زیست آنلاین: با توجه به شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی کشور ایران،  توسعه توليدات گیاهان دارویی، ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلي سبب افزايش صادرات غيرنفتي مي شود و می تواند در شرایط خشکسالی جایگزین مناسبی برای کشت گیاهان پرآب بر باشد.

به گزارش زیست آنلاین، ایران کشوری بزرگ و صاحب تاریخی غنی و ارزشمند است و با شرایط آب ‌و هوایی و ارتفاعی ویژه‌ای که دارد از پوشش گیاهی بی‌مانندی برخوردار است.

در این میان، گیاهان دارویی به گروهی از گیاهان گفته می‌شوند که اندام‌های آن‌ها دارای ترکیباتی با اثربخشی دارویی است و به واسطه ی اثرات درمانی برای انسان و دام در صنعت داروسازی مورد استفاده قرار می‌گیرند.

گذری بر تاریخ علماز سوی دیگر، نقش دانشمندان ایرانی در رشد و تحول علم به اندازه‌ای است که حتی دانشمندان و پژوهشگران غربی که می‌کوشند یونان و غرب را مهد تمدن و علم معرفی نمایند، نمی‌توانند آن را انکار کنند. تاریخ پزشکی ایرانی به سده‌های پیش از میلاد برمی‌گردد، حتی به گفته خود دانشمندان نامی غربی تاریخ علم، پزشکی ایرانی از بنیان‌گذاران طب یونانی می‌باشد.

بیشتر بخوانید: تاثیرات گیاهان دارویی بر سلامتی انسان

قرن بیست و یکم را می‌توان قرن مطالعه و استفاده از گیاهان دارویی نام نهاد تا حدود نیم قرن پیش گیاهان یکی از اساسی‌ترین منابع تولید دارو محسوب می‌شدند ولی پس از پیشرفت دانش شیمی آلی و تلاش در جهت ساخت مولکول‌های پیچیده دارویی، بیشتر مواد دارویی به‌طور مصنوعی تهیه شدند. در چند دهه اخیر با مشاهده عوارض جانبی داروهای سنتزی، تمایل به مصرف گیاهان دارویی روند افزایشی پیدا کرده است به گونه‌ای که قرن بیست و یکم را می‌توان قرن مطالعه و استفاده از گیاهان دارویی نام نهاد.

حیطه استفاده از گیاهان دارویی به طب سنتی منحصر نیستحیطه استفاده از گیاهان دارویی به طب سنتی منحصر نیست، بلکه می توان گفت گستره مصارف گیاهان دارویی بسیار وسیع است، به عنوان مثال این نوع گیاهان در دامپزشکی، تولید سموم دفع آفات، صنایع غذایی و غیره استفاده‌های خاص خود را دارند و تولید محصولاتی بر پایه گیاهان دارویی باعث ایجاد تقاضا و توسعه کشت این نوع گیاهان در کشور خواهد شد.

گیاهان دارویی، یک سوم داروهای مورد استفاده در جهانهم اکنون حدود یک سوم داروهای مورد استفاده در جوامع انسانی را داروهایی با منشاء طبیعی و گیاهی تشکیل می‌دهد.

طبق آمار و ارقام منتشر شده در سال ۲۰۱۵، ایران به همراه کشور ترکیه غنی ترین منبع و تنوع گیاهان دارویی را در دنیا به خود اختصاص داده اند سهم تجارت جهانی از فروش محصولات گیاهی دارویی حدود ۱۲۴ میلیارد دلار بوده است که سهم کشور ما حدود ۶۰ میلیون دلار می باشد که این مقدار کمتر از نیم درصد کل تجارت جهانی است.

بیشتر بخوانید: درآمد زایی با تولید گیاهان دارویی

ایران کشوری با تنوع گیاهی بالا و سرانه مصرف گیاهان دارویی کمکشور ایران با داشتن شرایط اقلیمی و تنوع گیاهی به مراتب بهتر از اروپا، در حال حاضر تنها ۶۰ تا ۹۰ میلیون دلار از تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده است. این در‌حالی‌است که در داخل کشور نیز توجه به گیاهان دارویی قابل توجه نیست زیرا سرانه مصرف سالانه گیاهان دارویی در ایران ۲۵ گرم است، اما این سرانه در اروپا ۹۰۰ و در آمریکا ۲۵۰۰ گرم است.

هر ساله بیش از  ۹۰۰۰نوع فرآورده گیاهی در کشورهای اروپایی و آمریکا فرموله و به بازار عرضه می شود کشور ما مانند ۵۰ سال گذشته بیشتر در زمینه تولید عرقیات گیاهی فعالیت دارد.

مزيت نسبي اقتصادي کشت و تجارت گياهان دارويي در ايران و ارزش آن در بازارهاي جهانيمتکي بودن اقتصاد ايران بر درآمدهاي نفتي و تاثيرپذيري درآمدها از مسایل سياسي و اقتصادي، آسيب پذيري اقتصاد کشور را موجب شده است. يکي از راه هاي مقابله با اين چالش، توسعه توليداتي است که ضمن بهبود وضع اقتصاد داخلي سبب افزايش صادرات غيرنفتي مي شود.

ارزش دارويي، تقاضاي بازار و سطح فراوري از مهم ترين شاخص هاي سنجش اقتصادي يک گياه دارويي مي باشد. به گزارش سازمان خواربار جهاني، ارزش تجارت جهاني گياهان دارويي که درحال حاضر حدود صد مليارد دلار در سال است، در سال ٢٠٥٠ ميلادي به رقم پنج تريليون دلار خواهد رسيد.

