نقش مدیریت و ارتباطات در شرایط بحرانی و کنترل بلایای طبیعی
22 فروردين 1398 ساعت 2:00
مدیریت و حفظ ارتباط از مسائل ضروری است که باید در هر بحرانی به شکل ویژه به آن توجه کرد و نقش ارتباطات در شرایط بحران، انکارناپذیر است. ما با مدیریت‌های خود و برقراری ارتباط به موقع می‌توانیم به گونه‌ای عمل کنیم که خسارات سیل و بلایای طبیعی را به حداقل ممکن برسانیم. البته این سیر مدیریتی زمان‌بر و پایدار است و حاصل تصمیمات یک روزه و یک هفته‌ای نیست.
به گزارش زیست آنلاین، یک کارشناس جغرافیای سیاسی گفت: در اقلیم ایران، خشک بودن و نیمه خشک بودن قاعده، و ترسالی استثناست. عرض جغرافیایی ما، اجازه‌ی ایجاد اقلیم مرطوب بلند مدت را نمی‌دهد و به اقلیم خود باز می‌گردیم.
یک کارشناس جغرافیای سیاسی و عضو انجمن ژئوپلیتیک ایران درباره بلایای طبیعی اخیر در کشور به خبرنگار مهر گفت: سیل، آتشفشان، زلزله و… پدیده‌های طبیعی کرۀ زمین هستند. هرکدام از این پدیده‌ها به طور ذاتی بحران آفرین نیستند، بلکه این خود ما انسان‌ها هستیم که با عدم رعایت مسائل گوناگون، آنها را تبدیل به بحران‌هایی عظیم و مخاطره آفرین می‌کنیم.
سعید صادق‌لو توضیح داد: در هنگام و یا بعد از یک بارندگی شدید، مقدار دبی رودخانه به سرعت افزایش یافته و در نتیجه آب از بستر عادی خود سر ریز و دشت سیلابی و مناطق اطراف را دربر می‌گیرد و از آن به عنوان سیل یاد می‌شود که این، پدیده‌ای کاملاً طبیعی است و اثرات مثبت و قابل تأملی بر روی طراوت محیط و حاصل‌خیزی خاک دارد. حال چنانچه یک سیل موجب ویرانی می‌شود و تبدیل به بلای عظیم می‌شود، مقصر اصلی آن خود ما انسان‌ها و نحوه مدیریت فضای جغرافیایی‌مان است.
وی تاکید کرد: ما با مدیریت‌های خود می‌توانیم به گونه‌ای عمل کنیم که خسارات سیل به حداقل ممکن آن برسد. البته این سیر مدیریتی زمان‌بر و پایدار است و حاصل تصمیمات یک روزه و یک هفته‌ای نیست.
این کارشناس محیط زیست و جغرافیای سیاسی یادآور شد: اگر دقت کرده باشیم، در دو سال اخیر معمولاً بارش‌ها رگباری و بعضاً کوتاه مدت بوده‌اند، و این یکی از خصوصیات مناطق بیابانی است. لذا در اقلیم بیابانی احتمال سیلابی شدن بیشتر است. نگاهی به وضعیت اقلیمی ایران، ما را متوجه واقعیات قابل توجهی می‌کند. میزان بارش‌های ۵۰ ساله ایران ۲۵۰ میلیمتر بوده است، که البته در چند سال اخیر، هیچ زمانی به این میزان در سال نرسیدیم. اما امسال شاهد بارش‌هایی خیره‌کننده در کشورمان بودیم، به نحوی که در پایان اسفندماه (ماه ششم در سال آبی)، به میانگین ۵۰ سالۀ ۲۵۰ میلیمتر رسیدیم و هم‌اکنون که در روزهای پایانی فروردین قرار داریم، میزان آن حدوداً به ۲۹۰ میلیمتر رسیده است.
