معرفی جاذبه های تاریخی و گردشگری شهر سرایان
1 فروردين 1398 ساعت 4:00
شهرستان سرایان در شمال غربی استان خراسان جنوبی واقع است. شهرستان سرایان از غرب به شهرستان فردوس، از شمال به بخش کاخک شهرستان گناباد، از شرق به بخش سده شهرستان قائنات، از جنوب و جنوب شرق به بخش خوسف شهرستان بیرجند و از جنوب غربی به بخش دیهوک شهرستان طبس محدود می‌شود.
به گزارش زیست آنلاین، در داخل شهر سرایان تعداد ۱۵ اثر تاریخی وجود دارد که ۱۳ مورد آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از این تعداد شش اثر آب انبارهای تاریخی هستند که هنوز هم مردم از آنها استفاده می‌کنند و شاید به همین دلیل باشد که سرایان به شهر آب انبارهای کهن مشهور است.
شهرستان سرایان در شمال غربی استان خراسان جنوبی در ۱۶۰کیلومتری مرکز استان (شهرستان بیرجند) واقع شده است که در دشتی هموار در حاشیه کویر در دامنه جنوب غربی رشته کوه زابری معروف به شتران قرار دارد و وسعت شهرستان بالغ بر۹۳۳۴ کیلومترمربع است.
پیشینه تاریخی سرایانآنچه از بررسی‌های باستان شناسی منطقه به دست آمده حاکی از این است که سابقه استقرار جوامع پیش از تاریخ در حوالی شهر آیسک(محوطه تاریخی کله کوب) به هزاره چهارم و پنجم پیش از میلاد می‌رسد. همچنین سابقه تاریخی شهر سرایان به دوران قبل از اسلام برمی‌گردد. سد تاریخی زو از یادگارهای باقی مانده از این دوران است.
در تاریخ خاطرات عبدالرحمن افغان ذکر شده که: «شهرستان سرایان شهری بوده با جمعیتی بالای سی هزار نفر که دارای چند کارگاه تفنگ سازی و چندین بازار تجاری بوده و ساعت سازی در آن رواج فراوان داشته است».
به طوریکه عبدالرحمن افغان یکی از شاهزادگان افغان زمان ناصرالدین شاه می‌نویسد: وارد شهر سرایان شدم و در آنجا عمارات عظیم مشاهده نمودم و ناصر خسرو نیز در سفرنامه خود قسمت شرق شهرستان فردوس را مکانی آباد و دارای قنوات و اشجار بیان می‌کند.
وجه تسمیهدر زمینه وجه تسمیه این شهر دو روایت وجود دارد : چون «سرا» در گویش این منطقه به معنی منزل و خانه است، به علت وجود عمارت و بناهای زیاد در گذشته، سرایان نام گرفته و دیگری اینکه به گفته برخی اهالی و طبق کتاب گنج دانش محمد تقی خان لسان الملک سپهر سرایان اول سرآبان بوده یا به گویش محلی سرابو یا سراو و کم کم به سرایان مبدل گشته است و چون دو نهر آب به نام‌های تیربری و زابری داشته سرآبان ( سر + آی (به معنی آب ) +ان) نام گرفته که البته به گفته تعدادی از مردم اصل موضوع قرار گرفتن در مسیر آب تیربری که دارای دو نهر بوده، است که در میان وجه تسمیه‌های ذکر شده این مورد به واقعیت نزدیک‌تر است.
جاذبه‌های تاریخیمجموعاً در سطح شهرستان ۲۵۴ اثر تاریخی شناسایی شده که از این آثار ۴۶ اثر در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده است. در داخل شهر سرایان تعداد ۱۵ اثر تاریخی وجود دارد که ۱۳ مورد آن در فهرست آثار ملی کشور به ثبت رسیده و از این تعداد شش اثر آب انبارهای تاریخی (۶ آب انبار تنها داخل شهر سرایان، در شهرهای سه قلعه و آیسک و تعدادی از روستاها نیز آب انبارهای تاریخی قرار دارند) هستند که هنوز هم مردم از آنها استفاده می‌کنند و شاید به همین دلیل باشد که سرایان به شهر آب انبارهای کهن مشهور است.
البته از حیث وجود مساجد نیز شهرستان سرایان جزء شهرهایی است که تعداد زیادی مسجد در خود جای داده و به شهر مساجد نیز شهره است. بیشتر آثار تاریخی شامل؛ بنا، محوطه، غار، تپه‌های تاریخی و درختان کهنسال است که قدمت عمده این آثار محدوده زمانی از دوران قبل از اسلام تا قاجاریه را دربرمی‌گیرد. مصالح مورد استفاده در معماری منطقه عمدتاً خشت و آجر است.
