ایران از جمله کشورهایی است که سطح مناسبی از دسترسی ۹۹ درصد جمعیت شهری و ۷۵ درصد روستاییان به آب آشامیدنی را فراهم کرده است. در کنار این دستاورد مهم، جوامع انسانی متأثر از تنش‌های آبی در سال‌های اخیر در ایران به شدت افزایش یافته به طوری که در تابستان ۱۳۹۷، بیش از ۴۰ درصد جمعیت کشور تحت تنش آبی بودند.

به گزارش زیست آنلاین، سبک زندگی ایرانیان اعم از شهرنشینان و روستاییان در دهه‌های اخیر به نحوی متحول شده که تناسب نیازهای آبی جمعیت رو به رشد ایران با منابع آب آن به هم خورده است و به تاکید کارشناسان، چنانچه این تناسب در عادات غذایی و نحوه مصرف مستقیم آب در فعالیت‌های روزمره شهرنشینان برقرار نشود و میزان آب مورد نیاز برای تامین معیشت روستاییان متناسب با توان سرزمین کاهش نیابد، جمعیت متاثر از تنش‌های آبی افزایش خواهد یافت.

ایران از جمله کشورهایی است که سطح مناسبی از دسترسی ۹۹ درصد جمعیت شهری و ۷۵ درصد روستاییان به آب آشامیدنی را فراهم کرده است. در کنار این دستاورد مهم، جوامع انسانی متأثر از تنش‌های آبی در سال‌های اخیر در ایران به شدت افزایش یافته به طوری که در تابستان ۱۳۹۷، بیش از ۴۰ درصد جمعیت کشور تحت تنش آبی بودند.

بنفشه زهرایی - مدیرکل دفتر مدیریت مصرف و ارتقای بهره‌وری آب و آبفای وزارت نیرو - بر این باور است که روند افسار گسیخته افت آبخوان‌ها، مصداق از بین رفتن عدالت بین نسلی در دسترسی به آب در بسیاری از مناطق در فلات مرکزی ایران است. ما امروز بیش از هر زمان دیگری نیاز داریم که نگرشی مشترک بین همه ایرانیان اعم از شهرنشین و روستایی، کشاورز و صنعتگر، درباره ضرورت ایجاد عدالت آبی و حفاظت از این منبع حیاتی که از فرزندانمان به امانت گرفته‌ایم، ایجاد کنیم.

از میزان ذخیره آبی ناشی از بارش‌های ابتدای سال ۱۳۹۸ که بعضاً به بروز سیل و خسارت منجر شد که بگذریم، به‌طور کلی باید گفت که نشانه‌ها و مصادیق کم‌آبی در ایران غیرقابل اجتناب و چشم‌پوشی هستند؛ از جمله خشک شدن رودخانه‌ها، تالاب‌ها و خالی از سکنه شدن بعضی از روستاها و حتی شهرهای کوچک، به دلیل مشکل عدم دسترسی به آب از جمله این مشکلات است. روند حدود ۱۰۰ سال اخیر نشان می‌دهد که علل اصلی کم‌آبی در ایران می‌توانند عواملی همچون رشد جمعیت حدود ۱۰ برابری در این مدت که سرانه آب در دسترس را از ۱۳۰۰۰ مترمکعب به ۱۴۰۰ مترمکعب رسانده است، باشد؛ چراکه این میزان در منطقه ما متوسط است، ولی با جهان که ۷۰۰۰ مترمکعب است، فاصله بسیاری دارد.

یکی دیگر از دلایل این مساله، وجود کشاورزی نامناسب و سنتی است که موجب هدر رفتن منابع آب به میزان بسیار زیادی در این بخش می‌شود. بخش کشاورزی حدود ۹۰ درصد از منابع آبی را مصرف می‌کند و متأسفانه با استانداردها فاصله بسیاری دارد. از طرف دیگر محصولاتی کشت می‌شوند که به هیچ عنوان توجیه مصرف آب در این منطقه کم آب را ندارند. محصولاتی مانند برنج، هنداونه و مشابه که طبق گزارشات فقط هنداونه در سال حدوداً آب معادل پشت سد کرج را به‌صورت مجازی از ایران خارج می‌کند. از طرف دیگر فقط ۱۷ درصد تولید ناخالص ملی از این بخش احصا می‌شود.

سیاستگذاری نامناسب در حوزه آب که باعث شده حدود نیمی از دشت‌ها از بین رفته و هم‌چنین به‌دلیل فرسوده بودن و عدم رسیدگی مناسب حدود ۳۵ میلیارد مترمکعب آب در مسیر انتقال هدر رفته که از دیگر دلایل بروز این اتفاق است. این‌ها بخشی از مشکلات حوزه آب در ایران است که نیاز به برنامه‌ریزی سریع و بدون تعارف برای جلوگیری از تبدیل شدن کم آبی به یک فاجعه دارد. قطعاً صرفه‌جویی در مصرف و استفاده بهینه آب در تمام بخش‌های مصرفی لازم باید اجرا شود، ولی طبیعتاً با توجه به میزان مصرف در بخش‌های مختلف اهمیت هر قسمت جای خود را خواهد داشت.