صادق‌لو ادامه داد: اقلیم ایران، به طور کلی، اقلیمی خشک و نیمه خشک است. به عبارت دیگر، در اقلیم ایران، خشک بودن و نیمه خشک بودن یک قاعده، و ترسالی یک استثنا است. هم اکنون در آن استثنا قرار داریم. هرچند کسی دوست ندارد که نعمتی به اسم بارش‌های فراوان قطع شود اما واقعیت آن است که به احتمال زیاد، ما در سال‌های بعد به نظم طبیعی اقلیمی‌مان که بارش کم است، بازخواهیم گشت. لذا نباید از بارش‌های امسال فریب بخوریم و فکر کنیم که اقلیم ایران از این به بعد فوق العاده پر بارش خواهد بود. ممکن است یک یا دوسال بارشمان خوب باشد، اما در انتها، به اقلیم خود بازخواهیم گشت. یادمان نرود که عرض جغرافیایی ما، اجازه‌ی ایجاد اقلیم مرطوب بلند مدت را نمی‌دهد، و معمولاً دوره‌های ترسالی بیشتر از یکسال و دو سال نیست.
وی در پاسخ به این پرسش که چگونه می‌توانیم به سیل به عنوان کنش طبیعی زمین احترام بگذاریم گفت: مهمترین مسئله، مکان‌یابی صحیح و استاندارد برای فضای سکونتگاهی شهری و روستایی است. ما نباید به حریم رودخانه وارد شویم، اگر وارد شویم، رودخانه از حیثیت و دارایی خود دفاع می‌کند و پاسخ دندان شکنی به این تجاوز ما انسان‌ها به حریم خودش خواهد داد، هر چند اگر مدت زمان واکنش رود به کنش ما، سالیان درازی مثلاً ۵۰ سال طول بکشد، اما به هر حال اتفاقی است که روی دادن آن حتمی است، هر چند دیر و دور. اتفاقی که امسال پس از گذشت صد سال برای برخی مناطقمان افتاد.
این کارشناس جغرافیای سیاسی توضیح داد: منظور از حریم رود، در واقع محدوده اطراف رودخانه، پس از بستر آن است. به طور معمول در جهان میزان حریم‌های متفاوتی برای جریان‌های آبی تعریف می‌کنند. بسته به میزان دبی رودخانه، سوابق سیلابی آن، شکل و شیب حوضه و…، این ارقام متفاوت است و معمولاً میزان آن بین ۱۰ الی ۳۰ متر است. این جمله به این معنی است که ما نباید به این حریم وارد شویم و ساخت و ساز داشته باشیم.
صادق‌لو در پاسخ به این پرسش که آیا ما در کشورمان این حریم را رعایت می‌کنیم و به آن اهمیت می‌دهیم یا نه گفت: نکته قابل تأمل این است که ما به حریم دریاها هم احترام نمی‌گذاریم، چه برسد به حریم رودخانه‌ها، مسیل‌ها و کانال‌های آبی. بنابراین یکی از مهمترین عوامل در افزایش خسارات سیلاب‌های اخیر، همین پدیده بوده است.
وی تاکید کرد: نکات دیگری که ما می‌توانستیم انجام دهیم ولی غفلت کردیم فرهنگ سازی جدی و توسعه فرهنگ محیط زیست محور و اهمیت دادن و احترام گذاشتن به حقوق بنیادی طبیعت، ساختن بندها، حوضچه‌ها و مراکز ذخیره‌سازی آب‌های سطحی متعدد و مقاوم در اطراف شهرها و روستاهایمان و ایجاد کانال‌های مناسب (از نظر کمی و کیفی) در داخل شهرها و روستاها به جهت هدایت آب‌های سطحی حاصل از بارش به مراکز ذخیره‌سازی آب‌های سطحی بوده است.
این کارشناس جغرافیای سیاسی ادامه داد: مبارزه جدی با پدیده‌های کوه‌خواری، رودخواری، جنگل‌خواری و زمین‌خواری (مبارزه با بیابان زایی) و توجه جدی به کاشت گونه‌های گیاهی مناسب در محدوده شهرها، روستاها و مناطق پایکوهی (به علت اینکه وجود گیاه در خاک، موجب جذب آب در خاک می‌شود و از شدت جریان آب سطحی می‌کاهد) از دیگر مواردی است که باید در نظر داشته باشیم.