از اماکن تاریخی برجسته شهرستان می‌توان به کاروانسرای سرایان، آب انبار کاروانسرا(فاضل خانی)، بازارچه دائمی صنایع‌دستی میثم، حمام کاروانسرا، آرامگاه تورانشاه، مزار میرزاها، مسجد جامع سرایان، آب انبار های شهر سرایان(۶مورد فعال)، خانه یزدانی، مسجد آهنگران، موزه مردم شناسی و صنایع دستی شهرستان، سد تاریخی زو، آسیاب آبی کاه کوه، آسیاب آبی چرمه، آب انبار کمال آیسک، آب انبار محمدباقران، محوطه تاریخی کله کوب، مسجد جامع دوحصاران، آب انبار احمد آقا سه قلعه، مسجد جامع سه قلعه، مسجد ارگ قلعه، مسجد خواجه مینا، خانه حسام الدیوان، بادگیر میرعلی آقا و خسروی سه قلعه، خانه‌های تاریخی پیروز و جهانی سه قلعه، آب انبار بی بی حسین خان و خانه کلانتری بسطاق، خانه عباس رمضانی و خانه هروی سه قلعه و قلعه قلاع سرایان اشاره کرد.
بیشتر بخوانید: جایگاه اکوتوریسم در ایران
سرایان شهری مملو از تاریخدرست در قسمت‌های باختری خراسان جنوبی، شهری کوچک و مملو از جاذبه‌هایی بکر وجود دارد که روح روان شما را تبدیل به بازیچه‌ی خود می‌کند! نام این شهر کوچک، «سرایان» می‌باشد که در دوره‌ی اسماعیلیان یکی از شهرهای مورد علاقه‌ی پادشاهان این سلسله به شمار می‌رفته است.
اگر بخواهیم به موقعیت دقیق جغرافیای آن اشاره کنیم باید بگوییم، سرایان از غرب به شهرستان فردوس، از شمال به بخش کاخک شهرستان گناباد، از شرق به بخش سده شهرستان قائنات، از جنوب و جنوب شرق به بخش خوسف شهرستان بیرجند و از جنوب غربی به بخش دیهوک شهرستان طبس راه دارد که این خود مزیتی استثنایی به شمار می‌آید.
سرایان نیز همانند دیگر شهرهای ایران زمین، دارای خوراک‌های سنتی فراوانی می‌باشد که مسبب اصلی صداهای اعتراض آمیز شکمتان می‌شود! از اشکنه قند لذیذ گرفته که بوی هل و زعفرانش مشامتان را قلقلک می‌دهد تا بلغور پلو که غذایی‌ست اقتصادی و به صرفه که طعم لذت بخشش خستگی یک روز پر استرس را از تن شما می‌زداید! حال در ذیل، وادیرو به معرفی گوشه‌ی کوچکی از جاذبه‌های دیدنی این شهر زیبا پرداخته است.
۱- روستای مصعبیدر ۳۰ کیلومتری شمال غربی شهرستان سرایان، روستایی وجود دارد که نظم طبیعت را به چالش کشیده است! اولین و مهترین ویژگی این روستا که در نگاه اول به چشم می‌خورد، سدی بسیار زیبا و پهناور به نام پارسای می‌باشد که در بين راه و در محل دو راهی چرمه واقع شده و تناقض جذابی را با کویر پدید آورده است. جدایی از جذابیت‌های بصری که این روستا را احاطه کرده، از باغ‌های بادام پهناور و مزرعه‌های زعفرانش نمی‌توان گذشت زیرا بخش عمده‌ای از اقتصاد روستای مصعبی را تشکیل داده است و از نظر کیفیت، یکی از مرغوب‌ترین زعفران‌های استان خراسان محسوب می‌شود.
۲- کویر سه قلعهآسمان بی انتهای شب در نزد کویر از احترام و جذابیت خاصی برخوردار است به گونه‌ای که همچون لباسی گرانبها و مملو از دُر و گوهری خاص، شب هنگام بر تن برنزین کویر می‌نشیند و نقش و نگاری به آن می‌دهد که به محض طلوع سپیده دم به اوج شکوه خود می‌رسد! کویر «سه قلعه» نیز از این قاعده مستثنی نیست و مکانی جذاب برای گروه‌های آماتور و حرفه‌ای علاقمندان به نجوم محسوب می‌شود.
