست محیطی است. در واقع، استفاده از مالیات های زیست محیطی روشی نوین برای تخصیص بهینه منابع در راستای افزایش رفاه اجتماعی است (پایتختی اسکویی و ناهیدی، ۱۳۸۶.(

ایده گسترش پایه های مالیاتی از طریق طرح مالیات بر آلودگی، نخستین بار توسط پیگو (Pigou)، اقتصاددان انگلیسی، در سال ۱۹۲۰ مطرح گردید . وی به شدت اعتقاد داشت که آلوده کننده می بایست بر اساس مقدار خسارتی که در اثر انتشار آلودگی به محیط زیست وارد می کند، مالیات جبرانی بپردازد. این مالیات که در حقیقت حکم نوعی جریمه را دارد تحت عنوان مالیات پیگویی وارد ادبیات اقتصادی شد.

مالیات سبزامروزه محیط زیست به عنوان یکی از مهم ترین ارکان توسعه پایدار قلمداد می شود و توسعه سایر بخش های اقتصادی و اجتماعی در گروی پایداری و کارکرد صحیح آن معنا و مفهوم پیدا می کند. به همین دلیل نیز طی سال های گذشته و به ویژه از اوایل دهه ۱۹۹۰ و هم زمان با برگزاری کنفرانس سران در سال ۱۹۹۲ در ریودوژانیروی برزیل، توجه جامعه جهانی بیش از پیش به موضوع حفاظت از محیط زیست معطوف و به همین دلیل نیز تفاهم نامه های منطقه ای و بین المللی متعددی برای حفاظت از محیط زیست در جامعه جهانی منعقد شد. تحولات زیست محیطی در سطح بین المللی از یکسو و گسترش فرایندهای تخریب محیط زیست در داخل کشور مانند بسیاری از کشورها موجب گردیده است تا موضوع حفاظت از محیط زیست بیش از گذشته در کانون توجه سیاستگذاران و تصمیم گیران قرار گیرد . به همین دلیل سیر تحولات سیاست ها و برنامه های محیط زیست در خلال سال های گذشته روند تکاملی را نشان می دهد و از ارتقای جایگاه محیط زیست در نظام برنامه ریزی کشور و توجه بخش های مختلف به رعایت ملاحظات زیست محیطی حکایت دارد. بر این اساس، طی سال های گذشته اقدام های زیادی برای حفاظت از محیط زیست صورت گرفته است، اما این اقدام ها نیازمند تداوم و پیگیری دقیق برای تحقق اهداف است.

مالیات سبز (زیست محیطی) یکی از پایه های مهم مالیاتی است . این مالیات به عنوان ابزار سیاستی مالی آثار تخصیصی درپی دارد. مالیات های سبز به ۲ گروه تقسیم می شوند:

- مالیات های مستقیم

- مالیات های غیرمستقیم زیست محیطی

در سند چشم انداز جمهوری اسلامی ایران به برخورداری آحاد مختلف جامعه از سلامت، رفاه، امنیت غذایی، تأمین اجتماعی، فرصت های برابر، توزیع مناسب درآمد، نهاد خانواده به دور از فقر و فساد و بهره مندی از محیط زیست مطلوب تأکید شده است . بنابراین، به کا رگیری مالیات های سبز دولت را در تأمین اهداف این سند یاری می کند.

مالیات های مستقیم زیست محیطی (مالیات های پیگویی)این مالیات ها دارای نرخ معین هستند به طوری که نسبت به هر واحد انتشار آلاینده یا تخریب زیست محیطی وضع می شوند. نرخ مالیات با هزینه نهایی اجتماعی در سطح کارآمد اجتماعی انتشار آلودگی برابر است. سطح کارآمد اجتماعی انتشار آلودگی زمانی رخ می دهد که منافع نهایی منتج از رفع آلودگی برای شرکت ها برابر هزینه نهایی اجتماعی انتشار آلاینده ها باشد. به طور کلی مالیات های پیگویی با بالا بردن قیمت های آلودگی از طریق افزایش هزینه های اجتماعی موجب می شود که آلوده کنندگان با هزینه های اجتماعی و شخصی اقدامات خود مواجه گردند . این نوع مالیات تنها در مقیاس محدود و به طور عمده در اروپا مورد استفاده قرار می گیرد (شمیرانی و شعبانی، ۱۳۸۷.(

