۱۴ مارچ روز جهانی حفاظت از رودخانه هاست. رودخانه ها به دلیل سدسازی ها، ریختن زباله درون آن و ساخت و ساز در حریم آنها در معرض نابودی هستند. بسیاری از آنها، از بین رفته یا خشک شده اند و آبزیان آنها در حال نابودی هستند.

به گزارش زیست آنلاین، امروز روز جهانی حفاظت از رودخانه‌هاست. رودخانه‌هایی که به علت اجرای طرح‌های سدسازی‌، تکه تکه شده‌اند و دیگر شباهت چندانی به رودخانه ندارند. به این مناسبت مدیر اکوسیستم‌های تالابی سازمان محیط زیست نسبت به از بین رفتن اکوسیستم‌های رودخانه‌ای کشور بر اثر سدسازی و قطع کریدورهای مهاجرت آبزیان، ورود زباله‌ها و ساخت و ساز غیرمجاز در حریم رودخانه‌ها هشدار داد.

۱۴ مارچ (۲۴ یا ۲۳ اسفند) از سوی سازمان‌های مدافع طبیعت و مردم بومی، به عنوان “روز جهانی حفاظت از رودخانه‌ها در برابر سدسازی” نامیده شده است. سال‌ها است که طرفداران محیط زیست می‌کوشند دولت‌ها و شرکت‌ها و کارتل‌های بزرگ را وادار سازند تا برای تامین آب یا انرژی، راه‌های متناسب با حفظ محیط زیست و حقوق مردم ذینفع در مسیر رودخانه‌ها را در پیش بگیرند و از خاموش کردن رودهای پر خروش و زنده در پشت دیوار عظیم سدها خودداری کنند.

ما سدهایی ساخته‌ایم که آورد رودخانه‌ها را در پایین دست چنان کم کرده که به کشاورزی‌ها و باغ‌داری‌ها و ماهی گیری‌های دیرپا به شدت آسیب وارد کرده اند؛ و سدهایی که حتی نیمی از ظرفیت‌شان هم پر نمی‌شود؛ یا اصلا آبی در خود جا نمی‌دهند؛ و هیچ گاه به اندازه‌ای که ادعا می‌شده برق تولید نکرده اند؛ هزاران میلیارد تومان بودجه‌ی کشور را بلعیده اند؛ سدهایی که هر کدام ده‌ها روستا را به زیر آب برده و هزاران تن را آوراه کرده؛ صدها هکتار جنگل یا مرتع را غرق کرده؛ سدهایی که میراث‌های فرهنگی با ارزش و خاطره‌های جمعی را برای همیشه نابود ساخته؛ تالاب‌های ارزشمند و حتی دریاچه‌ی بزرگ اورمیه را خشک کرده؛ و عجیب تر از همه این که سدی ساخته‌ ایم که آب شیرین کارون بزرگ را شور کرده و قرار است از آن‌جا به خلیج فارس آب شور برساند!



سرزمین ایران، بر روی کمربند خشک جهان قرار گرفته و بیش از بسیاری کشورهای دیگر در معرض تهدیدهای ناشی از تغییر اقلیم و گرم شدن کره‌ی زمین قرار دارد. واقعیت این است که ما سال‌های سخت و کم‌آبی را در پیش داریم که این اقتضا می‌کند از دستکاری‌های بیشتر در سامانه‌ی طبیعی رودخانه‌ها خودداری، و یک بازنگری ریشه‌ای در روش‌های پیشین مدیریت و مصرف آب داشته باشیم.