۳- آبشارهای دره سبز روددر ۳۵ کیلومتری شهر سرایان، مکان جذابی وجود دارد که آبشارهای فراوانی را در آغوش خود پرورانیده است. نام این مکان «دره سبز رود» می‌باشد. برای دسترسی به این مکان باید از سرايان به دوراهی چرمه رفته و جاده سد را در پيش بگیرید و به سمت روستای نوبهار و روستای مصعبی حرکت کنید همچنین فراموش نکنید که این مسیر نیاز به تجهیزات فنی و یک راهنما دارد.
۴- منطقه نمونه گردشگری مصعبی و کریمودرست در بین دو روستای مصعبی و کریمو، منطقه‌ای ۵۲۶ هکتاری به همین نام وجود دارد که یکی از مناطق نمونه گردشگری استان خراسان جنوبی محسوب می‌شود؛ این منطقه‌ی خرم که در بین ارتفاعات و زمین‌های همجوار اطراف رودخانه واقع شده است، در تابستان دارای آب و هوایی معتدل بوده بوده و همچنین میزبان دو امامزاده کریم شاه و سلطان مصیب می‌باشد که در فاصله‌ی ۳ کیلومتری از هم قرار دارند.
۵- کاروانسرای سرایانیکی از آثار تاریخی به جای مانده از دوران صفویه که همچون نگینی گرانبها در این شهر می‌درخشد، «کاروانسرای سرایان» می‌باشد. این کاروانسرا به شیوه دو ایوانی ساخته شده و فضاهای معماری آن عبارتند از: سردر ورودی که واقع در ضلع جنوبی است و دارای طاق جناغی و تزئینات کاربندی در زیر طاق می‌باشد. پس از ورودی فضایی شبیه هشتی قرار دارد که در مقابل بطور مستقیم به صحن بنا و در دوطرف به اطاقهای فرعی منتهی می‌شود.
۶- غار بتودر ۱۲ کیلومتری شهر سرایان غاری اسرار آمیز و مملو از راز به نام «بتو» قرار دارد که در نزد مردم، به نام اژدها نیز معروف است. برای پیمایش این غار تجهیزات پیشرفته غارنوردی مورد نیاز می‌باشد. قندیل‌های زیبای آهکی به اشکال مختلف، حوضچه‌های آب معدنی، بلورهای زیبای کوارتز و کلسیت از شگفتی‌های داخل غار می‌باشند. پس از دهانه غار یک محوطه ۵۰ متری قرار دارد که در انتهای آن چاهی به عمق حدودا ۲۵ متر به خوبی قابل رؤیت است.
۷- موزه صنایع دستی و مردم شناسیدرست در دل کاروانسرای سرایان و در قسمت شترخانه این کاروانسرای تاریخی، موزه‌ی «صنایع دستی و مردم شناسی» قرار دارد که تعداد کثیری از آثار تاریخی همچون ابریشم‌بافی‌ها، شال‌بافی‌ها و چاقوسازی‌ها را در تالاری طویل، در خود جای داده است؛ علاوه بر این، شما در این موزه می‌توانید از نزدیک با زندگی کهن مردم سرایان آشنا شوید!
۸- روستای کریمودر دامنه کوه سفید و درست در آغوش بیم کوه روستایی به نام «کریمو» قرار دارد که عنوان یکی از خوش آب و هواترین روستاهای استان خراسان جنوبی را ازان خود کرده است! آب و هوای این روستا در بهار و تابستان و اوایل پاییز، مطبوع و دلپذیر و در زمستان‌ها سرد می‌باشد همچنین پیچ و خم کوچه پس کوچه‌های این روستا توانایی آن را دارد که شما را ساعت‌ها درون خود گم کرده و به دوران نوستالژیک کودکی ببرد!
۹- آرامگاه تورانشاه«آرامگاه تورانشاه»، یکی از آثار تاریخی به جا مانده از عصر تیموریان می‌باشد که در عین سادگی، گوشه‌ای شکوه و جلال آن دوران را در ذهن شما تداعی می‌کند. ورودی این آرامگاه شامل یک طاق بوده و پس از سر در ورودی، فضای داخلی آرامگاه يا گنبدخانه ديده می‌شود و گنبد مذكور به شيوه عرقچين با كمک فيلپوش‌های كوچكی كه فضای هشت ضلعی را به دايره نزديک كرده‌اند، بنا شده است.