بیشتر بخوانید: پیش به سوی اقتصادی کردن محیط زیستمالیات های غیرمستقیم زیست محیطیمالیات های غیرمستقیم زیست محیطی با استفاده از مکانیزم قیمت گذاری تشویقی موجب می شود تا تولیدکنندگان و مصرف کنندگان رفتارهای دفع و انتشار آلودگی خود را تغییر دهند. در این نوع مالیات به جای دریافت مالیات تقسیم بر حسب واحد آلودگی، مالیات را بر نهاده های تولیدی یا کالاهای مصرفی وضع می کنند که استفاده از آنها منجر به آسیب پذیری محیط زیست می شود. این نوع مالیات ها در کشورهای صنعتی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد، اما کشورهای در حال گذار و کشورهای در حال توسعه از این ابزار استفاده نمی کنند . از نمونه های مالیات غیر مستقیم زیست محیطی می توان به این موارد اشاره نمود، مالیات های خاص انرژی که به وسیله برخی از کشورهای اروپایی اجرا می شوند، عوارض کودهای شیمیایی و مالیات بر ظروف نوشیدنی.

قابلیت کاربرد مالیات سبز در بخشهای مختلفمالیات های سبز نسبت به انواع فرایندهای آلوده کننده محیط زیست وضع می شود. مهم ترین آنها با توجه به میزان آلایندگی و اهمیت اقتصادی هر بخش به شرح زیر است:

 مالیات سبز در بخش کشاورزیبه موجب قانون مالیات های مستقیم ماده ( ۸۱ ) «درآمد حاصل از کلیه فعالیت های کشاورزی، دامداری، پرور ش ماه ی و زنبو ر عسل و پرورش طیور، صیادی و ماهی گیری، نوغان داری، احیای مراتع و جنگل ها، باغات ، اشجار از هر قبیل و نخیلات، از پرداخت مالیات معاف است» و حمایت از این بخش جزء سیاست های کلان توسعه کشور محسوب می شود، اما برقراری مالیات بر نوع فعالیت هایی که موجب تخریب محیط زیست می شود، امکان پذیر است.

مالیات بر میزان مصرف کود و سم در واحد زمیناستفاده بی رویه از نهاده های کشاورزی کود و سم، موجب آلودگی آب و خاک و هوا و تأثیر بر رویش و حیات سایر گیاهان و جانوران مفید و نابودی گونه های کمیاب گیاهی و جانوری می شود.

 مالیات بر آب مصرف شده در واحد زمینهر چند آب یکی از منابع تجدیدپذیر محسوب می شود، اما منابع آب شیرین و پاک بسیار محدود و دارای پراکندگی نامتعادلی است . به طوری که بسیار از مناطق کشور از منابع کافی آن برخوردار نیستند. استفاده بیش از حد از آب به خصوص برداشت غیر علمی و خارج از توان جایگزینی به ویژه از سفره های زیرزمینی، موجب پا یین رفتن سطح آب در اکثر سفره های زیر زمینی کشور می شود، به طوری که در دشت های کشور وضع خطرناک اعلام شده است . تغییر در میزان املاح و شوری و تغییر  phآب از مهم ترین عوارض آن است . اکنون حیات اجتماعی و اقتصادی بسیاری از دشت های کشاورزی به دلیل بحران آب به مخاطره افتاده است.

مالیات بر تغییر زیست بوم منطقهتبدیل عرصه های جنگلی و مراتع باغات و کشتزارها و تغییر نوع گیاهان و ورود گیاهان غیربومی باعث نابودی گونه های کمیاب جانوری و گیاهان، افزایش فرسایش خاک، رانش زمین و تغییر ناهمواریهای منطقه می شود. با اعمال مالیات بر فعالیت هایی با چنین نتایج زیانبار می توان تغییرات رفتاری نامطلوب را تضعیف نمود.

بیشتر بخوانید: مالیات سبز تولد دوباره محیط زیست مالیات سبز در بخش حمل و نقلبخش حمل و نقل بیشترین حجم آلودگی را در فضای شهری ایجاد می کند پس باید مقابله با آن اولویت مبارزه قرار گیرد. انواع این مالیات در این بخش عبارتند از:

 مالیات بر میزان دودهای خروجی از اگزوز اتومبیل ها، هواپیما ها، قطارها و کشتی هابر این اساس با اعمال حد استاندارد دود خروجی برای هر نوع وسیله نقلیه با عبور از حد مجاز، مالیاتی بر آن در نظر گرفته می شود.

مالیات بر میزان سوخت ناقص حاصل از نوع و عملکرد موتور وسیله نقلیهدر این مورد کارکرد ناقص موتور موجب کاهش قدرت موتور و افزایش گازهای بسیار مضر به ویژه  CO می شود.

