اظهار نظر کارشناسان مختلف حوزه خاک از جمله رئیس انجمن علوم خاک ایران نشان می‌دهد که روند فرسایش خاک در ایران رو به افزایش است بگونه‌ای که فرسایش خاک ۵۶ میلیارد دلار به ایران خسارت می‌زند.

به گزارش زیست آنلاین، فرسایش خاک یکی از مهمترین معضلات محیط زیستی ایران است که بنا به گفته عیسی کلانتری - رئیس سازمان حفاظت محیط زیست- ایران به طور سالانه، ۱۲ تن فرسایش خاک دارد و به همین علت کشور ما در حوزه فرسایش خاک مقام اول را در دنیا داراست.

در این باره میردار هریجانی - معاون دفتر آبخیزداری و حفاظت خاک سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری، با اشاره به اینکه تشکیل یک سانتیمتر خاک حاصلخیز در کشور می‌تواند تا ۱۰۰۰ سال طول بکشد، گفت: فرسایش خاک در کشورهای در حال توسعه در آسیا، آمریکای جنوبی و آفریقا ۳۰ تا ۴۰ تن در هکتار در سال و در کشورهای توسعه یافته اروپا ۷ تا ۱۳ تن است بنابراین ایران مقام اول فرسایش خاک را ندارد.

کشور ما از نظر میزان فرسایش در وضعیت مناسبی قرار ندارددر مورد این موضوع حسین سعادت - نایب رئیس انجمن آبخیزداری ایران- با اشاره به اینکه کشور ما از نظر میزان فرسایش در وضعیت مناسبی قرار ندارد، تصریح کرد: در حال حاضر اراضی دیم‌زار شیبدار وضعیت اسفباری دارند علاوه بر این فرسایش خاک در مراتع نیز به اشکال مختلف مشاهده می‌شود و در مناطق کم‌تراکم جنگل‌ها هم فرسایش خاک داریم.

وی با بیان اینکه موضوع فرسایش خاک در کشور ما به عنوان یکی از تهدیدات جدی برای محیط زیست به حساب می‌آید، در یک برنامه رادیویی اظهار کرد: پدیده فرسایش خاک، با توجه به شرایط توپوگرافی منطقه و نوع بهره‌برداری از منابع، روند تشدیدی دارد و اقدامات در حال انجام برای کاهش فرسایش بسیار ناچیز است.

بیشتر بخوانید: فرسایش خاک در ایران ۸ برابر متوسط جهانی است

تأثیر فرسایش خاک بر محیط زیستنایب رئیس انجمن آبخیزداری ایران با اشاره به تأثیر فرسایش خاک بر محیط زیست گفت: جابجایی خاک باعث از دست رفتن مواد آلی خاک، کاهش نفوذ، از بین رفتن پوشش گیاهی و کاهش تولید و خشک شدن زمین می‌شود و در پایین‌دست هم موجب جاری شدن سیل، آلودگی آب و در نهایت به هم خوردن تعادل هیدرولوژیک رودخانه‌ها خواهد شد. همه این مسائل به نبود مدیریت و بی‌برنامگی برمی‌گردد.

همچنین منوچهر گرجی - استاد دانشگاه تهران و رئیس انجمن علوم خاک ایران - با بیان اینکه زمان لازم برای تشکیل یک سانتی‌متر عمق خاک بسته به شرایط و اقلیم منطقه بین ۵۰ تا هزار سال اعلام شده است، گفت: در یک بار فرسایش خاک بر اثر سیل ۲۰ سانتیمتر خاک از بین می‌رود. تحقیقات وزارت کشاورزی آمریکا در سال ۲۰۱۱ نشان داده است که هر تن فرسایش خاک ۲۸ دلار به این کشور خسارت در زمینه آلودگی هوا، آب، تولید غذا و سلامت می‌زند. با این حساب، ۵۶ میلیارد دلار خسارت ناشی از موضوع فرسایش خاک به کشور ما وارد می‌شود.

