صنعت برق با چالش‌های بزرگی دست و پنجه نرم می‌کند که عدم چاره‌اندیشی در کوتاه‌مدت و برنامه‌ریزی بلندمدت برای عواملی نظیر انحصار در بخش انتقال و توزیع، عدم شکل‌گیری رقابت در بخش تولید، رابطه مالی غلط شرکت‌ها با دولت، خصوصی‌سازی ناکارآمد و نبود متولی مشخص برای مدیریت مصرف،می‌تواند خسارت جبران ناپذیری بر پیکر این صنعت وارد کند، این بخش نیازمند تنظیم‌گر مستقل و کارآمد است.

به گزارش زیست آنلاین، برمبنای ادبیات علمی اقتصاد و سیاست‌گذاری، در حوزه‌هایی که شکست بازار رخ می‌دهد، نیاز به تنظیم گر وجود دارد. در صنعت برق نیز انجام وظایفی همچون جلوگیری از اعمال قدرت انحصاری و تبانی، تنظیم قیمت تمام‌شده تولید و قیمت تمام‌شده فروش، ایجاد نظام انگیزشی برای بازیگران، زمینه‌سازی برای جذب سرمایه‌گذاری و حمایت از مصرف‌کنندگان، نیاز به مداخله دولت از طریق تنظیم‌گری دارد.

در صنعت برق ایران با وجود تغییرات ساختاری مکرر طی دودهه اخیر، به دلایلی از قبیل: انحصار در بخش انتقال و توزیع، عدم شکل‌گیری رقابت در بخش تولید، رابطه مالی غلط شرکت‌ها با دولت، خصوصی‌سازی ناکارآمد و نبود متولی مشخص برای مدیریت مصرف، نیاز به حضور تنظیم‌گر مستقل و کارآمد بیش از پیش احساس می‌شود.

با گذشت ۱۵ سال از تجدیدساختار صنعت برق و کسب رکورد بالاترین ظرفیت اسمی در منطقه خاورمیانه، اکنون این صنعت با چالش‌های بزرگی دست و پنجه نرم می‌کند که عدم چاره‌اندیشی در کوتاه‌مدت و برنامه‌ریزی بلندمدت می‌تواند خسارت‌های جبران ناپذیری بر پیکر این صنعت زیرساختی و مادر وارد آورده و باعث بروز مشکلاتی حتی در ابعاد اجتماعی و سیاسی شود.

خاموشی‌های متعدد در تابستان ۹۶ و ۹۷ و بدهی‌های کلان وزارت نیرو، نشانه‌های مشکلاتی هستند که ریشه‌های آن را باید در مجموعه عواملی جستجو کرد که از ضعف تنظیم‌گری و سیاست‌گذاری کارآمد در این حوزه، ناشی می‌شود.

به صورت کلی، افزایش بی‌رویه هزینه شرکت‌ها، ثابت ماندن قیمت تکلیفی فروش برق، نظام تعرفه‌گذاری غیراصولی، بازدهی پایین نیروگاه‌ها، کاهش رشد ظرفیت نیروگاهی و نبود متولی مشخص در مدیریت مصرف برق، اصلی‌ترین دلایل اصلی بروز مشکلاتی، چون بدهی‌ها و خاموشی‌های متعدد در صنعت برق هستند که حیات این صنعت و دستاورد‌های ۴۰ ساله آن را به شدت تهدید می‌کنند.

این مشکلات در سطحی کلان ریشه در مسائل حکمرانی این صنعت از جمله نبود یک نهاد تنظیم‌گر کارا دارد. هیئت تنظیم بازار برق به دلایلی از جمله وابستگی کامل مالی و تصمیم‌گیری به وزارت نیرو، عدم ورود به تنظیم‌گری بخش انتقال و توزیع، عدم دسترسی کامل و پایا به اطلاعات بخش برق، عدم حضور بخش خصوصی و عدم اقتدار لازم برای اجرای تصمیم‌ها، تاکنون موفق عمل نکرده است؛ بنابراین ایجاد یک نهاد جدید مستلزم بررسی عملکرد مقررات‌گذاری در مجموعه صنعت برق و تلاش برای رفع آن در نهاد جدید است؛ بنابراین گزارش، با ارائه تصویری شفاف از مشکلات صنعت برق و ریشه‌های ساختاری آن، اصول و پیش‌نیاز‌های تنظیم‌گری مطلوب بر اساس مطالعات بین‌المللی معرفی شده و هم‍‌چنین متن پیشنهادی اساسنامه تنظیم‌گر بخش برق مورد بررسی و در پایان پیشنهاداتی برای اصلاح و تکمیل متن موجود ارائه خواهد شد.