۱۰- دق رباط سرایاندر جنوب غربی این شهر زیبا و تاریخی، منطقه‌ای کویری به نام «دق رباط سرایان» یا همان دق سرایان قرار دارد که شکلی شبیه به بیضی دارد و طول آن در حدود ۴۰ کیلومتر و عرض آن در حدود ۲۰ کیلومتر می‌باشد. جالب است بدانید به دلیل اراضی مسطح و پست با کمی تقعر و شوری و قلیائیت خیلی زیاد، هیچ گونه گیاهی در این منطقه یافت نمی‌شود! و تنها در اطراف اراضی دق رباط پوشش گیاهی اندکی از گیاهان شورپسند وجود دارد.
اقامتگاه بومگردی زرین چاهاگر قصد سفر به بکرترین و زیباترین کویر ایران سرایان و تماشای آسمان منحصر بفردش را دارید با اقامت در «اقامتگاه بومگردی زرین چاه»، می‌توانید همزمان لذت زندگی چادرنشینی میان عشایر بومی همراه با چشیدن مزه‌های لذیذ غذاهای سنتی‌شان را نیز تجربه کنید. اتاقهای این اقامتگاه با داشتن ظرفیت اسکان مناسب برای اقامت‌های دست‌جمعی و در فضایی سنتی همراه با تزئینات داخلی زیبا با فراهم کردن امکاناتی نظیر فرش و رخت خوابهای کاملاً تمیز، بخاری و کولر، حمام و سرویس بهداشتی ایرانی و فرنگی همراه باپارکینگ به دنبال آسودگی شما در مدت اقامتتان در این فضا می‌باشد.
بیشتر بخوانید: بومگردی; آیا می‌توان از زمین محافظت کردجاذبه‌های صنایع دستیوجود ۸ کارگاه فعال زنگوله سازی و چلنگری در بازار قدیمی میثم و بافت تاریخی شهر که تنها بازارچه فعال صنایع دستی استان است، همچنین وجود کارگاه‌های فعال در رشته‌های خراطی در سرایان، کفش محلی و چرم‌سازی، حوله‌بافی، گلیم‌بافی، پارچه‌بافی، چادرشب‌بافی، میناکاری، سرمه‌دوزی، تولیدات چرمی، سنگ‌تراشی، نمد مالی، کلاه مالی، سوخت نگار چوب، سفالگری و... از جمله رشته‌های فعال صنایع‌دستی شهرستان است که هنوز صنعتگران و هنرمندان صنایع‌دستی به آنها اشتغال دارند.
از بین مشاغل صنایع دستی هنر زنگوله سازی و کفش محلی در سال ۹۱ و خراطی در سال ۹۵ و چادر شب بافی در سال۹۶ در فهرست میراث معنوی کشور بنام سرایان به ثبت رسیده است.
از بین مراسمات و آداب و رسوم شهرستان، جشن سده درسال ۹۱ و مراسم آبگیری آب انبارها درسال ۹۵ و مراسم میلک دگیر کرده(روشن کردن شمع در روز برات) در سال ۹۶ به نام شهرستان در فهرست میراث معنوی کشور به ثبت رسیده است.
جزئیات بیشتر درباره سرایاناین شهرستان تا اردیبهشت ۱۳۸۳، جزء بخش‌های سه‌گانه شهرستان فردوس بود که در این سال به صورت شهرستان مستقل درآمد و به استان خراسان جنوبی ملحق شد.[۳] شهر سرایان، مرکز شهرستان سرایان، در ۵۸ درجه و ۳۱ دقیقه طول شرقی و ۳۳ درجه و۵۱ دقیقه عرض شمالی، در ۱۶۰ کیلومتری مرکز استان (شهر بیرجند) و ۴۰ کیلومتری شرق فردوس، در دشتی هموار در حاشیه کویر و در دامنه جنوب غربی رشته کوه زابری معروف به شتران قرار دارد.
آب و هواآب و هوای این شهرستان نسبتاً معتدل و دارای زمستان‌های سرد و تابستان‌های خشک می‌باشد.
صنعت و کشاورزیاین شهرستان در بخش‌های صنعت و کشاورزی دارای امکانات زیر می‌باشد:
۱۲۰ واحد مکانیزه دامی
کارخانه خوراک دام
کارخانه پنبه پاکنی
کارخانه روغن کشی
کارخانه تولید قارچ صدفی
کارخانه شن شوئی و موزائیک سازی
کارخانه تولید کیک وکلوچه
کارخانه محصولات لبنی
کارخانه تولید انواع پنجره و درب‌های دو جداره وupvc
همچنین در شهرستان سرایان زرشک، زعفران، انار و پسته نیز کشت می‌شود اما به دلیل خشک‌سالی‌های پی‌درپی از میزان تولید این محصولات کاسته شده‌است.
کد مطلب: 80333