افزون بر این، محمد فاطمی قمی-  معاون دفتر کنترل سیلاب و آبخوان داری سازمان جنگل‌ها - با اشاره به دلیل افزایش سیلاب‌ها طی سال‌های اخیر اظهارکرد: زمانی که بهره‌برداری و شیوه استفاده از زمین به شکل مناسبی صورت نگیرد، بارش باران به جای تولید و بقا منجر به فرسایش و حرکت ترکیبات خاک از یک طرف و از طرف دیگر باعث تجمع روان‌آب‌ها و خسارات خواهد شد.

وی افزود: متاسفانه به دلیل بهره‌برداری‌های بی‌رویه و غیراصولی، شاهد فراوانی سیلاب‌ها و شدت یافتن خسارات در مناطق مختلف کشور هستیم و میزان خسارت مالی که سالیانه از جانب سیلاب در کشور ما حادث می‌شود بالغ بر ۶۰۰ میلیارد تومان است.

بیشتر بخوانید: رتبه ایران در فرسایش آبی و بادی خاک بالاتر رفت

باید تلاش کنیم پوشش گیاهی را در عرصه‌های مختلف تقویت کنیممصطفی بیگدلی - معاونت دفتر امور مراتع سازمان جنگل‌ها، مراتع و آبخیزداری کشور - با بیان اینکه کشور ما خشک و نیمه خشک است و میانگین بارندگی چندین ساله ما ۲۴۰ میلیمتر است که در ۱۰ سال گذشته به ۱۸۰ میلیمتر رسیده است، گفت: باید تلاش کنیم پوشش گیاهی را در عرصه‌های مختلف تقویت کنیم تا میزان روان‌آب‌ها و فرسایش خاک کمتر شود.

وی با اشاره به تأثیر پوشش گیاهی بر ممانعت از برخورد مستقیم باران به سطح زمین اظهار کرد: تحقیقات نشان می‌دهد اگر پوشش گیاهی را از ۲۰ درصد به ۸۰ درصد افزایش دهیم، میزان هدررفت خاک و هرزآب به کمتر از ۵ درصد خواهد رسید بنابراین باید در مراتع کشور پوشش گیاهی خودرو را مستقر کنیم تا از بروز سیل جلوگیری کنیم.

بیگدلی با اشاره به اینکه بی‌توجهی به پوشش گیاهی باعث می‌شود میزان فرسایش خاک بیشتر شود، گفت: آمارها نشان می‌دهد طی ۴۰ سال حدود یک میلیارد تن فرسایش خاک داریم و به گفته برخی منابع در حال حاضر فرسایش خاک از یک میلیارد تن هم گذر کرده است.

برآورد آثار اقتصادي فرسايش خاك در ايرانفرسايش خاك يك فرآيند طبيعي است كه در اثر فعاليت هاي انساني تشديد مي شود. نتيجه فرسايش، كاهش حاصلخيزي خاك و از بين رفتن مواد آلي از جمله نيتروژن، فسفر و پتاسيم است. كاهش پوشش جنگلي، كاهش توليدات زراعي، افزايش سيلاب ها، كاهش توليد برق، كاهش كيفيت آب آشاميدني و مانند آنها آثار مستقيم و غير مستقيم فرسايش خاك هستند. طبق اين محاسبات، كل هزينه فرسايش خاك در ايران در سال ۱۳۷۹ به قيمت هاي جاري حدود ۳۱ درصد ارزش افزوده بخش كشاورزي، شكار و جنگلداري برآورد شده است.

چگونه می توان از فرسایش خاک جلوگیری کرد؟فرسایش، آلودگی، کاهش تنوع زیستی، شهرنشی و موارد دیگر سلامت خاک را در اروپا با تهدیدهای متعددی مواجه کرده است. دانشمندان در شمال ایتالیا در حال حفر عمیق تر خاک هستند تا درک بهتری از این تهدیدات بدست آورند و راه حل های بهتری برای پیشگیری بیابند.

متخصصان خاک، زیست شناسان و مهندسان کشاورزی، همه در تلاشند تا بفهمند زیر پای ما چه اتفاقی در حال رخ دادن است. متخصصانی از سراسر اروپا در این پروژه کار می کنند.