جای بسی خوشوقتی است که هم اینک در کشور ما نیز افتخار به این که «سومین کشور سد ساز جهان» هستیم، تا حدی جای خود را به نقد علنی سیاست‌های مدیریت منابع آب داده است. سخنان منتقدان سدسازی که در سال‌های پیش پژواک ضعیفی در جامعه داشت، اینک به صورتی رسا از تریبون‌های رسمی و حتی از دهان مدیران ارشد بخش آب به گوش می‌رسد. به نظر می‌رسد که اقدام‌های مثبتی هم در بخش آب کشور ما در جریان است، چنان که گویا دولت در حوضه‌ی اورمیه جلوی ادامه‌ی کار چند پروژه از جمله سد سیمینه رود را گرفته است. اما، از سوی دیگر محافلی هستند که به دلایل سودجویانه یا به خاطر منافع جناحی بر ادامه‌ی کار این گونه پروژه‌ها اصرار می‌ورزند.

روز جهانی حفاظت از رودخانه‌ها فرصتی است برای تامل در رفتارهای نابخردانه‌ای که با این رگ‌های زندگانی‌بخش زمین داشته‌ایم. انجمن‌های و گروه‌های مدافع محیط زیست، در این روزها با برگزاری همایش‌ها یا برنامه‌های پاک‌سازی کناره‌ی رودخانه‌ها، و با نقد سدسازی‌های مخرب محیط زیست، می‌کوشند که توجه مدیران و تصمیم‌سازان را به موضوع حیاتی حفاظت از رودها جلب کنند.

رودخانه‌ها مثل رگ‌های بدن هستندمسعود باقرزاده کریمی با تأکید بر اینکه رودخانه‌ها مثل رگ‌های بدن هستند، به ایسنا گفت: رودخانه‌ها اهمیت دارند چراکه سیستم هیدرولوژی یک منطقه را کامل می کنند. به همین علت برای حفظ تالاب‌ها باید بتوانیم رودخانه‌ها را حفظ کنیم چون آن‌ها نه تنها شریان‌های آبی تالاب‌ها هستند بلکه بسیاری از زیستمندان، بخشی از دوره زندگی خود را در رودخانه‌ها می‌گذرانند حتی اگر تالابی باشند.

بیشتر بخوانید: مدیریت صحیح آب چالش بزرگ توسعه پایدار جایگاه رودخانه‌ها در زادآوری آبزیانوی با بیان اینکه بسیاری از ماهیان و سایر آبزیان برای زادآوری به سرشاخه‌های رودخانه‌ها می‌روند، تصریح کرد: آبزیان در دوران تکامل خود یاد گرفته‌اند که برای زادآوری به بخش‌های خنک و تمیز بروند. به همین علت برای این کار خود را به سرشاخه رودخانه یا چشمه‌ها می‌رسانند و آنجا تخم‌ریزی می‌کنند بنابراین اگر رودخانه‌ها آلوده شوند یا از طریق سدسازی‌ها امکان مهاجرت ماهیان از بین رود، آبزیان به شدت آسیب می‌بینند.

این کارشناس سازمان حفاظت محیط زیست با بیان این نکته که یکی از مهمترین عوامل تخریب اکوسیستم رودخانه‌ها، قطع شدن کریدورهای مهاجرتی در رودخانه‌ها است، گفت: بشر خیلی دیر متوجه شد که سدها مانع مهاجرت ماهیان می‌شوند اما بالاخره برای آن راهکار پیدا کرد. در کشورهای پشرفته دنیا تصمیم گرفتند که برای سدها FISH AWAY طراحی کنند. به این شکل که از کنار سد، مسیری پلکانی ایجاد می‌شود و از طریق آن ماهیان می‌توانند جابه جا شوند بنابراین با همین راهکارهای ساده می‌توان اکوسیستم‌های رودخانه‌ها را حفظ و حراست کرد.