مالیات بر حجم موتور و میزان سوخت مصرفیبزرگی موتور وسیله نقلیه و قدرت موتور یکی از عوامل مؤثر در میزان مصرف سوخت است . این مورد مستقل از میزان آلایندگی خواهد بود و بیشتر به میزان مصرف بستگی دارد.

مالیات بر نوع سوخت مصرفی و درجه کیفیت سوخت مصرفیوسایل نقلیه ای که با سوخت های آلاینده کار می کنند مالیات بیشتری نسبت به سوخت های پاک پرداخت خواهند کرد . به عنوان مثال موتورهای گازوئیلی -بنزینی بیشتر از گازی و بیشتر از الکتریکی می بایست مالیات بر سوخت مصرفی پرداخت نمایند.

 مالیات بر میزان آلایندگی صوتی و لرزشی وسایل نقلیهاین مالیات اکثر وسایل نقلیه سبک و سنگین، زمینی، ریلی دریایی و هوایی را شامل می شود . مهم ترین آلودگی ها از این نوع هنگام نشستن و پرواز هواپیماها، بزرگراه ها و ایستگاههای قطار ایجاد می شود.

مالیات بر ساخت و درجه فرسودگی وسیله نقلیهبا افزایش عمر وسیله نقلیه، کیفیت و کارکرد آن دچار نقصان و کاهش راندمان خواهد شد. افزایش مصرف سوخت، تولید گازهای مضر بیشتر، تولید صدای ناهنجار و کاهش ایمنی از مهم ترین عوارض وسایل نقلیه فرسوده است. با اعمال این نوع مالیات می توان به کارگیری وسایل نقلیه فرسوده را کاهش داد.

مالیات سبز در بخش صنعت و معدنکشور ایران به عنوان کشوری شناخته می شود که اقتصاد آن وابسته به درآمدهای بخش معدن به ویژه نفت است. بسیاری از صنایع کشور د ر جهت کشف و استخراج، فرآوری، نگهداری و در نهایت حمل و نقل مواد معدنی شکل گرفته است. مهم ترین موارد قابل اعمال مالیات سبز به قرار زیر است:

 مالیات بر نوع مواد و ذرات جامد خروجی از دودکش کارخانجاتذرات بر اساس میزان آلودگی و درصد پایداری مشمول مالیات می شوند.

 مالیات بر میزان گازها و بخارات خروجی از دودکش کارخانجاتذرات بر اساس میزان آلودگی و درصد پایداری مشمول مالیات می شوند.

 مالیات بر میزان گازها و بخارات خروجی از دودکش کارخانجات و پالایشگاه هامیزان حجم دود و بخارات خروجی پایه ارزیابی میزان مالیات است. در این راستا سازمان های ذی ربط مقدار مشخصی را به عنوان مجاز در نظر گرفته و افزون بر آن را مشمول مالیات قرار می دهند.

مالیات بر مواد رها شده در آب های جاری، سفره های زیرزمینی و خاکدامنه شمول این مالیات بسیار گسترده است و گروه کثیری از فعالیت های صنعتی و معدنی را شامل می شود مانند پساب استخر اج کانی های معدنی، عملیات حفاری چاه نفت و گاز، حمل و نقل نفت خام و فرآورده های آن توسط خطوط انتقال، کشتی ها، قطار و نفتکش ها، صنایع تبدیلی مواد خوراکی (صنایع قند و روغن )، صنایع ساختمان، صنعت فولاد و گروه فلزات غیرآهنی، فرآوری ذغال سنگ (استخراج و شست و شو)، صنعت پارچه، چاپ و رنگ.

 مالیات بر تغییر دمای آب های جاری و دریاهاصنایعی که از آب به عنوان خنک کننده دستگاه ها و محصولات خود استفاده می کنند و یا آب به عنوان بخشی از چرخه تولید آنهاست در این گروه قرار می گیرند. مانند نیروگاه های سیکل ترکیبی، اتمی، صنایع ذوب فلزات صنایع شیمیایی و پالایشگاه ها.

مالیات بر تخریب و تغییر محیط زیست منطقه ایدر نتیجه فعالیت های معدنی بسیاری از معادن در نقاطی واقع شده اند که از نظر زیست محیطی حائز اهمیت هستند و انجام فعالیت های معدنی بدون ملاحظات زیست محیطی اثرات جبران ناپذیری بر محیط اطراف خواهد داشت. مانند قطع درختان و نابودی پوشش گیاهی برای برداشت معادن روباز و ایجاد سینه کار و ترانشه، احداث راه های ارتباطی و خطوط راه آهن، ایجاد خطوط انتقال نیرو، لوله های آب، گاز و نفت، برداشت معدن شن و ماسه و تغییر حریم رودها.

