بارندگی‌های اخیر، علی رغم سیل و خساراتی که به دنبال داشت، موجب پر شدن ظرفیت سدهای شمال و جنوب کشور، پرفشار شدن جریان آب رودخانه‌ها، آبشارها، آب دریاها و متصل شدن برخی رودخانه‌ها به یکدیگر، افزایش آب دریاچه‌های شور و شیرین و… شد. یک مقام مسئول در معاونت علمی ریاست جمهوری با تاکید بر بهره مندی از انرژی تجدیدپذیر پس از سیل گفت: سیل می تواند به ما در تأمین برق بیش از گذشته کمک کند.

به گزارش زیست آنلاین، درست است که به دنبال این بارندگی‌ها اتفاقات ناخوشایندی رخ داد و سیلابها خسارتهای مادی و معنوی را برای کشور و مردم ما به وجود آورد اما قطعاً هر پدیده طبیعی می‌تواند منافعی را نیز به دنبال داشته باشد که پس از کمک رسانی و برطرف کردن مشکلات ناشی از سیل و یا حتی در کنار آن باید هر چه زودتر این منافع نیز احصا شود و در صدد بهره برداری بهتر از آن برنامه ریزی کرد.

در همین راستا تصمیم گرفتیم در خصوص روش‌های بهره مندی از آب حاصل از بارندگی‌های اخیر، رودخانه‌ها، آبشارها، سدها و اهمیت استفاده از آنها به ویژه در بخش تولید انرژی با «کامبیز مهدی زاده»، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری گفتگویی داشته باشیم. ‏

مشروح گفتگوی مهر با دبیر ستاد توسعه فناوری‌های انرژی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری به شرح زیر است:

*آقای مهدی زاده آیا می‌توان علاوه بر کاهش خسارتهای ناشی از حوادث طبیعی از آنها بهره مند نیز شد؟ سیل اخیر چه اثرات مثبتی در آینده خواهد داشت؟

ما نباید تنها به جنبه منفی این سیل توجه کنیم باید با توجه به تمامی خسارات مالی و جانی که از بروز و وقوع این سیل به وجود آمد، به جنبه‌های مثبت آن نیز بیاندیشیم؛ این بارندگی‌ها در راستای افزایش سطح پیزومتریک آب‌ها تأثیرگذار بودند؛ همچنین باعث احیای سفره‌های زیرزمینی شدند.

باید توجه داشته باشیم که این بارندگی‌ها موجب پر شدن هورهای کشور از جمله هورالعظیم شد؛ از سوی دیگر سطح فیزیکی دریاچه ارومیه نیز ۴۰ درصد پیشرفت داشت.

افزایش سطح پیزومتریک آب‌ها کمک می‌کند تا آب‌های زیرزمینی روند بهتری را برای تکمیل ظرفیت طی کنند ولی برای تکمیل کل ظرفیت حداقل بین ۱۰ تا ۱۵ سال زمان لازم است.

در حال حاضر هشتاد تا نود درصد وسعت سدها با این بارندگی ابتدای سال پر شده است؛ این آماری است که استانداری‌ها اعلام می‌کنند. سفره‌های زیرزمینی ما پر آب شدند؛ دریاچه ارومیه، تالاب‌ها، هور ها پر آب شدند. تالاب هورالعظیم، دریاچه ارومیه و سایر تالاب‌ها مانند گاوخونی پرآب شدند.

*آیا با پرآب شدن این منابع آبی می‌توان شاهد کم شدن ریزگردها هم بود؟

الحمدالله با این بارندگی امیدوار هستیم که شاهد کم شدن ریزگردها باشیم زیرا تالاب‌ها و دریاچه‌ها پرآب شده‌اند و این موضوع از حرکت ریز گردها جلوگیری می‌کند.

با وجود آبگیری تالابها امیدواریم که شاهد کم شدن ریزگردها باشیمبرخی‌ها پیش از این اعلام کرده بودند که دریاچه ارومیه احیا نمی‌شود و آب ریختن در دریاچه ارومیه خیانت است؛ همچنین پیشنهاد دادند که در این مناطق می‌بایست باغ گل ایجاد کرد.

اگر این اتفاق بیفتد شنزار نمک به وجود می‌آید و گردوغبارها به سمت تهران حرکت می‌کنند.این ریزگردها موجب بیماری‌های سرطانی می‌شود از این رو ما تاکید داشتیم که دریاچه ارومیه و سایر تالاب‌ها احیا شود. الحمدالله که این بارندگی موجب احیا شدن دریاچه و تالاب‌ها شده است.