صادق‌لو با تاکید بر ضرورت توجه جدی به امر مدیریت بحران گفت: یادمان باشد که ۷۰ درصد از وظایف مدیریت بحران برای قبل از وقوع حوادث است، به این صورت که از طریق سیاست‌گذاری‌های کلان و بلندمدت و اقدامات فرهنگی، اجتماعی و عمرانی، زمینه آن را ایجاد کنیم تا در صورت وقوع بحران، مقدار حوادث را به حداقل میزان ممکن برسانیم. برخی گمان می‌کنند مدیریت بحران صرفاً برای بعد از حادثه و پخش امکانات رفاهی و اجتماعی در میان بحران زدگان است، در صورتی که از نظر علمی این گونه نیست.
وی تصریح کرد: طبیعی است که با رعایت موارد گفته شده در سیاست‌گذاری های توسعه، نه تنها سیل تبدیل به بلا نمی‌شود، بلکه از نعمات سیل مانند افزایش ذخیره‌سازی آب مورد نیاز شهروندان و امور کشاورزی و صنعت بهره مند خواهیم شد. آن موقع خواهد بود که سیل نه تنها نکات منفی ندارد، بلکه یک نعمت است، محیط را طراوت می‌دهد و هیچ ضرر و زیانی ندارد. در صورت رعایت این نکات، کشاورزان پس از سیل‌ها، مراسم شکرگزاری و جشن به راه خواهند انداخت از اینکه زمین‌هایشان بدون متحمل شدن کمترین آسیبی، حاصل‌خیزتر و پررونق‌تر خواهد شد.
صادق‌لو در پایان گفت: با توجه به شرایط موجود، تا زمانی که مدیریت‌های ما، درازمدت و کارشناسی شده نباشد و تا زمانی که احوال طبیعت زمین را درک نکنیم، ممکن است هر بارش رگباری و کوتاه مدتی، به بحرانی عظیم تبدیل شود.
بیشتر بخوانید: خسارت سیل، دست انتقام آب از توسعه ناپایدارناگفته‌های سیل از دید استاد ژئوپلیتیک دانشگاه خوارزمییک استاد ژئوپلیتیک دانشگاه خوارزمی گفت: سیل اخیر باعث شد برای اولین بار در کشور ۱۰ شهرستان اخطار تخلیه دریافت کنند.
مراد کاویانی‌راد در گفت و گو با خبرنگار ایسنا افزود: آمار و داده‌ها نشان از این دارد که در چند سال اخیر میزان خسارات بلایای طبیعی در کشور ما رو به افزایش بوده است و هزینه‌های مالی و جانی زیادی را بر دوش جامعه گذاشته است که تغییر اقلیم و دست اندازی بشر در طبیعت عوامل اصلی این افزایش بوده است.
کاویانی‌راد به تغییر الگوی بارش در کشور به عنوان یکی از عوامل بروز سیل نوروز ۹۸ اشاره و خاطرنشان کرد: تغییر الگوی بارش یعنی تبدیل بارش برف به باران و تبدیل باران به رگبارهای سیل آسا، که این تغییر در نبود آمادگی‌های قانونی و زیر ساختی باعث افزایش خسارت سیل می‌شود.
وی در ادامه اظهار کرد: در چنین شرایطی رودخانه‌های دائمی ما به رودخانه‌های فصلی تبدیل شده و آب ورودی به سدها هم به شدت کاهش پیدا کرده است.
کاویانی‌راد در ادامه دست اندازی به حریم رودها را عاملی دیگر برای بروز سیل عنوان کرد و افزود: دست اندازی به حریم رودخانه‌ها به سبب خشک شدن این رودهای دائمی و یا فصلی در قالب زمین‌های کشاورزی و یا زمین‌های تصرفی نهادها و سازمان‌ها باعث از بین رفتن مسیل رود شده است.
این استاد دانشگاه خوارزمی شدت بارش‌های اخیر علی‌رغم پیش‌بینی‌های سازمان هواشناسی را یادآور شد و گفت: بارش‌ها در شمال به طور جدی از دهه سوم اسفند ماه آغاز شد به طوری که در برخی مناطق ظرف ۲۴ ساعت حدود ۳۰۰ میلیمتر بارش داشتیم، علت این حجم از بارش بی سابقه فعال شدن توده‌های اقلیمی دریای سرخ و دریای مدیترانه بود که باعث آسیب فراوان به استان‌های بر پایه کشاورزی شده است.