مالیات بر مواد تولید شده صنعتی و مصرفی با دوره بازگشت طولانی به محیط زیستنمونه بارز آن مواد پلاستیکی، پوشش های آلومینیومی، مواد زائد فعالیت های معدنی و سرباره های ذوب و تغلیظ و مواد زائد خط تولید می باشند.

بیشتر بخوانید: گذرگاه فرهنگ راهی ایمن برای اقتصاد سبز در ایرانزیرساخت های قانونی مالیات سبزقانون حفاظت و به سازی محیط زیست مصوب ۲۸/۳/۱۳۵۳  مشتمل بر ۲۱ مادهقانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا مصوب ۳/۲/۱۳۷۴ مشتمل بر ۳۶ مادهسیاست ها و برنامه های محیط زیست در برنامه اول توسعه (۱۳۷۲(۱۳۶۸-سیاست ها و برنامه های محیط زیست در برنامه دوم توسعه (۱۳۷۸(۱۳۷۴-سیاست ها و برنامه های محیط زیست در برنامه سوم توسعه (۱۳۸۳(۱۳۷۹-سیاست ها و برنامه های محیط زیست در برنامه چهارم توسعه (۱۳۸۸(۱۳۸۴-سند چشم انداز بیست ساله توسعه اقتصادی، اجتماعی جمهوری اسلامی ایرانقانون مدیریت پسماندها مصوب ۱۳۸۳ملاحظات زیست محیطی در قوانین بودجه (سال های ۱۳۸۳ و ۱۳۸۶(قانون چگونگی محاسبه و وصول حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات انواع خودرودر قوانین مالیاتی موردی که بتوان آن را به مالیات سبز مرتبط ساخت مشاهده نشد تنها در بخش معافیت های مالیاتی تمهیداتی برای مؤسسات و شرکت هایی که صنایع خود را از شهرهای بزرگ به مناطق کمتر توسعه یافته منتقل کنند در نظر گرفته شده استقانون چگونگی محاسبه و وصول حقوق گمرکی، سود بازرگانی و مالیات انواع خودرو ...قانون مدنیقانون مجازات اسلامی، تعزیراتدر فرایند تدوین قوانین برای محیط زیست مشکلاتی وجود دارد که مهم ترین آنها عبارتند از:

برخی خلأ های قانونی در موضوعات محیط زیست که همچنان وجود داردقوانین متداخل و موازی در زمینه محیط زیستنحوه تدوین قوانین، آیین نامه ها، ضوابط و استاندارهای زیست محیطیلازم به توضیح است خلأهای قانونی در محیط زیست ممکن است موجب معطل ماندن وظیفه عرفی و حتمی شود و یا برعکس به دلیل نبود قوانین، چند نهاد موضوع را از وظایف خود بدانند و وظیفه یکسانی انجام دهند که در هر ۲ حالت باعث خسارات زیست محیطی و یا هدر رفتن سرمایه های ملی شود. به عنوان مثال وظیفه اندازه گیری آلودگی هوا ، در قانون نحوه جلوگیری از آلودگی هوا، تعیین نگردیده است و مکسورات مانده از این بابت خلأ قانونی دارد، به این لحاظ مشاهده می شود که علاوه بر سازمان حفاظت محیط زیست که الزاماً و بنا به وظایفی که عهده دار است باید نسبت به اندازه گیری آلاینده های هوا در شهرها اقدام کند، چند نهاد دیگر دولتی و نیمه دولتی بدون اینکه وظایفی در خصوص کنترل و جلوگیری از آلودگی هوا به عهده داشته باشند، همین فعالیت را انجام می دهند. قوانین متداخل نیز دارای اثرات تهدیدی است. به عنوان مثال در ماده ( ۱۶ ) قانون حفاظت و بهسازی محیط زیست، عرصه کلیه تالاب های متعلق به دولت تحت اختی ار سازمان محی ط زیست قرار گرفته و مفهوم آن کاملا روشن است، اما مطابق ماده ( ۲) و بند «۳»  ماده قانون حفاظت و بهره برداری از منابع آبزی (مصوب ۱۳۷۴ )، وظیفه آبزی داری نمودن کلیه آب های تحت حاکمیت کشور اعم از آب های داخلی، مرزی و دریایی به عهده شرکت سهامی شیلات ایران می باشد. گرچه در تبصره ماده (۶) همین قانون پیش بینی شده که وظایف و اختیارات شرکت سهامی شیلات ایران نافی وظایف و اختیارات سازمان حفاظت محیط زیست نخواهد بود ، اما در عمل تداخل قانونی سال ها موجبات اختلاف نظر را فراهم آورده است. در گذشته کم و بیش شاهد برقراری راهکارهای موقتی برای حل مشکلات قوانین موازی و متداخل در امور محیط زیست بوده ایم نظیر تشکیل کمیته های مشترک یا کمیته های هماهنگی و یا تفاهم نامه های همکاری بین ۲ یا چند نهاد، اما این راهکارها ناپایدار و در طول زمان پر از فراز و نشیب های فراوان بوده است (حاج محمدی، ۱۳۸۸.(