پر آب شدن تالاب‌ها و دریاچه ارومیه موجب از بین رفتن کانون ریزگردها می‌شود.

*برای حفظ این وضعیت دریاچه و تالاب‌ها باید چه اقداماتی انجام داد؟

می‌بایست همان روندهای حمایتی ادامه بیابد تا کمتر شاهد چنین مواردی باشیم؛ همچنین باید روش‌هایی به کار بگیریم که همین حجم آب را حفظ کنند.

احیای دریاچه ارومیه، احیای ایران است؛ این کانون ریزگردها و بیماری‌ها اکنون امن است و با وضعیت فعلی جلوی فاجعه زیست محیطی گرفته شده است. طرح‌های حمایتی باید ادامه پیدا کند؛ نباید مجوز حفر چاه‌های غیر مجاز داده شود؛ نباید اجازه کشاورزی در اطراف این مناطق بدهیم؛ پمپاژ آب و ادامه ورودی آب باید ادامه داشته باشد که در روند احیا کمک کند. همچنین لازم است که وزارت نیرو حق آب این دریاچه را بدهد.



در این راستا نیز می‌توان طرح‌هایی را به کار گرفت که ستاد توسعه انرژی‌های نو از آنها حمایت کند.

پیش بینی سیل توسط سازمان زمین شناسی*چندی پیش اشاره کردید که سازمان زمین شناسی این سیل را پیش بینی کرده بود. دقیقاً این هشدار در چه سالی بود؟

بله. در اخبار اسمی از سازمان زمین شناسی نبردند؛ سازمانی که متولی امور بوده و در تهیه نقشه مخاطرات نقش بسزایی دارد. در سال ۹۳ سازمان زمین شناسی نقشه پهنه بندی سیلاب اخیر در لرستان و خوزستان و در سال ۸۸ در منطقه گلستان را پیش بینی کرده بود و تاکید داشت که این مناطق پرخطر هستند.

ولی این نقشه‌ها در گنجه و کتابخانه سازمان زمین شناسی خاک خورد و کسی به آن توجه نکرد بنابراین چنین فاجعه‌ای به بار آمد.

* چگونه می‌شد از این نقشه‌ها استفاده کرد؟

به راحتی این نقشه‌ها قبل از احداث پروژه‌ها می‌توانستند مورد بررسی قرار بگیرند؛ ابنیه و جاده‌ها را با استفاده از مطالعاتی که انجام شده بود می‌توانستند طراحی کنند. ما بدون اطلاعات زمین شناسی بدون اطلاعات مکان یابی و مسیریابی نمی‌توانیم برخی طرح‌ها را عملیاتی کنیم.

ضرورت تعامل راه و شهرسازی، وزارت نیرو، سازمان مدیریت بحران*چه ارگان‌هایی می‌توانستند از این نقشه‌ها به خوبی بهره ببرند یا در اصل باید توجه می‌کردند ولی نکردند؟

وظیفه سازمان زمین شناسی این است که در تعامل مستقیم با سازمان مدیریت بحران و وزارت نیرو باشد. نقشه‌های سازمان زمین شناسی محل رجوع سازمان‌ها و وزارت خانه‌های مختلف می‌شود؛ از این نقشه‌ها می‌توان برای جاده سازی، راهسازی و بنای ابنیه به خوبی بهره برد.

برای تهیه این نقشه‌ها نیروهای انسانی تلاش می‌کنند از این رو بهتر است که به آن توجه شود تا جان و مال افراد در برابر این حوادث حفظ شود. در دنیا برای ساخت هر سازه، راه، پل و مواردی از این دست نقشه‌های تهیه شده را مد نظر قرار می‌دهند و بر اساس آن وجود هرگونه گسل، فرونشست، زمین لغزش، نوع و جنس سنگ و خاک را بررسی می‌کنند و پروژه‌های ساخت را بر آن اساس تعریف می‌کنند.

همچنین در دیگر کشورها وقتی ابنیه‌ای ساخته می‌شود باید از لحاظ زمین شناختی و مخاطرات بررسی شود؛ ارگان‌های مختلف این نقشه‌ها را به عنوان یک مرجع می‌دانند و از آن استفاده می‌کنند.