وی در ادامه افزود: ما حتی شاهد آسیب به مرغداری‌ها، استخرهای پرورش ماهی و آبزیان بودیم و در برخی مناطق آسیب‌های جدی به زنبورداری‌ها وارده شده است. این حجم از آسیب باعث به خطر افتادن امنیت شغلی و حتی امنیت غذایی در این استان‌ها شده است.
کاویانی‌راد اضافه کرد: یکی دیگر از مسائلی که باعث افزایش خسارت سیل شده بروز آن در تعطیلات است که متاسفانه بسیاری از کارگزاران و مسئولین در پست‌های خود حضور نداشتند.
این استاد ژئوپلوتیک دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه در سیل اخیر فرسایش خاک زیادی هم رخ داد گفت: طبق آمار، در سیل اخیر حدود ۷۰۰ هزار هکتار زمین کشاورزی از بین رفته است.
کاویانی‌راد افزود: در این میان مسئولین مدیریت بحران کشور سعی در متهم کردن یک دیگر در کم کاری هستند، البته این نکته وجود دارد که تا کنون کشور تجربه وقوع سیل در این مقیاس را نداشته و قاعدتا آمادگی برخورد نداشته‌ایم.
وی از روند امدادرسانی به مناطق سیل‌زده هم گفت و تصریح کرد: بعد از زلزله کرمانشاه موجی از عدم اعتماد به نهادهای این چنینی کشور را فرا گرفت و هنوز هم این ضعف اعتماد دیده می‌شود، این تجربه در وضعیتی که مقامات مختلف در رقابت برای طرح اتهام علیه هم هستند باعث دامن زدن به بی اعتمادی شده که این موضوع در سرعت امدادرسانی اثرگذار است.
کاویانی‌راد با بیان اینکه حجم وسیع و بی سابقه سیل باعث شد کشورهای خارجی هم برای کمک داوطلب شوند گفت: اما در این میان مانع بزرگی به نام آمریکا وجود دارد که باعث شده کشورهای خارجی و حتی اتحادیه اروپا هم از کمک به ایران هراس داشته باشند.
وی به نقش مسئولان محلی هم در افزایش خسارات سیل اشاره کرد و گفت: وجود کارگزاران محلی ناکارآمد و آموزش ندیده باعث آسیب به محیط زیست می‌شود و بستر این گونه وقایع را فراهم می‌کند این در حالی است که مسئولین باید در حفظ حریم رودها بکوشند و لایروبی رودها را به طور منظم انجام دهند و یک بازنگری جدی در مناطق حساس داشته باشند و به مکان یابی نادرست ادامه ندهند.
این استاد دانشگاه خوارزمی با بیان اینکه سیل اخیر باعث شد برای اولین بار در کشور ۱۰ شهرستان اخطار تخلیه دریافت کنند افزود: اما در کنار تمامی اتفاقات منفی و ناراحت کننده، باید اتفاقات مثبت را هم ببینیم، بسیاری از تالاب‌های ما بعد از چند سال خشکی آبگیری شده و زندگی به آنها برگشته است؛ سدهای حوضه زاگرس تقریبا همگی پر شده و دریچه‌های آنها باز شده است و به نظر می‌رسد امسال تنش آبی کمتری خواهیم داشت و کانون‌های تولید ریزگرد هم کمتر خواهد شد.
کاویانی اظهار داشت: البته اینکه تنش آبی کمتری خواهیم داشت به معنی نبود تنش نیست، در مناطقی مانندسیستان پلوچستان، یزد، شرق اصفهان و کرمان هنوز هم مشکل آب وجود دارد.
وی اظهار کرد: در حال حاضر نباید به دنبال مقصر باشیم بلکه همه ارگان‌ها، رسانه‌ها، آموزش پرورش و ... باید برای اطلاع رسانی و آموزش بکوشند زیرا ممکن است سیل سال دیگر هم به همین صورت رخ بدهد بنابراین باید تلاش کنیم تا علاوه بر جلوگیری از خسار ، بهره‌وری خوبی از آن داشته باشیم.