 آثار و پیامدهای اجرای مالیات زیست محیطی بر آلاینده هابا توجه به بار مالی مالیات های سبز برای بنگاه ها و اشخاص و نیز به دلیل جدید بودن موضوع اعمال این مالیا ت ها اجرای آنها با مقاومت هایی روبرو خواهد شد . از سوی دیگر تمام بخش های اقتصادی که به نحوی از کمک ها، معافیت ها، و یارانه های دولتی استفاده می نمایند و حیات آنها وابسته به حمایت دولت است در مقابل این پایه جدید مالیاتی واکنش نشان می دهند. الب ته بسیاری از مقاومت ها می تواند دلایلی غیر اقتصادی داشته و در عمل به مسائل اجتماعی، فرهنگی و مدیریتی مربوط شود. همچنین، برآورد صحیح و دقیق هزینه آلودگی امکان پذیر نبوده و به خوبی نیز شناخته شده نیست. روند طرح و اجرای مالی تهای سبز در کشورها متفاوت است.

جدول ۱. تاریخچه مختصر روند مالیات سبز در کشور های OECD

کشور

توضیحات

استرالیا

 

مالیات بر زبا له در سال ۱۹۸۹ در این کشور به اجرا درآمد و مالیات بر انرژی گاز و الکتریسیته در سال ۱۹۹۶ معرفی شد . نرخ مالیات برالکتریسیته در اواسط سال ۲۰۰۰ افزایش یافت.

بلژیک

در سال ۱۹۹۳ بلژیک مالیات جدیدی را نسبت به فرآورده های انرژی معرفی نمود.

دانمارک

 

در سال ۱۹۹۲ ما لیات بر دی اکسید کربن سوخت ها معرفی شد و اصلاح کلی سیستم مالیاتی با تکامل مستمر مالیات های انرژی تا سال ۲۰۰۲ برنامه ریزی شد . اهداف اصلی اصلاحات عبارتنداز کاهش نرخ های نهایی مالیاتی در کلیه طبقات درآمدی ، رفع مفرهای قانون مالیاتی و انتقال تدریجی درآمد مالیاتی از درآمد و کار به منابع آلودگی و زیست محیطی جدید. البته بسیاری از این مالیات ها از معافیت بی شمار و ساختار پیچیده ای که ممکن است اثربخشی محیط زیست را کاهش دهند، برخوردارند.

فنلاند

 

فنلاند نخستین کشوری است که مالیات هایی را معرفی نمود که به طور ویژه انتشار دی اکسید کربن را هدف گیری نمود . مالیات بر کربن سوخت های فسیلی در سال ۱۹۹۰ معرفی شد.

فرانسه

 

در سال ۱۹۹۰ تجدید ساختار مالیات های مرتبط زیست محیطی آغاز شد که شامل گسترش مالیات عمومی بر فعالیت های آلاینده مالیات بر سوخت های فسیلی و الکتریسیته بود.

آلمان

 

اصلاح مالیات اکولوژیکی را در اوایل ۱۹۹۹ به اجرا در آورد . هدف اصلی از این اصلاحات ایجاد تشویقاتی جهت ذخیره انرژی و تسهیل تغییر صنعتی، تامین بودجه برنامه های انرژی تجدید شدنی و افزایش کار از طریق کاهش بار مالیات بر کار بود . این اصلاحات مشتمل بر افزایش نرخ برای مالیات الکتریسیته و نفت بود.

ایتالیا

در سال ۱۹۹۸ مالیات های زیست محیطی مشتمل بر مالیات بر ۲CO سوخت های فسیلی معرفی شد.

هلند

 

هلند در سال ۱۹۹۸ مالیات عمومی سوخت و در سال های ۱۹۹۵ و ۱۹۹۶ تعدادی از مالیات های زیست محیطی شامل مالیات زباله و مالیات بر سفره های آب زیرزمینی را معرفی نمود.