در صورت رعایت این موارد ما می‌توانستیم خسارات جانی و مالی این نوع اتفاقات را تحت کنترل داشته و کاهش دهیم به دلیل اینکه در هر صورت با بروز هر گونه حادثه غیر مترقبه ای خسارات وجود دارد اما در صورت توجه به نقشه‌ها و برنامه‌ها قدرت مقابله با این نوع مشکلات بیشتر خواهد بود.

در اصل راه و شهرسازی، وزارت نیرو، سازمان مدیریت بحران می‌بایست در تعامل مستقیم با سازمان زمین شناسی که اطلاعات کافی از پیش بینی بروز این سیل داشتند باشند؛ سازمان هواشناسی، زمین شناسی و نقشه برداری نیز باید در تعامل مستقیم با هم باشند.

این ۳ باید در تعامل مستقیم باشند که جلوی ضررها گرفته شود. اگر این پیش بینی جدی گرفته می‌شد شاهد این خسارت‌ها و تخریب پل‌ها و ابنیه ها نبودیم.

*با توجه به اینکه شما در ستاد توسعه فناوری‌های انرژی مسئولیت دارید می‌توانید تأثیر بارشهای اخیر را در تأمین انرژی توضیح دهید. آیا می‌توان از این پرآبی ها در راستای تأمین برق به کمک انرژی‌های تجدیدپذیر استفاده کرد.

یک طرحی داریم که احداث نیروگاههای خورشیدی شناور روی آب سدها است؛ در سال گذشته اولین پروژه کلید خورد. اکنون می‌توانیم با توجه به اینکه آب سدها پر شده، مانع از تبخیر آنها شویم و این پروژه را تعمیم دهیم.

این پروژه علاوه بر اینکه از تبخیر آب سدها جلوگیری می‌کند، برق نیز تولید می‌کند که این خود به کارگیری انرژی‌های تجدیدپذیر است؛ استفاده از روش‌های علمی و ظرفیت‌های دانشگاهی و پژوهشی می‌تواند تعمیم راه اندازی نیروگاههای خورشیدی روی سدها را با سرعت بیشتری انجام دهد.

این نیروگاه در حال تأسیس در جنوب کشور بوده و هست؛ این نیروگاه خورشیدی با توان ۷ مگاوات با سطح پوشش ۱۴ هکتار و هزینه سرمایه‌گذاری ۸.۵ میلیون یورو است. این نیروگاههای خورشیدی در همه سدها امکان نصب دارند اما در مناطقی که به خوبی از انرژی خورشیدی برخوردار است قابل بهره برداری بیشتر هستند از این رو در جنوب کشور مناسب‌ترند؛ البته که در شمال کشور هم می‌توان از آنها استفاده کرد. اصولاً نیروگاههای خورشیدی در سدها را در جایی استفاده می‌کنند که تابش خورشید و زاویه خورشید بهتر باشد.

استفاده از این نیروگاه خورشیدی روی سدها می‌تواند باعث توسعه منطقه نیز شود. وقتی سدها پر می‌شوند با تابش نور خورشید آب موجود بلافاصله تبخیر می‌شود از این رو زودتر باید به فکر کاربرد صفحات خورشیدی باشیم تا از حجم آب سد کاسته نشود و برق نیز تولید شود. این موضوع البته مستلزم مباحث سرمایه گذاری نیز هست که بخش خصوصی باید به میدان بیاید.

بیشتر بخوانید: ذخیره مازاد انرژی‌های تجدیدپذیر به شکل متان

*با توجه به اینکه بارندگی در سرعت جریان آب رودخانه‌ها و آبشارها تأثیر بسزایی دارد؛ آیا می‌توان از این انرژی نیز برق تولید کرد؟

ما شاهد این هستیم که سرعت آب رودخانه‌ها و آبشارها اضافه شده و می‌توان با قرار دادن توربین از این جریان آب برق تولید کرد. این توربین‌ها نیز در تمامی آبشارها و رودخانه‌های پر آب و خروشان قابل کاربرد هستند اما از این ظرفیت در لرستان بیشتر می‌توان استفاده کرد. این آب‌ها نعمت بوده و باید تبدیل به منفعت شوند.

این توربین‌ها به صورت ژنراتور هستند که در مسیر آب قرار می‌گیرند از این طریق برق تولید می‌شود؛ لرستان که رودخانه‌های پرآبی دارد، بهترین گزینه برای استفاده از جریان آب آبشار برای تولید برق است.

لرستان که رودخانه‌های پرآبی دارد، بهترین گزینه برای استفاده از جریان آب آبشار برای تولید برق است
البته اگر ایده‌های خوبی برای بهره برداری هر چه بیشتر از انرژی خورشیدی و آب توسط محققان ارائه شود از آنها حمایت خواهیم کرد.