فرناندز اوگالده مهندس کشاوریز از مرکز تحقیقات مشترک جی آر سی می گوید: «ما مجموعه ای از ۲۵ هزار نمونه از سراسر اروپا جمع آوری کرده ایم که برای مطالعه خواص فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی خاک، تجزیه و تحلیل شده اند.»

بیشتر بخوانید: فرونشست تهدیدی برای نواحی خشک و نیمه خشک

مناطق نمونه برداری را چگونه انتخاب می کنید؟فرناندز در پاسخ می گوید: «ما به شکلی مناطق نمونه برداری را انتخاب می کنیم که این مناطق معرف همگنی از همه کشورهای اروپایی باشد. این مناطق همچنین بر اساس پوشش زمین، استفاده از خاک، شرایط آب و هوایی و انواع مختلف خاک انتخاب می شوند.»

محققان می گویند که دشمن اصلی خاک فرسایش است. باران، روش های نادرست کشاورزی و توپوگرافی هر سال حدود ۲.۴ تن در هر هکتار از سطح خاک حاصلخیر را در سراسر اروپا نابود می کند. محققان تلاش می کند که تکنیک های پیشگیری از فرسایش خاک را بهبود دهند.

پانوس پاناگوس متخصص فرسایش خاک از مرکز تحقیقات مشترک جی آر سی می گوید: «ما می توانیم توصیه ها و راههای عملی برای متوقف کردن فرسایش خاک را به کشاورزان توصیه کنیم. اگر خلاصه کنم این روش ها شامل این موارد است: تلاش برای کاهش شخم زدن خاک، رها کردن گیاهانی که پس از برداشت باقی می مانند، و همچنین ما به کشاوران توصیه می کنیم از علف های حاشیه زمین مراقبت کنند. بهتر است که علف های حاشیه مزرعه باقی بمانند.»

دانشمندان از مرکز تحقیقات مشترک اروپا، هدفشان فهم دقیق اتفاقات و فرایندهایی است که زیر پای ما در دل خاک اتفاق می افتد تا اتحادیه اروپا بتواند سیاست های بهتری برای مدیریت پایدار خاک تعیین کند.

آروین جونز، دانشمند خاک از مرکز تحقیقات مشترک جی آر سی می گوید: «اکثر مردم فکر می کنند خاک منبع غذاست زیرا برای مثال ۹۹.۹ درصد کالری که ما مصرف می کنیم از کشاورزی مبتی بر خاک بدست می آید. اما خاک کارکردهای دیگری هم دارد مانند تصفیه آب، کاهش اثرات جاری شدن سیل، نقش مثبت در تغییرات اقلیمی با گرفتن دی اکسید کربن اتمسفر و نگه داشتنش در زمین. همچنین خاک ما را در برابر آلودگی محافظت می کند.»

برای دستیابی به این اهداف، خاک باید از سلامت برخوردار باشد. شاخص خوب در این زمینه تنوع زیستی است که خاک میزبان آن است. بنابراین محققان نمونه هایی از خاک جنگ ها را برای تجزیه و تحلیل بیولوژیکی مورد استفاده قرار می دهند.

آلبرتو اورگیازی، بیولوژیست خاک می گوید: «ما تخمین می زنیم که در یک هکتار خاک در حدود ۵ هزار کیلو موجود زنده زندگی می کند که کمابیش هم وزن ۱۰۰ گوسفند است.»

تجزیه و تحلیل بیولوژیکی کلاسیک با مطالعات پیچیده «دی ان ای» ترکیب می شود تا با دقت بیشتر انواع گروههای موجودات بیولوژیکی در خاک را شناسایی کند.

آلبرتو می افزاید: «توالی مطالعه دی ان ای استخراج شده از خاک ما را قادر به درک این موضوع می کند که چه موجوداتی در خاک زندگی می کنند یا با خاک در ارتباط اند و به این شکل می توانیم با دقت تعیین کنیم این ها چه موجوداتی هستند. به این ترتیب قادریم تنوع زیستی خاک را تعیین کنیم.»

تهیه اطلس، پایگاه داده های تعاملی، ساخت مدلها و فراهم کردن توصیه هایی برای سیاست گذاران و برنامه های آگاهی رسانی عمومی از نتایج نهایی پژوهش در دل خاک و کشف اسرار خاک است.