در قسمت اول، اساسنامه پیشنهادی شورای رقابت مورد بررسی و پیشنهاداتی برای اصلاح آن ارائه و در بخش ضمیمه، گزارشی از آسیب‌شناسی مسائل صنعت‌برق و ضرورت تنظیم‌گری کارآمد در شرایط کنونی، ارائه خواهد شد.

انحصار در بخش انتقال و توزیعخاموشی‌های متعدد برق در سال‌های اخیر و بدهی‌های عظیم و انباشت‌شده وزارت نیرو، نشانه‌های مشکلاتی هستند که ریشه‌های آن را بایستی در چالش‌های حکمرانی صنعت برق از جمله نبود تنظیم‌گر کارآمد یافت.

بیشتر بخوانید: چالش‌های صنعت برق در صورت عدم تزریق بودجه کافی افزایش خواهد یافت

تغییرات ساختاری مکرر در صنعت برق ایران در صنعت برق ایران با وجود تغییرات ساختاری مکرر طی دودهه اخیر، به دلایلی از قبیل: انحصار در بخش انتقال، عدم شکل‌گیری رقابت در بخش تولید و خرده‌فروشی، رابطه مالی غلط شرکت‌ها با دولت، خصوصی‌سازی ناکارآمد و نبود متولی مشخص برای مدیریت مصرف انرژی ، نیاز به حضور تنظیم‌گر کارآمدی با حیطه اختیارات اثرگذار بر کل زنجیره تامین برق بیش از پیش احساس می‌شود.

با تغییر ماده ۵۹ قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل ۴۴ در تیرماه ۹۷ که با همکاری کمیسیون اصل ۴۴ مجلس و اندیشکده حکمرانی شریف انجام شد، زمینه برای تشکیل تنظیم‌گران بخشی در حوزه‌هایی که به تشخیص شورای رقابت مصداق انحصار باشند، بوجود آمد. در این راستا، طی جلسات شورا در آذرماه سال جاری اساسنامه پیشنهادی نهاد تنظیم‌گر برق به هیئت وزیران و کمیسیون‌های مرتبط مجلس ارسال شد.

در اساسنامه مذکور نکاتی درخصوص ترکیب اعضا، نحوه انتخاب و تایید حکم، اختیارات نهاد، سازوکار تامین هزینه‌ها و نحوه پاسخگویی نهاد پیش‌بینی شده است که بررسی‌ها نشان می‌دهد در مواردی، چون ترکیب اعضا، رابطه با ذی‌نفعان مختلف صنعت برق، اختیارات نهاد و سازوکار تامین هزینه‌ها، نیاز به بازنگری و تجدیدنظر در متن موجود، لازم است.

لازمه ایجاد تنظیم‌گر جدید، ارزیابی عملکرد نهاد فعلی و مستقر در صنعت برق است. به طور کلی دلایلی که سبب شده تا هیئت تنظیم بازار برق در دستیابی به اهداف خود چندان موفق نباشد، عبارتند از:

• وابستگی کامل مالی و تصمیم‌گیری به وزارت نیرو

• عدم ورود به تنظیم‌گری بخش توزیع و مصرف برق (عدم تعیین یا پیشنهاد تعرفه فروش برق)

• عدم دسترسی کامل و پایا به داده‌ها و اطلاعات زیرمجموعه‌های صنعت برق

• عدم حضور بخش خصوصی علی‌رغم مالکیت حدود ۶۰ درصدی بخش خصوصی در نیروگاه‌ها

• عدم اقتدار لازم برای اجرای تصمیم‌ها در بخش زیرمجموعه

با مرور تجربه عملکرد هیئت تنظیم بازار برق و هم‌چنین درنظرگرفتن شرایط بحرانی اقتصاد صنعت برق در حال حاضر، ایجاد نهادی جدید بدون رعایت اصولی، چون استقلال، شفافیت، اقتدار و پاسخگویی و نیز پیش‌نیازهایی، چون دسترسی کامل به داده‌ها و اطلاعات و هم‌چنین شفافیت در وظایف و اختیارات، تنها اقدامی شکلی و بدون محتواست و گره‌ای از مشکلات صنعت برق باز نخواهد کرد.

به گزارش برق نیوز، در پیشنهاد جدیدی که طی این یادداشت ارائه می‌شود، مواردی، چون ترکیب اعضا و نحوه تایید حکم، اختیارات نهاد، رابطه با شرکت‌های زیرمجموعه وزارت نیرو، سازوکار درآمدی و پاسخگویی نهاد، تغییر یافته است.

بیشتر بخوانید: ضرورت اصلاح ساختار صنعت برق متناسب با اکوسیستم کشور