باقرزاده کریمی با بیان اینکه سدسازی باعث قطع مهاجرت ماهیان و در ادامه موجب آسیب‌های زیست‌محیطی و حتی اجتماعی می‌شود، گفت: رودخانه سیاتل از کانادا سرچشمه می‌گیرد، وارد آمریکا می‌شود و از سیاتل به اقیانوس آرام می‌ریزد. روی این رودخانه در سال ۱۹۲۰ سدی ساخته شد که به‌تدریج زندگی سرخپوستان سیاتل را تحت تاثیر قرار داد چون امرار معاش آن‌ها از طریق ماهیان و سد ساخته شده باعث کاهش مهاجرت و زادآوری ماهیان شده بود. این موضوع به ظاهر ساده مشکلات متعدد بسیاری از جمله بزهکاری و اعتیاد برای ساکنان این ایالت ایجاد کرد تا اینکه در سال ۱۹۷۰ «فیش‌وِی» یا پلکان ماهی را روی سد سیاتل طراحی کردند.

وی با اشاره به بازدید خود از سد سیاتل و «فیش‌وِی» طراحی شده برای این سد در سال ۲۰۰۲ اظهارکرد: بعد از آن بازدید، در آن دوره وقتی این راهکار را برای مسئولان وزارت نیرو مطرح می‌کردم برای آن‌ها خنده‌آور بود و معتقد بودند که هزینه اضافی به بار می‌آورد البته در ایران «فیش‌وِی» را برای برخی سدهای کوچک اجرا کردند.

از مبل تا یخچال در رودخانه‌های ایرانمدیرکل دفتر اکوسیستم‌های تالابی سازمان حفاظت محیط زیست در ادامه با بیان اینکه آلودگی رودخانه‌ها عامل دیگری برای تخریب و از بین رفتن رودخانه‌ها است، گفت: متاسفانه فرهنگ بسیار خوب گذشته را در حفظ پاکیزگی آب از دست داده‌ایم. در گذشته آلوده کردن آب را بسیار بد می‌دانستیم و حتی عشایر کنار رودخانه اتراق نمی‌کردند تا مبادا آلودگی‌هایشان وارد رودخانه شود و به تمیز نگه داشتن رودخانه‌ها بسیار حساس بودند اما برعکس امروزه متاسفانه مردم منطقه همه دورریختنی‌های خود را به رودخانه‌ها می‌ریزند. برای مثال در تالاب انزلی شما می‌توانید مبل و یخچال ببینید چون روستاییان بالادست رودخانه‌ها علاوه بر زباله‌های معمولی دورریختنی‌های بزرگ خود را هم داخل رودخانه می‌ریزند بنابراین انواع لوازم خانگی و صنعتی در رودخانه‌ها پیدا می‌شود.

بیشتر بخوانید: نقش حیاتی رودخانه ها در اکوسیستم تاثیر منفی ساخت هتل و ویلا در بستر رودخانه‌ها بر زندگی پرندگانباقرزاده کریمی همچنین با اشاره به اینکه ساخت و ساز کنار رودخانه‌ها به شدت به اکوسیستم رودخانه‌ها آسیب می‌زند، اظهار کرد: با تجاوز به حریم رودخانه، حق انفال و سایر زیستمندان از بین می‌رود چون رودخانه‌ها قطعاً محل زندگی و لانه‌گذاری یک پرنده است و اگر پرنده خانه یا ویلایی را نزدیک رودخانه ببینند دیگر به آن منطقه نزدیک نمی‌شود که در نتیجه دوری و قطع ارتباط پرنده با رودخانه، کل زنجیره اکوسیستم به هم می‌خورد.

وی در پایان ضمن ابراز تاسف از وضعیت آلوده و تخریب‌های صورت‌گرفته در رودخانه‌ها گفت: برای کشوری مثل ایران که دارای تمدن آبی است و در دین، مذهب و باورهای اجتماعی ما بر حرمت آب بسیار تاکید شده، تخریب رودخانه‌ها بسیار تعجب‌آور و ناراحت‌کننده است. روز جهانی رودخانه‌ها تلنگر کوچکی است تا شاید به خودمان بیایم و شریان‌های حیاتی را نبندیم.

بیشتر بخوانید: آب بیشتر رودخانه‌ها مناسب شرب نیست