بیشتر بخوانید: بلایای طبیعی و خسارتهای اقتصادی ناشی از آن با نگاهی به خسارات اقتصادی سیل در ایرانکارگروه تخصصی مدیریت بحران وزارت ارتباطات؛ سربلند از بحران‌هاحفظ ارتباط از مسائل ضروری است که باید در هر بحرانی به شکل ویژه به آن توجه کرد و نقش ارتباطات در شرایط بحران، انکارناپذیر است. نوروز امسال ۲۴استان کشور درگیر سیل شدند و این حادثه هنوز هم در حال پیشروی به سمت جنوب غربی کشور است، در این میان، «ارتباطات»، عهده‌دار نقش پررنگی در فروکش کردن بحران سیل داشته است.
۲۷ اسفندماه سال گذشته، کارگروه تخصصی مدیریت بحران وزارت ارتباطات به صورت عملیاتی وارد حوزه مدیریت بحران شد، در حالی که چند روز قبل از آن کارهای مدیریتی را آغاز کرده بود.
«محمد صمدایی» دبیر کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات ستاد مدیریت بحران روز چهارشنبه در گفت‌وگوی اختصاصی با ایرنا از نقش مهم ارتباطات در زمان بحران و فعالیتی که وزارت ارتباطات برای پایداری ارتباط انجام داده، صحبت کرد:
در این روزهای سخت گاهی از وسایل ارتباطی و شبکه‌های اجتماعی، استفاده‌های نادرستی صورت گرفت اما حقیقت ماجرا این است که آن روی سکه ارتباطات، جان خیلی‌ها را نجات داد.
اطلاع‌رسانی، رساندن صدا به گوش‌های شنوا، درخواست کمک، ارسال کمک، تمام این‌ها و خیلی چیزهای دیگر سوغات خوب «ارتباطات» برای مواقع بحرانی است.
چهار شکل ارتباط در مواقع بحرانیدبیر کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات در توضیح نقش ارتباطات در مواقع بحرانی، ابتدا به انواع ارتباط در زمان بحران اشاره کرد و گفت: به صورت کلی در زمان بحران، ارتباطات به چهار دسته، تقسیم می‌شوند؛ ارتباط حاکمیت با مردم، ارتباط حاکمیت با حاکمیت، ارتباط مردم با حاکمیت و در نهایت ارتباط مردم با مردم.
او در خصوص نوع اول ارتباط می‌گوید: ارتباط حاکمیت با مردم به مسیرهای ارتباطی گفته می‌شود که حاکمیت سعی می‌کند با مردم حادثه‌دیده در جغرافیای بحران برقرار کند.
وزارت ارتباطات در بحران اخیر، برای برقراری این شکل از ارتباط نقش پررنگ‌تری را ایفا کرد. نتیجه آن شد ارسال رایگان صدها میلیون پیامک منطقه‌ای و ده‌ها میلیون پوش مسیج (push Message) برای مردمی که درگیر بحران یا در منطقه خطر بودند.
صمدایی در توضیح دومین نوع ارتباط (حاکمیت با حاکمیت) افزود: اکنون با همکاری ایجاد شده بین وزارت ارتباطات و بخش خصوصی، اقدامات خوبی انجام‌شده است.
در اختیار قرار دادن به بی‌سیم شبکه ترانک عمومی به مدیران بحران ایلام و لرستان، تجهیز خودروهای هلال‌احمر به ارتباطات ماهواره‌ای، راه‌اندازی آی‌پی‌فون‌ها (تلفن شبکه) در مراکز حاکمیتی خصوصاً در شهر پل‌دختر بخشی از اقداماتی است که برای شکل‌گیری ارتباط بین حاکمیت با حاکمیت صورت گرفته است.
شاید جالب باشد اشاره‌کنم بخش عمده‌ای از خدماتی که شرکت‌های خصوصی در این مدت ارائه دادند انسان‌دوستانه، رایگان و در راستای مسئولیت اجتماعی‌شان بود که این قوت قلب بزرگی در شرایط بحران به‌حساب می‌آمد.
صمدایی با اشاره به نوع سوم ارتباطات که از آن به‌عنوان ارتباط مردم با حاکمیت یاد می‌شود، گفت: بخش مهمی از این شکل ارتباط، اطلاع از وضعیت حادثه‌دیدگان است.
وزارت ارتباطات در راستای تسهیل این ارتباط مجموعه اقداماتی در دستور کار قرارداد که از بین آنها می‌توان به راه‌اندازی کد USSD (رسال پیام از طریق کد دستوری) سازمان هلال‌احمر برای اولین مرتبه و ایجاد *۱۲# اشاره کرد.