کشور ايران با داشتن شرايط اقليمي و تنوع گياهي به مراتب بهتر از اروپا، در حال حاضر تنها ٦٠ تا ٩٠ ميليون دلار از تجارت جهاني گياهان دارويي را به خود اختصاص داده است. خوشبختانه با روي آوردن دنيا، به خصوص کشورهاي پيشرفته به استفاده از فرآورده هاي گياهي و مصرف روز افزون آن در جهان، چه در صنعت داروسازي و چه در صنايع غذايي و آرايشي - بهداشتي و با توجه به تنوع آب و هوايي کشور و امکان رويش اکثر گياهان در آن، فرصتي طلايي نصيب کشورمان گشته است تا از آن به بهترين نحو ممکن استفاده نموده و حضورخود را در بازارهاي جهاني بيش از بيش افزايش دهيم.

بازارهای صادراتی ایران در گیاهان دارویی (۲۰۱۱)

از جمله گونه های مهم دارویی کشور ایران می توان به انار pomegranate، آویشن Thymus spp، بهار نارنج Citrus x aurantium صبر زرد Aloe vera ، Carum carvi ، بابونه matricaria commomillah شیرین بیان Clycyrrhiza glabra، آنغوزه Plantago afrah گزنه Urtica jioicah نعنا Menthe piperita L باریجه F erula gummosa boiss گل راعی Hypericum perboratum ، این گونه ها شامل ترکیب های مهمی از جمله D-carvone,Aloin، ormic Acid، B-pinene,isomenthone، pulegonLimonnene، Aloamodin Thymol hyperiein، و chamazulene trans,trans barnesol و Alicin و Glycyrrhizinie, اشاره نمود، البته با مدیریت صحیح و حضور متخصصین این رشته می توان بخش عظیمی از نیازهای واقعی جامه را با بکارگیری گیاهان دارویی برآورده ساخت.

کشت گیاهان دارویی جایگزین گیاهان پر آب بر در شرایط خشکسالیبا توجه به خشکسالی‌های اخیر کشور و مشکلات به وجود آمده خوشبختانه ظرفیت‌های خوبی در کشور داریم که می‌تواند به کاشت گیاهان دارویی که مزیت و ارزش اقتصادی بالاتری دارد، اختصاص پیدا کند.

 البته باید تاکید همچنان بر کشت محصولاتی باشد که  گیاهانی کم آب بر هستند، در واقع باید به سمت و سویی حرکت کرد که کشور از لحاظ آبی پایدار بماند و سیاست‌های اجرایی برای بلند مدت در نظر گرفته شود.

ذکر این نکته نیز لازم است که کشت گیاهان پر آب بر یا گیاهانی که بومی منطقه نیستند مخاطراتی در پی خواهد داشت از این رو  باید به سمتی ‌رویم که از تجارب گذشته درس بگیریم و بیشتر آب را به نحو احسن مصرف کنیم و هم در زمینه حفظ ذخایر ژنتیکی‌مان و گونه های بومی مان اقدام کنیم.

بیشتر بخوانید: در تولید مواد اولیه گیاهان دارویی ضعیف هستیم

بستر توسعه گیاهان دارویی چگونه فراهم خواهد شد؟ اگرچه تلاش‌های ارزشمندی در زمینه معرفی تاریخچه پزشکی سنتی ایرانی، دانشمندان ایرانی و گیاهان دارویی ایران انجام گرفته است، اما به نظر می‌رسد این موضوعات چنانکه باید و شاید مورد توجه جدی قرار نگرفته‌اند.

با توجه به جمیع بررسی ها و تحقیقات به عمل آمده مشکل اصلی در حال حاضر در تولید دیده نمی شود بلکه مشکل اصلی را باید در بازار این محصولات جستجو کرد اوج کارآمدی یک بازاریابی موفق زمانی است که فرهنگ سازی و افزایش مصرف در سطح عامه مردم از طریق ترویج و نه تبلیغات انجام گیرد.

 اهلی سازی گیاهان دارویی مفید محافظت و احیاء اماکن و سایت های گیاهی موجود کاهش زنجیره تجارت گیاهان دارویی هدفمند کردن تحقیقات در این زمینه و تقویت و اجرای کردن قوانین جهت برداشت از این گونه ها می توانند به عنوان راه حل های جهت توسعه در داخل و بالطبع آن توسعه صادرات در خارج مورد بررسی قرار گیرند، به بیانی شفاف تر، در یک جمع بندی کلی، در ایران علی رغم تنوع اقلیمی و گیاهی با ظرفیت ایجاد ارزش افزوده اقتصادی، به صورت مناسب از این موهبت بهره بردای نشده و فقط ۶۰ تا ۹۰ میلیون دلار از تجارت جهانی گیاهان دارویی را به خود اختصاص داده‌ است. ایران نه تنها در صادرات گیاهان دارویی سهم چشم گیری ندارد، بلکه در داخل کشور نیز توجه زیادی به این صنعت نشده است؛ همان طور که پیش تر ذکر شد، سرانه مصرف سالانه گیاهان دارویی در ایران ۲۵ گرم است. لذا به منظور کشف و بهره‌برداری از ظرفیت موجود، پیشنهاد میگردد که مطالعات میدانی دقیقی به منظور برنامه‌ریزی برای یافتن زمین قابل کشت، کاشت، داشت، برداشت، بسته‌بندی، بازاریابی و فروش (صادرات) در سطح تمامی استان‌های دارای ظرفیت کشور به انجام برسد.