در کل بارندگی ابتدای سال یک نعمت بود که کشور را موقتاً از خشکسالی در آورد و باید بتوانیم به نحو احسنت از آن بهره مند شویم. اکنون از لحاظ آب کشور در نقطه خوبی قرار گرفته است ولی ممکن است سال بعد وضعیت بارندگی خوب نباشد؛ در هر صورت در حال حاضر از لحاظ آب شرب و کشاورزی شرایط خوبی داریم که باید به این نقطه قوت توجه ویژه کنیم.

همواره باید از انرژی‌های تجدیدپذیر و از نعمت خدادادی به خوبی بهره برد، همه کشورها به خوبی از انرژی خورشیدی بهره می‌برند حتی در روستاهایشان.

باید توجه داشته باشیم که یک سوم خاک ایران پوشیده شده از کویر است که با نصب پنل‌های خورشیدی مجهز توانایی بهره برداری از انرژی خورشیدی در آنها فراهم می‌شود. از این رو می‌توان از پتانسیل و ظرفیت موجود در کویرها برای تأمین انرژی بهره برد.

به عنوان مثال تابش انرژی خورشید در «گندم بریان» یا «ریگ‌سوخته» که در کویر لوت (استان کرمان) قرار دارد؛ در این منطقه به حدی است که دما در روزهایی از سال به ۷۰ تا ۷۱ درجه سانتیگراد می‌رسد و شرایط برای زندگی سخت می‌شود. ضروری است فرهنگ سازی استفاده از این نعمت الهی در کشور جا بیافتد.

*آیا کشورهای دیگر از انرژی‌های خورشیدی در زمان وقوع سیل و بارندگی‌های بیش از حد بهره می‌برند؟

بله. تمام دنیا از سدهایشان به خوبی برای تولید برق بهره می‌برند. اروپا، امریکا، استرالیا و...

جالب این است که مناطق روستایی برخی کشورهای خارجی از تکنولوژی‌های روز و انرژی‌های خورشیدی استفاده می‌کنند؛ برخی باغداران و گلخانه‌ها به جای کاربرد نایلون از صفحات خورشیدی استفاده می‌کند که به واسطه آن نه تنها هزینه‌ها کاهش می‌یابد بلکه برق هم توزیع می‌کنند.

*این موضوع در کشور ما فرهنگسازی شده؟ لازم است چه ارگان‌هایی به میدان بیایند که مشکلات سرمایه گذاری و استفاده از پنل‌های خورشیدی کمتر شود؟

اولین چیزی که باید نهادینه شود بحث فرهنگی است؛ ما طی بخشنامه‌ای اعلام کردیم که وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها از صفحات خورشیدی استفاده کنند؛ باید از خود شروع کنیم و بعد از مردم انتظار داشته باشیم.

دولت هم اعلام کرده در استفاده از انرژی‌های خورشیدی فعالیت‌هایی را انجام می‌دهد. سرمایه گذارانی هم هستند که در این زمینه ورود پیدا می‌کنند؛ ستاد توسعه انرژی‌های نو معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری هم تسریع کننده و کاتالیزور است.

بیشتر بخوانید: ضرورت توجه به انرژی‌های تجدیدپذیر در کنار جبران خسارات سیل/ اجرای ۱۰ ایده فناورانه در پل گیشا*اما اقای مهدی زاده برخی شرکت‌ها اعلام کرده‌اند که در بحث انرژی‌های خورشیدی همواره با مشکلات تجهیزات، نبود سرمایه گذار و … مواجه هستند؟

در برخی موارد تکنولوژی لازم را نداریم؛ اما ما در مشکلات رشد می‌کنیم؛ اکنون دنیا به سمت استفاده از انرژی‌های خورشیدی رفته است.

در حال حاضر هم شهرهای انرژی که با متریال پاک ساخته شده‌اند وجود دارند؛ در سایر کشورها برخی ابنیه ها با تابش خورشید می‌چرخند و با زاویه باد موقعیت خود را تعیین می‌کنند؛ ما باید خیلی تلاش کنیم که به آن نقطه برسیم و از اقتصاد نفتی فاصله بگیریم و به سمت اقتصاد دانش بنیان حرکت کنیم؛ نفت نباید باعث شود که ما به انرژی‌های تجدیدپذیر کم توجه باشیم.