سوئد

اصلاح عمده مالیاتی در سوئد در سال ۱۹۹۱ انجام شد.

انگلیس

 

مالیات بر زباله در سال ۱۹۹۶ به اجرا در آمد. درآمد حاصل از مالیات برای کاهش حقوق تامین اجتماعی تخصیص یافت و عوارض تغییر آب و هوا بر صنعت و کاربرد شغلی انرژی در سال ۲۰۰۱ معرفی شد . مالیات بر شن، ماسه و صخره های دست نخورده در سال ۲۰۰۲ معرفی شد.

نروژ

در سال ۱۹۹۱ مالیات بر ۲ CO نفت خام معرفی شد.

سوئیس

 

در رفراندمی که در سپتامبر سال ۲۰۰۰ در این کشور برگزار گردید ۲ طرح مربوط به اصلاح مالیات سبز رد شد که عبارت بودند از: مالیات بر کلیه انرژی های تجدید نشدنی که عواید حاصل از آنها برای کم کردن حقوق تامین اجتماعی استفاده می شد و عوارض اندک انرژیهای تجدید شدنی که درآمد آن جهت ارتقای منابع انرژی تجدید شدنی و افزایش کارایی انرژی استفاده می شد.

مأخذ.OECD :  

بیشتر بخوانید: جایگاه اقتصاد سبز و وضعیت آن در ایرانمزایا و معایب اجرای مالیات بر انتشار آلاینده هاآگاهی از نقاط ضعف و قوت مالیات پیگو زمینه را برای اجرای هدفمندانه این مالیات در چارچوب سیاست های مالیاتی همگام با فرایند توسعه پایدار مهیا می سازد. در این بخش مزایا و معایب مالیات بر انتشار آلاینده ها مورد بررسی قرار می گیرد.

مزایا- مالیات پیگویی موجب انتقال هزینه های زیست محیطی بر روی قیمت کالاها و خدمات یا فعالیت های آلودگی زا م یشود. به عبارت دیگر استفاده از این نوع مالیات گامی در جهت داخلی نمودن هزینه های خارجی محیط زیست به شمار می آید.

- این مالیات برای تولید کنند گان و مصرف کنند گان انگیزه ایجاد می نماید تا به سوی فعالیت های اقتصادی با آلودگی کمتر حرکت نمایند و در نهایت میزان کل انتشار آلودگی کاهش می یابد.

- از آنجایی که این مالیات به صورت هزینه بر واحدهای اقتصادی تحمیل می شود واحدهای اقتصادی به منظور حفظ کارایی تولید، سعی در کاهش هزینه ها و در نتیجه کاهش آلودگی محیط زیست خواهند داشت.

- این مالیات می تواند به عنوان یک مشوق ابداع و نوآوری برای واحدهای اقتصادی عمل نماید. این واحدها برای کاهش بار مالیاتی روشهای جدید تولید، حمل و نقل و استفاده از انرژی و مصرف آن را به کار خواهند گرفت. این موضوع هم از نظر توسعه پایدار و هم از نظر رقابت پذیری بین المللی اثرات مفیدی را ایجاد خواهد نمود.

- مالیات محیط زیست از طریق داخلی کردن "هزینه های خارجی" کارایی را دوباره به مکانیزم بازار باز می گرداند. از طرف دیگر با جایگزینی این مالیات به جای مالیات های دیگر (از آثار درآمدی برای دولت)، آثار تخریبی و اختلال زایی سیستم مالیاتی کاهش یافته و به عبارتی کارایی افزایش می یابد.

- این مالیات موجب ایجاد درآمد برای اهداف مختلف می گردد، مقداری می تواند برای بهبود محیط زیست مورد استفاده قرار گیرد و مقداری نیز برای کاهش مالیات بر کار به منظور افزایش اشتغال یا بهبود آثار نامطلوب درآمدی هزینه گردد.

- این مالیات می تواند گامی در جهت هماهنگ سازی سیاستهای مالیاتی با فرایند توسعه پایدار به شمار آید.

 معایب- مالیات سبز بر واحدهای اقتصادی که به شدت به انرژی وابسته اند تأثیر نامطلوب خواهد داشت. این مالیات از طریق افزایش هزینه سطح کارایی واحدهای اقتصادی را کاهش می دهد.

- رقابت بین المللی واحد های اقتصادی مشمول این مالیات به مخاطره می افتد. این واحدها به دلیل افزایش هزینه نهایی در موقعیت رقابتی ضعیف قرار می گیرند.