از سوی دیگر، در حال حاضر سهم آب در سبد خانوار ایرانی بسیار کمتر از کشورهای اروپایی است که همین موضوع نیز موجب شده ایران جزو کشورهای پرمصرف آبی به حساب آید، به‌طوری‌که بر اساس آمار، آب سهم کمتر از نیم درصدی را در سبد خانوار دارد و این در شرایطی است که این عدد در انگلیس، ۲.۵ درصد و در آلمان ۲.۷ درصد تخمین زده می‌شود که همین موضوع نیز مشکلات زیادی را به‌وجود آورده است.

بی تردید حل تنش‌ها و چالش‌های بحران آب در ایران و مدیریت صحیح آب‌های ناشی از بارش‌های اخیر در ایران و اندیشیدن تمهیدات لازم برای جلوگیری از وقوع مجدد سیل و طغیان رودخانه‌ها، نیازمند یک مدیریت اصولی و همه‌جانبه است چراکه تنها در این شرایط است که می‌توان مشکلات این بخش را سر و سامان داد و به‌همین دلیل لازم است تا یک عزم جدی برای رفع این چالش بزرگ به‌وجود آید تا در آینده شاهد مشکلات بزرگ‌تری از این بخش نباشیم.

بیشتر بخوانید: مدیریت صحیح آب چالش بزرگ توسعه پایداردولت برای مدیریت آب‌های زیرزمینی دست به‌کار شودمدیرعامل پیشین شرکت مدیریت منابع آب ایران گفت: با توجه به این که ۶۰ درصد منابع آبی توسط آب‌های زیرزمینی تأمین می‌شود، باید مدیریت در این حوزه نیز توسعه یابد و این در شرایط است که به اعتقاد کارشناسان در حال حاضر در این بخش پیشرفت قابل توجهی نداشته‌ایم.

علیرضا الماس‌وندی در گفت‌وگو با ایسنا، نسبت استفاده از آب‌های زیرزمینی را در قیاس با آب‌های سطحی شش به چهار درصد دانست و افزود: باید مدیریت منابع آب در بخش منابع زیرزمینی افزایش یابد و با توجه به این که عمده منابع زیرزمینی آب در دست مردم است، دولت باید سازوکار اساسی در این حوزه اتخاذ کند.

وی با بیان این‌که در حال حاضر یک میلیارد مترمکعب از آب‌های زیرزمینی در اختیار دولت و به منظور تأمین آب شرب قرار دارد، ابراز کرد: ۶۲ میلیارد مکعب دیگر در دست مردم قرار دارد که بیش‌تر برای بخش کشاورزی مورد استفاده آن‌ها قرار می‌گیرد.

مدیرعامل سابق شرکت مدیریت منابع آب ایران تصریح کرد: در این شرایط، فرهنگ‌سازی و اقدامات ضربتی نمی‌تواند پاسخگو باشد و باید یک سرمایه‌گذاری برای مصرف بهینه و تولید بیشتر از سوی دولت اتخاذ شود.

الماس‌وندی با بیان این که باید برداشت آب از چاه‌ها به صورت مدیریت شده انجام شود و با اعمال تغییر کشت و ایجاد روش‌های کشت قطره‌ای و تحت فشار بهره‌وری آب در بخش کشاورزی را افزایش داد، تاکید کرد: با توجه به این که کشاورز توان سرمایه‌گذاری در این بخش را ندارد، لازم است دولت به این موضوع ورود پیدا کند و برای این مهم اعتبارات خاص تخصیص دهد.

وی با بیان این‌که از این طریق می‌توان میزان تولید محصول را نیز افزایش داد گفت: پس از توسعه تولید، دولت می‌تواند به صورت قسطی سرمایه‌گذاری را که انجام داده، دریافت کند و به اعتقاد من این تنها روشی است که می‌تواند موجب بهره‌وری آب در بخش کشاورزی شود.

مدیرعامل سابق شرکت مدیریت منابع آب ایران ادامه داد: تاکنون این اتفاق در ایران محقق نشده و دولت تنها با اعمال کارهای تشویقی و فرهنگ‌سازی، به‌دنبال تحقق این مهم بوده است اما زمانی که کشاورز توان مالی نداشته باشد، نمی‌تواند به این مهم توجه کند.

الماس‌وندی تاکید کرد: در شرایط فعلی باید وزارت نیرو و وزارت جهاد کشاورزی با یکدیگر متحد شوند و در قالب برنامه توسعه محور به دنبال افزایش بهره‌وری در بخش کشاورزی باشند.

چندی پیش سیدمحمدعلی مصطفوی - مدیرکل دفتر حفاظت و امور مشترکین شرکت مدیریت منابع آب ایران - اعلام کرده بود: بیش از ۸۰ درصد آبخوان‌ها ممنوعه شده و یا فاقد پتانسیل آب زیرزمینی هستند و طی سه سال گذشته، از برداشت غیرمجاز ۲.۳ میلیارد مترمکعب آب از آبخوان‌های ایران جلوگیری شده است.

بیشتر بخوانید: مهم‌ترین چالش هدررفت منابع آب در ایران