دو هزار کاربر هم‌زمانصمدایی افزود: یکی از سیاست‌هایی که در وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات دنبال می‌شد، برقراری بدون فوت وقت اینترنت در مناطق سیل‌زده و آسیب‌دیده بود.
این مهم موجب شد مردم بتوانند از طریق شبکه‌های اجتماعی، تصویری از مناطق آسیب‌دیده را مخابره کنند که به امدادرسانی، کمک می‌کرد.
وی در ادامه با اشاره به اینکه حجم تصاویر ارسال‌شده در شبکه‌های اجتماعی نشان‌دهنده این است که این اقدام تا حدود زیادی مثمر ثمر بوده است، گفت: به‌طور مثال با وجود قطع آب، برق، گاز و شبکه‌های مخابراتی در ساعات اولیه و شرایط بحرانی که در پل‌دختر وجود داشت، سعی کردیم در همان ساعات اولیه اینترنت را حتی با پهنای باند اندک برای قسمت‌هایی از شهر فراهم کنیم تا اطلاعات دقیقی از آن شهر برای امدادگران ارسال شود.
بر اساس آماری که از روزها و ساعت‌های اولیه این اقدام داریم، بیش از دو هزار نفر در لحظه از امکانی که ایجاد شده بود برای انتقال اطلاعات منطقه حادثه‌دیده استفاده می‌کردند.
دبیر کارگروه ارتباطات و فناوری اطلاعات ستاد مدیریت بحران در ادامه از نوع چهارم ارتباطات در زمان بحران یعنی ارتباط مردم با مردم صحبت کرد: این نوع ارتباط، همان سبک ارتباطی است که ما در زندگی روزمره با اعضای خانواده و دوستان خود داریم.
خبر گرفتن از حال یکدیگر، جویای احوال یکدیگر شدن، خبر رساندن به‌موقع برای رها شدن از بحران و تمام این‌ها نیاز به وصل بودن ارتباط دارد.
وی پس‌ازاین توضیحات و در پایان گفت: در این مدت تمام سعی وزارت ارتباطات در پایداری شبکه‌های مخابراتی موجود بود که چند مشکل مهم در رسیدن به این هدف داشتیم.
اولین مشکل، تخریب فیزیکی تعدادی از سایت‌های ارتباطی (البته تعدادشان زیاد نبود) و قطع تعداد زیادی فیبر نوری و شبکه دسترسی بود. ده‌ها مسیر فیبر نوری ما بارها دچار قطعی شدند اما گروه‌های ویژه‌ای که راهی لرستان شده بودند، با تمام سختی که وجود داشت نقاط قطعی‌ها را شناسایی و آنها را تعمیر کردند. به این شکل بود که ارتباطات بین مردم و مردم دوباره شکل گرفت.
کارگروه تخصصی ارتباطات و فناوری اطلاعات مدیریت بحران کشوراین کارگروه از سال ۱۳۸۹ و در پی تصویب و ابلاغ آیین‌نامه اجرایی قانون تشکیل سازمان مدیریت بحران کشور تشکیل شد. حدود یک سال بعد فعالیت خود را به‌طور متمرکز آغاز کرد اما می‌توان گفت فعالیت عمده این کارگروه تقریباً از اواسط فعالیت دولت قبلی و اوایل دولت جدید شروع شد.
مجموعه‌های مختلف ارتباطی مانند اپراتورها، سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی، شرکت ارتباطات زیرساخت، شرکت مخابرات ایران، شرکت ملی پست جمهوری اسلامی ایران و نماینده سازمان مدیریت بحران کشور به‌عنوان اعضای اصلی در کارگروه تخصصی ارتباطات فناوری اطلاعات مدیریت بحران کشور حضور دارند.
در هر استان، ازجمله استان تهران، کارگروه متناظر استانی نیز با حکم استاندار تشکیل‌شده که دارای اعضای مشابه هستند و هدف اصلی این کارگروه، حفظ پایداری ارتباطات در کشور است.
بیشتر بخوانید: بی تدبیری نتیجه سیلاب های اخیر
کد مطلب: 80465