- انتقال صنایع و واحدهای اقتصادی به کشورهایی که مالیات کمتری بر انرژی وضع می نمایند. به عبارت دیگر در برخی موارد، مالیات محیط زیست تأثیر نامطلوب فرار سرمایه را در پی خواهد داشت.

- تأثیرات نامطلوب بر توزیع درآمد در جامعه ایجاد می کند. مالیات محیط زیست از طریق افزایش قیمت و کاهش مقدار تولید کالاها و خدمات، اقشار کم درآمد را تحت فشار قرار می دهد. این مالیات به روش های مختلف در کشورهای جهان مورد استفاده قرار می گیرد؛ مالیات بر انرژی، عوارض کودهای شیمیایی، مالیات بر کربن، مالیات سوخت های فسیلی از روش های مختلف وضع مالیات غیرمستقیم زیست محیطی می باشد.

مالیات های غیرمستقیم زیست محیطی این مزیت را دارد که اغلب وضع مالیات بر آلاینده ها که به واسطه راه حل وضع مالیات پیگو ضروری می باشد، آسان تر است.

طراحی و اجرای مالیات های زیست محیطیطراحیاز آنجایی که اغلب ابعاد گسترده ای برای هزینه های اجتماعی وجود دارد، تعیین هزینه نهایی اجتماعی ارزیابی دشواری به حساب می آید. به عنوان مثال برای برآورد هزینه اجتماعی فعالیت یک آلاینده، شاید لازم باشد که در مورد اثرات آلودگی بر روی سلامت انسان و همچنین شکل عادات انسانی، پارکهای طبیعی و ایجاد امکانات رفاهی و تنوع زیستی اطلاعاتی کسب کنیم. چنانچه اثر آلودگی بر این عوامل از نظر مکانی و زمانی تغییر کند در این صورت ازریابی مسئله، پیچیده تر خواهد شد.

طراحی مالیات های غیر مستقیم زیس تمحیطی با مشکل دیگری نیز روبرو است. جهت تعیین نرخ این مالیات بر اساس مقدار مورد نظر لازم است در خصوص انعطاف پذیری فعالیت های مخرب در برابر مالیات و همچنین انعطاف پذیری آلودگی در برابر فعالیت های مخرب آگاهی داشت.

اجرادر اجرای مالیات پیگو، ممکن است از نظر فنی و یا عملی اندازه گیری و نظارت بر کمیته های فیزیکی آلودگی دشوار باشد. به عنوان مثال اندازه گیری آلودگی ناشی از یک منبع مانند دودکش یک کارخانه ممکن است از اجرای این مالیات در صورتی که منابع آلودگی متعدد باشد (مانند لوله اگزوز خودروها) نسبتاً آسان تر باشد.

اگر جوانب زمانی مکانی مسئله زیست محیطی نیز از سوی مالیات ها مدنظر قرار گیرد در این صورت مشکلات اجرایی بیشتری پیش خواهد آمد، چرا که اندازه گیری میزان آلودگی در مناطق جغرافیایی دشوار است. به عنوان مثال اگر قرار باشد یک مالیات کارآمد زیست محیطی برای انتشار آلودگی خودروها تنظیم شود، سازمان مالیاتی مجبور است سطوحی را برای انتشار آلودگی خودروها تنظیم نماید و سطوحی را برای انتشار آلودگی در مناطق شهری و روستایی تعیین کند تا براساس آن مالیات ها اعمال گردند.

به طورکلی، اگر مالیات غیر مستقیم زیس تمحیطی وضع گردد، بسیاری از این مشکلات اجرایی هرگز به وجود نمی آید. چراکه این مالیات بر اساس قیمت نهاده های تولیدی و یا کالاهای مصرفی محاسبه می شود. بنابراین می توان گفت اگر چه طراحی مالیات پیگو دشوارتر است، اما اجرای آن بسیار آسان تر می باشد (محرم نژاد، ۱۳۸۵.(

 شرایط ساختاری و اقتصادیدر یک کشور، شرایط ساختاری و اقتصادی می تواند کارایی مالیات زیست محیطی مؤثر را محدود سازد و همین امر می تواند مانعی عمده برای وضع چنین مالیات هایی به شمار آید.

پایداری اقتصاد کلاندر صورت ناپایداری اقتصاد کلان، اجرای مالیات پیگو دشوار خواهد بود. به عنوان مثال از آنجایی که مالیات پیگو مالیات با نرخ معین است؛ نرخ های تورم بالا و یا متغیر کارایی این مالیات ها را محدود خواهند کرد. تورم، ارزش واقعی نرخ های مالیاتی را که در حقیقت بازتابی از هزینه نهایی اجتماعی هستند به سرعت پایین می آورد.

شرکت های دولتیاز آنجایی که احتمال دارد شرکت های دولتی پاسخگوی علائم قیمتی ایجاد شده به وسیله مالیات های زیست محیطی نباشند، ممکن است در شرایطی که این شرکت ها نقش مهمی ایفا می کنند مالیات های غیر مستقیم زیست محیطی چندان کارایی نداشته باشند. این مسئله در کشورهای در حال توسعه که عمده واحدهای آلوده کننده محیط زیست (صنایع سنگین، صنایع مرتبط با بخش انرژی و غیره) دولتی هستند، بیشتر نمود پیدا می کند.

عدم کارایی بازارهرگاه جایگزین اقلام مشمول مالیات زیست محیطی به دلیل عدم کارایی بازار امکان پذیر نباشد، در این صورت ممکن است آسیب های زیست محیطی با اعمال مالیات شدت یابد. وضع مالیات مؤثری مانند پیگو ممکن است در حالی که یک مشکل زیست محیطی را برطرف میکند، در جای دیگر با تغییر قیمت های نسبی، آسیب های زیست محیطی دیگری به اشکال مختلف ایجاد نماید. مالیات های غیرمستقیم زیست محیطی بر سوخت های نفتی ممکن است به دلیل عدم کارایی بازار و افزایش نسبی سوخت استفاده از سوخت های چوبی را گسترش داده و وضعیت تخریب جنگل ها را وخیم تر سازد.

بیشتر بخوانید: تغییر شاخص های مدیریت سبز در سال جدیدنتیجه گیریاهمیت و نقش مالیات در دستیابی به رشد مستمر و پایداری اقتصادی، اشتغال، کاهش تورم، ثبات سطح عمومی قیمت ها و همچنین به عنوان مهمترین منبع درآمدی دولت در حال حاضر پس از نفت برای همه آگاهان و مسئولان اقتصادی و سیاسی کشور آشکار و مهم می باشد. اجرای طرح های کلان در حوزه مالیات نشان دهنده اهمیت آن در اقتصاد کشور است، چنانچه دستیابی به سطح پوشش ۸۵ درصد هزینه های جاری دولت از اهداف سند چشم انداز جامع بیست ساله دولت و سازمان می باشد که با در نظر گرفتن دیگر سیاست دولت و سازمان، یعنی افزایش رضایت مردم (مؤدیان) یکی از راهبردهای منطقی سازمان گسترش پایه های مالیاتی به جای افزایش سطح مالیات ها می باشد.

در این رهگذر استفاده از ابزارهای اقتصادی، نقش بسزایی در افزایش کارایی بازار و تخصیص بهینه منابع در دستیابی به هدف حداکثر اجتماعی ایفا می نماید. شاید در نظر اول وجود پایه های جدید را بتوان با هدف کسب درآمد برای دولت توجیه نمود، اما توجه به اثرگذاری آن بر روی جهت گیری ها حاکی از آن است که هدفی فراتر از کسب درآمد در ورای توجهات قانونگذاران به آنها وجود دارد. به عنوان مثال، مالیات بر آلاینده های زیست محیطی یکی از پایه های مالیاتی جدید است که علاوه بر اثر درآمدی، دارای آثار تخصیص بسیار مهمی است و اکنون در بسیاری از کشورهای جهان اجرا می شود. مالیات های سبز (زیست محیطی)، به عنوان یکی از محورهای توسعه پایدار در کشورها، از سیاستهای مؤثر در زمینه کنترل عوامل زیست محیطی با استفاده از ابزارهای اقتصادی می باشد. با معرفی پایه های جدید که می بایست با مطالعات گسترده وضع قوانین مناسب و بسترسازی فرهنگی صورت پذیرد می توان با مقتضیات و شرایط زمان پیش رفت و نتیجه مطلوب را به دست آورد و از انجام اقدامات شتابزده در این زمینه خودداری نمود.

در آخر با توجه به اینکه یکی از معیارهای فرایند توسعه پایدار توجه به مسائل زیست محیطی و حفاظت از محیط زیست می باشد، مالیات زیست محیطی به عنوان یکی از ابزارهای اقتصادی در اختیار دولت برای رسیدن به تخصیص بهینه منابع است. به لحاظ نظری، از بعد کارایی مالیات پیگو مطلوب تر است در حالی که در عمل مالیات های غیر مستقیم زیست محیطی به طور گسترده مورد استفاده قرار می گیرد.